"Elmlə yanaşı poeziya da həmişə onun yol-yoldaşı idi"

Valeh Hacılar-70

Bəli, o, mənim, eləcə də A.P.Puşkin adına (sonralar S.S.Orbeliani adına) Tbilisi Dövlət Pedaqoji Universitetinin Azərbaycan şöbəsinidə təhsil alan onlarla, yüzlərlə tələbənin sevimlisi idi. Təkcə biz tələbələrinmi?! Əlbəttə ki yox! Onun istər elmi, istərsə də bədii əsərlərinin oxucuları arasında da özünü Valeh müəllimin tələbəsi hesab edən minlərlə gənc var... Axı, Valeh müəllimin elmi-bədii yaradıcılığı özü ayrıca bir məktəbdir. Təəssüflər olsun ki, Valeh müəllimin məktəbinin tələbələri, müdavimləri bundan sonra onunla canlı ünsiyyətdə ola bilməyəcəklər...

Yaşasaydı indi 60 illik yubileyini qeyd edəcəydik. Təəssüflər olsun ki, düz bir il əvvəl Azərbaycan təhsilinə, ədəbiyyatına, poeziyasına böyük və ağır bir itgi üz verdi. Görkəmli ədəbiyyatşünas alim, tanınmış tədqiqatçı, bacarıqlı təşkilatçı, istedadlı şair-tərcüməçi, gözəl ailə başçısı, ictimai xadim və xeyirxah insan, Valeh Hacılar uzun sürən xəstəlikdən sonra 59 yaşında aramızdan getdi...

Valeh Əlipaşa oğlu Hacılar (Hacıyev) 1951-ci il aprelin 15-də qədim Borçalı qarapapaqlarının ağır ellərindən olan Bolus rayonunun Darvaz kəndində anadan olub.

1968-ci ildə Darvaz kənd orta məktəbini bitirib və elə həmin il Bakıda M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Rus Dili və Ədəbiyyatı İnstitutunun rus-Azərbaycan filologiyası fakültəsinə daxil olub. 1973-cü ildə ali təhsilini bitirib. Azərbaycan və Gürcüstan Yazıçılar İttifaqlarının zəmanətləri ilə A.S.Puşkin adına Tbilisi Dövlət Pedaqoji İnstitutunun (sonralar S.S.Orbeliani adına Tbilisi Dövlət Pedaqoji Universitetinin Azərbaycan şöbəsindəki Azərbaycan dili və ədəbiyyatı kafedrasına işə göndərilib.

Bir müddət burada müəllim kimi çalışıb. 1985-ci ildə "Azərbaycan dilində şeir qoşan gürcü aşıqları" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib. 1985-ci ildə Azərbaycan dili və ədəbiyyatı kafedrasının dosenti, 1993-cü ildə isə professoru seçilib. 1989-cu ildən ömrünün sonuna kimi həmin kafedraya rəhbərlik edib. 2000-ci ildən Gürcüstan Ədəbiyyatşünaslıq Akademiyasının həqiqi üzvü idi. Azərbaycan-gürcü ədəbi-mədəni əlaqələrinin inkişafındakı şəxsi xidmətlərinə və səmərəli elmi-pedaqoji fəaliyyətinə görə 1998-ci ildə Gürcüstan Prezidenti tərəfindən "Şərəf" orldeni ilə təltif edilib.

Öz elmi-bədii yaradıcılığı, poetik sözü, həyatı müşahidəetmə erudisiyası ilə fərqlənən qələm sahiblərindən olan V.Hacıların yaradıcılığı iki cəhətdən maraqlıdır.

O, həm bədii yaradıcılıqla, həm də elmi tədqiqatla məşğul olmuşdur. Elmlə yanaşı poeziya da həmişə onun yol-yoldaşı idi.

Bədii yaradıcılığa 1967-ci ildən başlayan şair V.Hacıyevin şeirləri müxtəlif mətbuat orqanlarında, «Çeşmə», «Dan ulduzu», «Ağır elli Borçalı» ədəbi məcmuələrində, «Bayraq və Günəş», «Bir sinədə iki ürək» almanaxlarında işıq üzü görmüşdür. Doğma yurda, torpağa, insanlara bağlılıq, həyat həqiqətlərindən doğan şair narahatlığı, milli-mənəvi saflığa çağırış, dil şirinliyi və axıcılıq şairin əsərlərini səciyyələndirən əsas cəhətlərdəndir.

