Həqiqi hərbi xidmətə çağırış sistemində islahatlar davamlı olmalıdır

İldırım Məmmədov: "Orduya çağırılan gənclərin yaş həddinin bir qədər artırılması vacibdir"

Hərbi hissələrdə mülki şəxslərin işə cəlb olunmasına ehtiyac var

Respublikamızda həqiqi hərbi xidmətə növbəti çağırışın başlanmasına iki həftədən artıq vaxt qalır. Gənc əsgərin ordu haqqında ilk təsəvvürləri hərbi komissarlıqdan başlasa da, orta məktəblərdə keçirilən hərbi dərslərin də böyük önəmi var. Lakin gənclərin hərbi xidmətə çağırışa qədərki dövrdə əsas hazırlığının bir mərhələsi hesab olunan orta məktəblərdə hərbi dərslərin tədrisi səviyyəsi o qədər də qənaətbəxş deyil. Bəzən adi taktiki hərəkətləri icra etməyi bacarmayan çağırışçı ordu sıralarına daxil olduğu ilk aylarda bunları öyrənmək məcburiyyətində qalır. Bununla da ev şəraitindən yenicə ayrılaraq ümumi rejimdə yaşayan gənc müəyyən problemlə üzləşir. Hərbi hissələrə yeni gələnlərlə işin lazımi səviyyədə aparılmaması səbəbindən orduda qulluq etdiyi ilk aylarda gənc əsgərin rastlaşdığı problem onda depressiya hallarının yaranmasına gətirib çıxarır. Bu isə sonradan intihar, fərarilik, digər nizamnamədən kənar hərəkətlərin artmasına rəvac verir. Son bir neçə ay ərzində əsgərlərin öz yoldaşlarını güllələməsi, hətta komandirlərinə atəş açması kimi hadisələr çağırışçılar arasında olan yaş fərqi ilə izah edilir.

İslahat effekt verməlidir

Son illər həqiqi hərbi çağırışla bağlı xeyli islahat həyata keçirilib. Əvvəllər Azərbaycanda hərbi xidmətə çağırış zamanı gənclərin hərbi hissələrə yola salınması bir mərkəzdən idarə olunurdu. Sonradan Respublika Hərbi Komissarlığının nümayəndələri Türkiyədə təkmilləşmə kursu keçdikdən sonra bu sistemdə müəyyən dəyişikliklər edildi. Bundan sonra çağırışçılar hərbi hissələrə Biləcəri toplanış məntəqəsindən yox, rayon hərbi komissarlıqlarından yola salınmağa başladı. Lakin bütün bunlar kosmetik xarakterli dəyişikliklər oldu. Əvvəllər Biləcəri toplanış məntəqəsində gedən proseslər sonradan rayon hərbi komissarlıqlarında davam etməyə başladı. Bu ilin birinci rübündən başlayaraq çağırışçıların hərbi hissələrə paylanılması hərbi komissarlıqlardan alınaraq Silahlı Qüvvələrin Baş Qərargahının Təşkilat Səfərbərlik İdarəsinə (TSİ) verildi. Həqiqi hərbi xidmətə çağırışı həyata keçirəcək Respublika Çağırış Komissiyasının tərkibi isə dəyişdirildi. Lakin hərbi ekspertlər bütün bunların da yetərli olmadığı qənaətindədirlər.

Hərbi ekspert Yaşar Cəfərli həqiqə hərbi xidmətə çağırış sistemində islahatların davam etdirilməsinin tərəfdarıdır: "Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra həqiqi hərbi xidmətə çağırış sahəsində ciddi islahatlar aparılmayıb. Amma çağırışçıların paylanmasının Baş Qərargahın nəzdində başqa bir quruma verilməsi məqbul variantdır. Hesab edirəm ki, yeni sistemə keçid həm də rüşvət və korrupsiyaya qarşı mübarizə üçün atılan bir addımdır. Əgər işlər düzgün qurulsa islahat effekt verəcək".

