Çayların səviyyəsi
enir, əhalinin sayı isə artır
DÜNYADA 1 MİLYARD İNSAN
İÇMƏLİ SU QITLIĞI ÇƏKİR
2030-cu İLDƏ İSƏ DÜNYA ƏHALİSİNİN
47 FAİZİ İÇMƏLİ SU PROBLEMİ İLƏ
QARŞILAŞACAQ
HAZIRDA dünyada bir milyarddan artıq insan içməli təmiz su qıtlığı çəkir, 2,5 milyard nəfər isə sanitar məqsədlər üçün kifayət qədər su ilə təmin olunmayıb. 2030-cu ildə dünya əhalisinin 47 faizi içməli su problemi ilə qarşılaşacaq. Araşdırmalar da vəziyyətin getdikcə pisləşdiyindən xəbər verir. Planetin ən iri çaylarında suyun səviyyəsi son 50 ildə nəzərə çarpacaq dərəcədə aşağı düşüb.
Bu barədə BBC News, Amerika
Meteorologiya Cəmiyyətinin
hesabatına istinadən
məlumat verib. Yeni məlumatlara
görə, suyun səviyyəsinin aşağı
düşməsi birinci
növbədə qlobal
istiləşmə ilə
bağlıdır. Məlum olub
ki, suyu azalan çayların sayı suyu çoxalanlarla müqayisədə
2.5 artıqdır. Ekspertlərin sözlərinə görə,
planetdə suyun səviyyəsinin artdığı
yer yalnız Arktikadır. Orada buzlaqların
əriməsi suyun səviyyəsinin qalxmasına
səbəb olur.
Araşdırmalar nəticəsində isə 900 çay barəsində məlumatlar
təhlil edilib. Problemin yaranmasında qlobal istiləşmə ilə
yanaşı, həm də insan fəaliyyətinin
önəmli rol oynadığı bildirilib.
Çaylarda dambaların
tikilməsi, kənd təsərrüfatının ehtiyacları
üçün hər
il artan
su məsrəfləri
onların səviyyəsinin
düşməsi ilə
özünü göstərir.
Dünya əhalisini ərzaqla təmin etmək üçün yeni əkin sahələri yaradılır ki, onların suvarılması
üçün daha çox su istifadə
olunur. Nəticədə çayların göl,
dəniz və okeanlara apardığı
suyun həcmi də azalır.
Braxmaputra və Yantzı kimi bəzi çaylar hələlik Himalaydakı buzlaqların
əriməsi hesabına
qidalanır. Burada buzlaqların əriməsi
o qədər sürətlə
gedir ki, bəzən daşqınlar
baş verir. Buzlaqlar isə iqlimin istiləşməsi
nəticəsində əvvəlki
vəziyyətdə bərpa
olunmur və onun sahəsi hər il
azalır. Deməli, su çatışmazlığı
özünü gələcəkdə
daha qabarıq göstərəcək. Azərbaycanın çaylarının əksəriyyəti,
o cümlədən Kür
və Araz çayları əsasən
yağışlar və
buzlaqlarla qidalanır.
Mənbəyi Türkiyənin dağlıq
zonasında olan bu çayları da təhlükə gözləyir. Hər
il yazda
Kürdə daşqınlar
olurdu. Lakin bu il çayın səviyyəsi
kəskin aşağı
düşüb. Bu da onun hövzəsinə
aid ərazilərdə yağışın
və qarın azlığı ilə əlaqəlidir. Dağlardakı buzlaqlar isə tədricən yox olur. Bu gün
Kürün çaya
axıtdığı suyun
həcmi keçən
ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 2-3 dəfə
azdır. Deməli, Azərbaycanı
da yaxın gələcəkdə su problemi gözləyə bilər.
Ekspertlər su çatışmazlığı
problemini həm də sürətlə böyüyən meqapolislərlə
əlaqələndirirlər. Şəhər əhalisinin artması suya tələbatı artırır. Dünya standartlarına
əsasən, ən vacib ehtiyacların ödənilməsi - içmək,
yemək hazırlamaq və şəxsi gigiyena üçün insana gündə ən azı 20 litr su lazımdır.
Bu gün Bakıda
adambaşına bu həcmdə su düşmür. Artıq Kür
və Şollar suyu paytaxt əhalisini
içməli su ilə təmin etmək gücündə
deyil. Ona görə də,
Oğuzdan yeni su kəməri çəkilir. Aydındır ki, bu da
həmin ərazidə
çayların səviyyəsinə
təsir edir. Dünyada Bakı kimi, ondan böyük və kiçik minlərlə şəhər
var və onların da əhalisi sürətlə
artır. Artım isə
suya tələbatı
yüksəldir.
Yaranmış vəziyyətdən
çıxmaq üçün
mütəxəssislər
Qeyd edək ki, mütəxəssislər su çatışmazlığının aradan qaldırılması, eləcə də onun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində xərclənəcək hər dolların 7-12 dollar iqtisadi səmərə verəcəyi fikrindədirlər.
İnsanların içməli
su ilə məhdudiyyətsiz təminatı
onların daha sağlam həyat sürmələrinə, başqa
sözlə, az xəstələnmələrinə səbəb olacaq ki, bu da
səhiyyənin 7 milyard
dollar qənaət etməsi,
xəstəliyə görə
işdən qalmaların
azalması deməkdir.
Pünhan ƏFƏNDİYEV
Üç nöqtə.- 2009.- 2 may.- S. 10.