«Gözlərimə inanmadım - qəribə hal,

Təbəssümün xəyalımda nə tez doldu?..

İllər boyu sirli qalan çətin misal

Bircə anlıq təbəssümlə həll olundu!».

Bircə bənddən ibarət olan bu şeir haqqında görkəmli alimimiz Əkrəm Cəfər «Çeşmə» ədəbi məcmuəsindən söhbət açarkən yazmışdır:

«V.Hacıyevin «Təbəssüm» şeirində qəribə və mənalı bir ahəng var. Şeir bu ahənginə, həm də yeni səslənən vəzninə və qafiyəsinə borcludur.

Bu qısaca şeir, demək olar ki, uzun bir əhvalatın məğzidir».

Bu sözləri Valehin digər şeirlərinə də adi etmək olar.

O, həmişə az sözlə daha böyük fikirlər söyləməyə çalışıb. «Ürəyimdə», «Qayıda bilsək», «Danışma», «Pərvanə» və s. şeirləri bu qəbildəndir.

V.Hacıyevin sevimli sənətkarımız Aşıq Vəkilə ithaf etdiyi «Şirindi» sərlövhəli şeirindən açıq-aydın görsənir ki, o, saz-söz vurğunu idi:

Sazdan ötrü darıxmışam, qardaşım,

De, hardasan, yenə sənin yerindi.

Ha səslədim - səsim sənə çatmadı,

Boylananda qarlı dağlar göründü…

Şair bu beş bəndlik şeirdə bir neçə mövzunu tərənnüm etmişdir. Belə ki, əgər birinci bənddə saza, aşığa müraciət olunaraq, qarlı dağlar yada düşürsə, ikinci bənddə təbiət gözəllikləri, insan keyfiyyətləri xatırlanır:

O dağlarda çiçək zərif, qar gözəl,

O düzlərdə bağça dolu bir gözəl,

Qardaş şirin, dost vəfalı, yar gözəl,

Məhəbbəti dəryalardan dərindi.

Tükənməzdi söhbətimiz, sözümüz,

Görüşməsək, günahkarıq özümüz,

Başkeçidin yolundadı gözümüz,

Düşünmə ki, dost arası sərindi.

- deyən şair sonrakı bəndlərdə yazır:

Kərəm hələ Ərzuruma getməyib,

Aşıq Qərib Şahsənəmə yetməyib,

Neçə dastan tamamlanıb bitməyib,

Neçə muraz gözləyirik gör indi.

Zili bəmə, bəmi zilə yaraşır,

Dili sözə, sözü dilə yaraşır,

Vəkil saza, saz Vəkilə yaraşır,

Hər ikisi Valeh üçün şirindi.

V.Hacıların bu səpkili şeirləri çoxdur. Xüsusilə də «El havaları» silsiləsindən olan «Tellayı» çal, Alı dayı», «Ağlama, gəlin, ağlama» və s. şeirləri də maraqlı və oxunaqlıdır.

V.Hacıların 2000-ci ildə Tbilisidə nəşr olunmuş «Hərşənin ocağı» adlı kitabına müxtəlif illərdə yazdığı şeirlərindən seçmələr və eyniadlı poeması daxil edilmişdir. Şeirlər «Qarapapaq elləri», «Ürəyi ağrıdan gördükləridi», «Gözlərini dolan gördüm, doldu mənim ürəyim də», «Çaylar haradan başlanır?» sərlövhəli yarımbaşlıqlar altında cəmlənmişdir.

Kitabın «Valeh həzin havasını çaldı mənim ürəyimdə» bölməsində istedadlı şairlərimz Səadət Butanın, Mədəd Coşğunun və Rafiq Hümmətin öz qələm dostları Valeh Hacılara həsr etdikləri «Şair səsi - dost töhfəsi» olan ithaf şeirləri verilmişdir.

