Türkiyə-ABŞ cəbhəsi

ZƏRDÜŞT ƏLİZADƏ: "OBAMANIN TÜRKİYƏYƏ SƏFƏRİNDƏN SONRA QONDARMA ERMƏNİ SOYQIRIMI İNDİKİ SİYASİ ŞİDDƏTİNİ İTİRƏCƏK"

ABŞ prezidenti Barak Obamanın apreldə Türkiyəyə rəsmi səfərə gələcəyi ölkə mətbuatında geniş müzakirə olunmaqdadır. Qaradərili demokratın hələ seçkiqabağı kampaniya zamanı müsəlman ölkələri ilə münasibətləri normallaşdıracağı vədini verməsinə baxmayaraq, Fələstinlə əlaqədar hadisələrdə İsrailə qarşı loyal yanaşması onun haqqında, yumşaq şəkildə desək, xoş olmayan ilk təəssüratlar yaranıb. Obama, həmçinin, prezidentliyinin ilk yüz günü ərzində müsəlman ölkələrindən birinə səfər edəcəyini və orada islam Şərqi ilə bağı siyasətinin əsas konturlarını göstərəcəyini bildirib. Onun yüz günü tamam olduqdan sonra, yəni Hillari Klintonun Ankaraya səfəri zamanı həmin ölkənin Türkiyə olacağı aydınlaşdı. Obamanın Türkiyəyə nəzərdə tutulan bu səfəri ilə əlaqədar politoloq Zərdüşt Əlizadənin fikirlərini öyrəndik.

- Zərdüşt bəy, Türkiyə mediasının irəli sürdüyü fikrə əsasən, bu səfər çoxdan planlaşdırılan Yaxın və Orta Şərq siyasətinin tərkib hissəsidir. Sizcə, Obamanın Türkiyə ziyarəti hansı zərurətdən irəli gəlir?

- Mən bu fikirlə razıyam ki, Türkiyənin son illər apardığı xarici siyasət Amerika ilə razılaşdrılıb. Onlar strateji müttəfiqdirlər, bir-biri üçün çox mühüm ölkələrdir. Türkiyə- Ermənistan yaxınlaşmaları, Türkiyə-İran kontaktları, Türkiyənin Yaxın Şərq məsələsində İsraillə Fələstin və Suriya arasında vasitəçi rol oynaması, təbii ki, razılaşdırılmış məsələlərdir. Strateji müttəfiqlərin bir-birindən asılı olmayan, razılaşdırılmayan addımlar atdığı demək çox sadəlövhlük olardı. Digər tərəfdən, Türkiyə və ABŞ-ın hər birinin öz milli maraqları, fərqli baxışları ola bilər. Bunları uzlaşdırmaq lazımdır. Elə Obamada gəlir ki, bu məsələləri aydınlaşdırsın. Türkiyənin birinci adamları, prezident Abdullah Güllə, baş nazir Ərdoğanla görüşsün və məsələləri razılaşdırsınlar. Bu, hər iki ölkə üçün çox vacib səfərdir. Obamanın ilk müsəlman ölkəsi kimi Türkiyəyə gəlməsi Türkiyənin əhəmiyyətini, dəyərini, mühüm rolunu göstərir.

- Seçkiqabağı ekspertlər Obamanın daxili siyasətlə məşğul olacağı, böhran şəraitində daha çox iqtisadi məsələləri önə çəkəcəyini bildirirdilər. Lakin onun yeritdiyi siyasət bunun əksini göstərir.