Orduya çağırış yaşı artırılmalıdır

Son illərdə ordu sıralarında dünyasını dəyişən gənclərin ölüm səbəblərinə nəzər salsaq, onların əksəriyyətinin gənc əsgərlər olduğunun şahidi olarıq. Bunların da çox hissəsi yay və qış çağırışlarında ordu sıralarına çağırılan gənclərdir. İlk təlimləri yayın istisində və qışın şaxtasında keçmək gənc əsgər üçün hədsiz çətindir. Bu mənada, həqiqi hərbi xidmətə çağırış sistemində ciddi islahatların aparılmasına ehtiyac var. Bu həm çağırış qaydaları, həm çağırış yaşı, həm də çağırışın il ərzində neçə dəfə keçirilməsi ilə bağlı olmalıdır. Sovet dönəmində hərbi çağırışın ildə iki dəfə keçirilməsi də əsgərlərin mühitə uyğunlaşmasına hesablanmışdı.

Hərbi ekspert İldırım Məmmədov hesab edir ki, orduya çağırış yaşı artırılmalıdır: "Gənclərin 18 yaşında həqiqi hərbi xidmətə cəlb edilməsi düzgün deyil. Bu yaşda orduya çağırılan şəxs onun qarşısına qoyulan hansısa təlim və tapşırıqları yerinə yetirə bilməz. Ölkədə işsizlik, əyalətlərdə qida problemi, müxtəlif xəstəliklər, ümmunitetin zəifliyi həmin yaşda olan şəxslərin orduda qulluq etməsini mümkünsüz edir. Məhz bunlar nəzərə alınaraq orduya çağırılan gənclərin yaş həddinin bir qədər artırılması vacibdir. Əgər həmin gənclər 20-21 yaşlarında orduya çağırılsa, artıq orqanizm formalaşmış olar".

Millət vəkıli İqbal Ağazadə ordu sıralarındakı bu problemlərin səbəbini 35 yaşına çatan şəxslərlə 18-20 yaşlı gənclərin bir yerdə qulluq etməsində görür: "Hazırda çağırışçılar arasında az qala iki dəfə yaş fərqi var. Bu da əlavə psixoloji problemlərə yol açır. Hesab edırəm ki, bunu aradan qaldırmaq üçün hərbi xidmət üçün 35 yaş həddi 27 yaşa kimi, çağırış ildə 4 dəfədən 2 dəfəyə endirilməlidir. Magistrlərin də hərbi qulluğa çağırılması yanlışdır. Digər tərəfdən, ordu hissələrinin mütəmadi dislokasıyası həyata keçirilməlidir".

Çağırışın ildə iki dəfə aparılması müsbət nəticə verər

Həqiqi hərbi xidmətə çağırış zamanı yaranan bir sıra problemlərin aradan qaldırılması üçün çağırışın ildə iki dəfə aparılması məqbul variantdır. Artıq həm cəmiyyətdə, həm də yuxarı dairələrdə həqiqi hərbi xidmətə çağırışın 3 aydan 6 aya qaldırılması ilə bağlı təkliflə çıxış edirlər. Bu təklif müəllifləri fikirlərini ildə dörd dəfə çağırış aparılarkən əsgərlərin ilkin hərbi təlimləri tam öyrənə bilməməsi ilə də izah edirlər. Hərbi ekspertlər də hazırkı məqamda həqiqi hərbi xidmətə çağırışın il ərzində iki dəfə keçirilməsini məqbul sayır. Belə ki, Qarabağ müharibəsi zamanı mövcud şərait çağırışın ildə dörd dəfə aparılmasını tələb edirdi. Hazırda isə ildə iki dəfə çağırış aparılması istənilən halda müsbət nəticə verə bilər. Bu həm ordu sıralarına çağırılan gənclərin hazırlığının yüksəlməsinə, həm də itkilərin azalmasına səbəb olar.