Valeh Hacıyev həm də gözəl tərcüməsi kimi tanınır. Onun gürcü ədəbiyyatından, xüsusilə də A.Sereteli, R.Margiani, R.Amaşukeli, L.Sulaberidxe, B.Xaranauli və başqalarının əsərlərindən, eləcə də rus, ukrayna və abxaz paeziyasından dilimizə çevirdiyi çoxsaylı tərcümələr oxucular tərəfindən maraqla qarşılanmışdır.

Qeyd etdiyimiz kimi, ən əsası V.Hacılar tədqiqatçı-alim kimi şöhrət tapmışdırdir. O, Azərbaycan - gürcü ədəbi əlaqələri və folklorşünaslıq sahələrində geniş elmi-tədqiqat işi aparmışdır. V.Hacıların bu sahədəki yaradıcı fəaliyyətini müxtəlif mətbuat səhifələrində dərc olunmuş sanballı yazılardan aydın görmək olar («Ulduz» jurnalının 1989-cu il 1-ci sayında işıq üzü görmüş «Azərbaycan folklorunun gürcü toplayıcıları», «Ulu sənətin qüdrəti» və s. məqalələri xüsusilə maraqlıdır). Onun 1991-ci ildə Bakıda nəşr olunmuş «Folklorumuzun üfüqləri», 1992-ci ildə Tbilisidə işıq üzü görmüş «Azərbaycan folkloru örnəkləri» kitabları filologiya fakültəsinin tələbələri üçün nəzərdə tutulsa da, geniş oxucu kütləsi üçün də maraqlıdır...

Valeh müəllimin "Kəndim Lecbəddindi, özüm İbrahim..." (Tiflis, 1999), "Qarapapaq Mehralı bəy tarixi həqiqətlərdə" (Tiflis, 2001) və s. kitabları da oxucuların böyük marağına səbəb olmuşdur... İstər bu kitablar, istərsə də Valeh müəllimin digər əsərləri haqqında, bir sözlə, həyatı və yaradıcılığı ilə bağlı müxtəlif mətbuat orqanlarında bir sıra müsbət rəylər, məqalələr çap olunmuşdur.

Elə mən özüm “Ağır elli Borçalı” (Bakı, 1990; Ərzurum,1996) “Çağdaş Borçalı ədəbi məktəbi” (Bakı, 1994), “Gürcüstanda Azərbaycan mətbuatı” (Bakı, 1998) və b. kitablarımda, eləcə də qəzet məqalələrimdə Valeh müəllimin yaradıcılığına yüksək qiymət vermiş, əsərlərindən nümunələri oxucularımıza ərmağan etmişəm.

2003-cü ildə isə tanınmış türk alimi, istedadlı Borçalışünas dr. Semra Alyılmaz Ankarada Valeh müəllimin həyat və yaradıcılığı haqqında “Borçalılı bilim adamı egitimçi şair Valeh Hacılar (həyatı-sənəti-şeirləri)” adlı ayrıca və həm də çox dəyərli bir monoqrafiya çap etdirmişdir.

Valeh müəllim həm də nümunəvi ailə başçısı, gözəl ata idi. Ömür-gün yoldaşı Rüxsarə xanımla birlikdə Fəxri və Namiq kimi zəhmətkeş, ali təhsilli, yurdunu və millətini sevən iki oğul böyüdüb boya-başa çatdırmışdır...

Valeh müəllimin arzuları, planları, qarşıda görüləsi işləri hələ çox idi...

Təəssüflfr olsun ki, amansız ölüm imkan vermədi...

Allah rəhmət eləsin! Bir daha ruhunuz şad olsun, Valeh müəllim! Sizin əziz xatirəniz biz tələbələrinizin, çoxsaylı oxucularınızın, ədəbiyyat və poeziyasevər insanların, dostlarınızın, qohumlarınızın, bir sözlə, bütün qədirbilən xalqımızın qəlbində əbədi yaşayacaqdır.

Tələbəniz

Müşfiq BORÇALI

Üç nöqtə.- 2021.- 15 aprel.- S.12.