- Mənə elə gəlir ki, bu cür baxış çox sadəlövhdür. Bu ona bənzəyir ki, ya şokolad yeməlisən, ya da kabab. Əslində isə kabab da lazımdır, şokolad da. Obama seçildi. Konqresə müraciət edərək, ABŞ iqtisadiyyatının gücləndirilməsi üçün layihə təqdim elədi. Amerikada səhiyyənin, təhsilin inkişafı ilə bağlı mühüm proqramları açıqladı. Türkiyəyə səfərinə qədər də mühüm qərarlar, təyinatlar olacağı gözləniləndir. Xarici siyasət daxili siyasətin davamıdır. Buş dövrünün iqtisadi uğursuzluqlarının mühüm səbəblərindən biri bu idi ki, Amerika daşıya bilməyəcəyi qədər çiyinlərinə yük götürmüşdü. İraqda, Əfqanıstanda ifrat, çox bahalı hərbi əməliyyatlar aparırdı. Ərəb dünyası ilə münasibətləri çox soyumuşdu. Belə bir şəraitdə Barak Obama ABŞ-ın iqtisadi yükünü yüngülləşdimək üçün İraqda müharibənin başa çatmasına qərar verdi. Əfqanıstandakı müharibəyə diplomatik üsullarla son qoymağa çalışır. İranla münasibətləti normallaşdırmaq üçün danışılara cəhd göstərir. Bütün bu planların reallaşmasında Türkiyənin mühüm rolu vardır. Həm İsrail, həm Ərəb ölkələri, həm Ermənistan, həm də İranla qonşudur. Bütün bu işlərdə Türkiyə ilə Amerika tandem dövlətlər kimi çıxış edəcək.

- Obamanın Türkiyəyə səfəri "erməni soyqırımının" Konqresdə qəbul olunması ehtimalını azaldıb. Bu xüsusda əvvəllər yaradılmış ajiotaj Türkiyədən daha artıq güzəştlər qopartmağa xidmət edirdimi?

- Məncə, Türkiyədən qopartmalı bir şey yoxdur. Türkiyənin Azərbaycan kimi nefti, qazı yoxdur ki, gəlib ondan nəsə alsın. Türkiyə ilə Amerika ayrı-ayrılıqda öz dövlət maraqlarını təmin edərkən strateji müttəfqlər kimi çıxış edirlər. Bunların arasında ciddi təzad, ziddiyyət yoxdur. Bu baxımdan soyqırım məsələsinə də baxılacaq. Obama səfər zamanı diplomatik formada bu məsələyə münasibət bildirəcək ki, mən soyqırımın tanınmasının lazım olduğunu düşünürdüm. Amma gəldik və strateji müttəfiqimiz Türkiyə ilə bu məsələni müzakirə etdik. Türkiyə öz fikirlərini söylədi. Məncə, bu məsələni birgə həll etmək lazımdır. Ona görə Türkiyə təklif edir ki, tarixi öyrənən birgə komissiya yaradılsın. Ermənistan alimləri də ora daxil olsun. Türkiyə heç də etiraz etmir ki, soyqırımı tanısın. Ancaq bu siyasi qərar yox, elmi qərar olmaldır. Qoy, Türkiyə və Ermənistan alimləri məsələni birgə araşdırsın. Təbii ki, araşdırma başlayanda Ermənistanın təxribatçı, Rusiyanın agenti rolu, Azərbaycanda, Türkiyədə törətdiyi vəhşiliklər hamısı üzə çıxacaq. Qondarma erməni soyqırımı məsələsi indiki siyasi şiddətini itirəcək. Bu, çox müdrik addım olacaq. Obamaya da seçkiqabağı öhdəlikdən üzüsulu çıxmağa imkan yaradacaq.

- İranla bağlı Türkiyə-ABŞ arasında hansı məsələlərin müzakirə olunacağını proqnozlaşdırmaq olar?

- Türkiyə ilə İran arasında iqtisadi və siyasi münasibətlər normaldır və inkişafdadır. Xüsusilə bunu enerji sahəsinə aid etmək olar. İrandan Türkiyəyə qaz kəməri var. Bu Türkiyənin enerji aldığı kanalları rəngarəngləşdirir və enerji asılılığını azaldır. Bu, çox müsbət haldır. Amerika da İranla münaqişənin yumşaq şəkildə aradan götürülməsində, problemlərin sülh, danışıqlar yolu ilə həll olunmasında maraqlıdır. Bu missiyada Türkiyə çox yardımçı ola bilər. Eyni zamanda, ABŞ Türkiyəni İsrail-Suriya, İsrail-Fələstin münasibətlərinin mülayimləşməsində fəal ampulada görmək istəyir. Bütün müsəlman Şərqində, bütün müsəlman dünyasında Türkiyə Amerikanın siyasətinin, o cümlədən Türkiyənin maraqlarına cavab verən siyasətinin gerçəkləşməsində mühüm rol oynaya bilər. Obamanın da məncə, Türkiyə səfəri bu məqsədlə nəzərdə tutulub.

Sarvan BAYRAMOĞLU

Üç nöqtə.- 2009.- 12 mart.- S. 4.