"Vaxtında xidmətə getsinlər, 35 yaşa qalmasınlar"

Milli Məclisin birinci vitse-spikeri, Təhlükəsizlik və müdafiə məsələləri komitəsinin sədri Zıyafət Əsgərov çağırış yaşının azaldılmasını məqbul saymır: "Hərbi çağırışın əsasları" haqqında qanuna əlavə və dəyışikliklər parlamentdə müzakirə olunarkən müdafiə nazirinin müavini, general Çingiz Məmmədov da parlamentə dəvət edildi. Nazir müavini çağırış yaşının 27-dən 35-ə qaldırılmasına, nə üçün il ərzində 4 dəfə çağırışın olmasına aydınlıq gətırib. Məsələ ondadır ki, həmin dönəmdə müəyyən insanların 27 yaşına qədər hərbi xidmətdən müəyyən bəhanələrlə yayınmaları müşahidə olunub. Buna görə də son hədd kımi 35 yaş müəyyənləşdirilib. Bu, Vətən, millət qarşısında bir borcdur, vaxtında hərbi xidmətə getsinlər, 35 yaşa qalmasınlar. Digər tərəfdən, müharibə vəziyyətində olduğumuz üçün il ərzində 4 dəfə çağırış həyata keçirilir".

Müdafiə Nazirliyi mətbuat xidmətinin rəhbəri polkovnik-leytenant Eldar Sabiroğlu həqiqi hərbi xidmətə çağırışla bağlı ciddi dəyişikliklərə nail olunduğunu bildirdi: "Həqiqi hərbi xidmətə çağırışda dəyişiklik edilməsində əsas məqsəd Prezidentin hərbi çağırışla bağlı fərmanlarının lazımi tərzdə icrasına nail olmaqdır. Müdafiə Nazirliyi çalışır ki, fərmandan irəli gələn tələblər yüksək səviyyədə həyata keçsin, komplektləşdirmədə qüsurlara yol verilməsin. Həqiqi hərbi çağırışla bağlı təkmilləşdirmə işi artıq öz səmərəsini verir. Amma bundan sonra da çağırışçıların tibbi komissiyadan keçməsinin siyahılaşdırılması yenə də hərbi komissarlıqlar tərəfindən aparılacaq. Bundan sonra siyahılar Müdafiə Nazirliyinə göndəriləcək. Müdafiə Nazirliyi isə komplekləşdirməni və paylaşdırmanı aparır".

Bəzi işlərə mülki şəxslər cəlb edilməlidir

Hazırda dünyanın əksər ölkələrində çağırış prosesi fərqli qaydalarla həyata keçirilir. Bir çox ölkələrdə isə gənclərin hərbi hissələrə çağırılması ilə mülki şəxslər məşğul olur. ABŞ-da bu prosesi bələdiyyələr həyata keçirir. Bəzi ölkələrdə isə professional hərbi qulluğa çağırışı həyata keçirmək üçün xüsusi məntəqələr yaradılır. Bu barədə elanlar bütün informasiya vasitələrində yayılır.

Hərbi ekspertlərin qənaətinə görə, çağırış prosesində neqativ halların aradan qaldırılması üçün ilk növbədə aşkarlıq təmin olunmalıdır. Digər məsələ isə mülki şəxslərin müqavilə əsasında hərbi hissədə əsgərin yerinə yetirməsi düzgün olmayan işlərə cəlb edilməsidir. Ordu sıralarında gənc əsgərlərin incidilməsi də məhz buradan qaynaqlanır. Gənc əsgər hərbi hissəyə düşdüyü andan özündən çox xidmət edən əsgərlər tərəfindən təzyiqlərə məruz qalır. Məhz bunun nəticəsidir ki, hazırda Azərbaycanda ordu və türmədən qorxurlar.

Professional orduda isə belə hallar olmur. Əsgəri alçaldan amillər professional orduda ola bilməz. Professional orduda mətbəxdə işləmək, kazarmada təmizlik, kanalizasiya təmizləmək kimi işlər mülki vətəndaşlar tərəfindən görülür. Həmin şəxslər isə yüksək məvaciblə təmin edilir. Buna görə də gənc əsgərlərin incidilməsinə rəvac verən amil olmur. Artıq respublikamızda da Ali Hərbi Məktəbdə yeməkxana və digər məişət xidmətləri professional şəxslər tərəfindən görülür. Kursant sadəcə yeməkxanada yeməyini yeyib gedir.

Xalid Vahidoğlu

Üç nöqtə.- 2009.- 13 iyun.- S. 7.