112 yaşlı Azərbaycan kinosu

Dünən Azərbaycan kinosu günü idi. Kino bəşər mədəniyyətinin hərtərəfli, geniş inkişaf etmiş sahəsidir. Bu gün bəşəriyyət özünün indiyə qədərki çağlarla müqayisədə ən yüksək inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Elm-texnikanın, sənətin inkişafı insanların hüdudsuz, qarşısıalınmaz arzularının ifadəsi kimi meydana çıxır. Gerçəklikdə, gündəlik yaşam tərzində arzularının əksər hallarda həyata keçmədiyini görən insan incəsənətin müxtəlif sahələrinə daha çox meyl edib. İnsan özünün əsrarəngiz hisslərini, duyğularını bədiyyatın geniş imkanlarından istifadə etməklə gerçəkləşdirməyə çalışdı.

Hələ 19-cu yüzilin lap sonlarından başlayaraq bəşərin incəsənətdə yeni bir yaradıcılıq meydanı yarandı: bu, artıq özündə incəsənətin bütün başqa yaradıcılıq sahələrini məharətlə birləşdirirdi. Kino ilk mərhələdə daha sirli bir yaradıcılıq sahəsi idi. Fotoqrafiyanın kəşfindən sonra kinonun meydana çıxması incəsənətin imkanlarının hüdudsuzluğunu sübut etdi. Ekranda canlı hərəkətlər, insanın müxtəlif həyat lövhələrini canlandırması, danışan təbiət, bir sözlə, tamaşaçının özünü həyatdakına oxşar, ancaq çox hallarda gerçək həyatda arzulanan, di gəl ki, gerçəkliyini tapmayan, kinoda qəhrəmanların şəxsində yaşanan hadisələrin içində görmək sanki qəribə, davamlı bir sirr yaradırdı. Bu gün dünyada kino sənətinin yaranmasından ötən yüzildən çox müddətdə çəkilən saysız-hesabsız filmlərin olmasına baxmayaraq yenə də kino sənəti hamı üçün olduqca maraqlıdır. Çünki həyat daim sirlərlə dolu bir məzmunda davam edir, kino sənəti də bunu məharətlə özündə yaradıcı səviyyədə canlandırır. Azərbaycan kino sənətinin bu mənada dünya kino sənətinin ən gözəl cəhətlərinin yaşadıcısı kimi özünün 112 illiyini qeyd etməsi sevindiricidir. Ötən müddət ərzində Azərbaycanın milli filmləri hər bir soydaşımızın ağlında və ürəyində silinməz izlər buraxıb, neçə-neçə nəsillər milliliyin ayrı-ayrı cəhətlərini bu filmlərdə görməklə ruhunu ardıcıl kökləyib.

Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivinin direktoru Maarif Teymur arxivdə kino sənətimizə dair xeyli sənədlərin saxlanıldığını bildirir: "Arxivimizdə incəsənətimizin müxtəlif sahələrinə dair, o cümlədən kino sənətimizə aid xeyli sənədlər saxlanılır. Onu da qeyd edim ki, kino sənətilə bağlı yaradıcı insanlarımızın bir çoxunun arxivdə şəxsi fondları yaradılıb, bu fondlarda həm aktyorların, bəstəkarların, həm də rejissorların, rəssamların, ümumiyyətlə, bu sahədə çalışanların həyat və yaradıcılığına dair kifayət qədər soraqlar var. Sidqi Ruhulla, Mirzağa Əliyev, İsmayıl Dağıstanlı, Ülvi Rəcəb kimi sənətkarların yaradıcılığında kino sənəti mühüm yer tutub. Rza Təhmasib 20-ci yüzil Azərbaycan kinosunda həm tanınmış kino rejissoru, həm kino aktyoru, həm də kino rəssamı kimi məşhur olub. Abbas Mirzə Şərifzadə ilə bağlı da arxivimizdə xeyli soraqlar var. Həmçinin Leyla Bədirbəylinin, Nəcibə Məlikovanın, Atamoğlan Rzayevin, Hüseynağa Sadıqovun və başqalarının kino yaradıcılığına dair materiallar diqqəti cəlb edir. Tamamilə unudulmaq təhlükəsilə üzləşən 50-ci illərin kino rəssamı Cəbrayıl Əzimovun tərtibatçı-rəssam kimi yaradıcılığına dair faktlar araşdırıçılarını gözləyir. Arxivdə "Ögey ana" filminin yaradıcılarından biri olan H.İsmayılov haqqında da sənədlər saxlanılır. Bəşir Səfəroğlunun da kino yaradıcılığı bu qəbildəndir. Rəşid Behbudovun kino yaradıcılığına dair faktlar çox maraqlıdır. Məşhur hind aktyoru və rejissoru Rac Kapurun Azərbaycanla bağlı şəkilləri də diqqəti cəlb edir. Məlumdur ki, Rac Kapurun Rəşid Behbudovla dostluğu olub. Həsənağa Salayevin, Şəmsi Bədəlbəylinin, Ədil İsgəndərovun, Əli Zeynalovun, Mirvari Novruzovanın, Şahmar Ələkbərovun, Mehdi Məmmədoun və başqalarının şəxsi fondları yaradılıb. Həmçinin Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasına aid olan bütün yaradıcılıq sənədləri arxivimizdə mühafizə olunur. Kinofilmlərə musiqi yazan bəstəkarlardan Cahangir Cahangirov, Əfrasiyab Bədəlbəyli, Niyazi, Tofiq Quliyev, Arif Məlikov, Aqşin Əlizadə və başqalarının yaradıcılıhından qırmızı xətlə keçib. Rəssamlardan Qəzənfər Xalıqov, Tahir Salahov və başqalarının kino yaradıcılığı daim araşdırılacaq".

Kinoşünas Aydın Kazımzadə isə Azərbaycan kinosunun indiyə kimi böyük uğurlara imza atdığını bildirir: "Azərbaycan kinosunun əsl yaşının - 112 illiyinin Azərbaycanın müstəqilliyi dövründə dövlət səviyyəsində qəbul edilməsi böyük hadisədir. Müstəqillik dönəmindən sonra Azərbaycan kinosunun istiqaməti dəyişib. Artıq Azərbaycanın kinoçuları sovet dövründən fərqli olaraq müstəqil şəkildə öz sözlərini deyirlər. Artıq kinoçularımızın başı üzərində sovet ideologiyası yoxdur. Müasir dövrdə də kino sənətində daim yeni ideya axtarışları davam etməkdədir. Şübhəsiz, sənətkarlarımız zamanın nəbzini tutmağa çalışırlar. Sovet dövründə dövlət filmin pulunu verirdi və bununla da həm də ideologiyasının kinoda ifadəsini diktə edirdi. Ancaq indi sənətkarlarımız azaddırlar, digər tərfdən də xalqın, dövlətin mənafeyini hər şeydən uca tuturlar. Hələ də Azərbaycan filmlərinin əksəriyyəti dünya kino bazarına çıxa bilmir. Təbii ki, dünya kino bazarına xüsusilə indiki vaxtda çıxmaq çox çətindir. Burada texniki və sənət şərtləri çox yüksəkdir və sərtdir. Kino sənəti hazırda biznes mahiyyəti kəsb edir. Əgər çağdaş dövrdə kinomuz bunu nəzərə almasa, sözünü deyə bilməyəcək". A.Kazımzadə Azərbaycan kinosunun 112 illliyinin tarixi əsaslarının ictimaiyyətə çatdırılmasında fəaliyyətinə görə özünü xoşbəxt hesab edir: "112 il əvvəlki kino lentlərini Fransadan gətirmişik. Artıq həmin lentlər əlimizdədir. Bu, dünya kino tarixindən 2 il sonraya təsadüf edən bir tarixi məqamdır. 1898-ci ilin əvvəlindən artıq Bakıda filmlər çəkilirdi. Avqustun 2-də isə Bakıda yerli mövzularda çəkilən bu filmlərə baxş olub . Rejissoru isə Aleksandr Mixayloviç Mişon idi".

Azərbaycanda bu gün serialların milli kinonu sığışdırdığı, milli əhvallara ziyan vurduğu heç kəsə sirr deyil. Seriallar qətiyyən kino inciləri deyil. Hadisə uzandıqca daha da mahiyyətsizləşir. Onsuz da Azərbaycanda dəb düşən serialların qətiyyən mövzu orijinallığı yoxdur. Bu filmlərdə həyat hadisələri daha çox təhrif olunur, milli mənəviyyatımıza olmazın ziyan dəyir. Məsələ burasındadır ki, təkcə bu cür filmlər yox, ümumiyyətlə, hazırda telekanallarda nümayiş etdirilən filmlərin əksəriyyəti mahiyyətcə məzmunsuz, insani siqlətdən tamamilə uzaqdır. Görəsən, bütün filmlərin Azərbaycan ictimaiyyətinə təqdimi çoxmu zəruridir? Sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu bu barədə belə düşünür: "Şübhə etmirəm ki, bir azdan ağıllı tamaşaçılar seriallara münasibətdə daha ciddi seçimlərini edəcəklər, yəni onlar hər seriala baxmayacaqlar"."Maraqlar dəyişəndir, amma torpaq əbədidir"

Elçin Qaliboğlu

Xalq cəbhəsi.- 2010.- 3 avqust.- S. 14.