Cəmiyyətdə
geyim faktoru
"Yeniyetmə və gənclərin
zövqlərinin formalaşmasında sosial amillərin rolu
böyükdür"
"Səhərdən axşama
kimi səviyyəsiz teleoyunlar, ulduz yarışlarını
izləyən yeniyetmədən yüksək zövq gözləmək
ağılsızlıqdır"
Bu
gün dünyada baş verən dəyişiklərə ən
tez reaksiya verən gənclərdir. Dövlət Statistika Komitəsinin
2010-cu ilə olan hesabatına əsasən, Azərbaycan əhalisinin
2,8 milyon nəfəri, yaxud 31 faizi 14-29 yaşında olan gənclərdir.
Azərbaycanın ictimai həyatında da gənclərin rolu
getdikcə artır. Bu gün hər bir sahədə gənclərin
ideyalarından istifadə olunur. Bəs gənclərin bu
günkü tərzləri, zövqləri hamını
razı salırmı? Bu dəfə gənclərin zövqlərinin
formalaşmasında nələrin mühüm rol
oynadığından, əsas təsir vasitəsi olmasından
danışacağıq.
Gənclər özlərini serial
qəhramanlarına oxşadır...
Onların
bəziləri özlərini türk seriallarındakı qəhrəmanlara
oxşadırlar, sifət cizgilərini, geyimlərini, saç
düzümlərini, makiyajını, hərəkətlərini
yamsılayırlar. Bir vaxtlar yerli telekanalların birində
"Kaybolan yıllar" serialı göstərilirdi. Nədənsə,
çoxları serialın baş qəhrəmanı Əsmərə
bənzəyirdilər. Onun kimi qara köynək geyinir,
qaşlarını çatır və ya sərt
baxışlarla ətrafa boylanırlar.
Məşhur
teleserial "Kurtlar vadisi- Pusu" qəhrəmanlarına isə
özünü oxşadanlar getdikcə çoxalır. Hətta
serialdakı hadisələri realda həyata keçirənlər
də tapıldı. Onlar özlərini "qoçu"
hiss edib, qrup şəklində kimlərisə cəzalandırır,
soyğunçuluğa əl atırdılar. Kinodan fərqli
olaraq onları dəmir barmaqlıqlarla "mükafatlandırdılar".
Xanımlarımızın baş çalmalarından kütləvi
şəkildə istifadə etməsinin əsas səbəbi
"Klon" serialı oldu. Gəncindən tutmuş
yaşlısına kimi müxtəlif rəngli yaylıqlar
örtür, özlərini Zorayda, Hadi, Lətifə və s.
personajlara oxşatmağa çalışırdılar. Təbii
ki, hər bir insan zövqlə geyinməli, dəblə
ayaqlaşmalıdır, amma burda bir məsələ var ki, gənclərin
çoxu uşaqlıqdan özlərini kimlərəsə
oxşadaraq böyüyürlər. Bunlar serial qəhrəmanları,
kino, pop ulduzları, müğənnilər və sairlərdir.
Yeniyetmə, həyatı dərk etməyə
başladığı andan özü kimi formalaşa bilmir.
Real həyatdan uzaq kino həyatı, ekran həyatını
yaşamağa çalışır. Bütün bunlar
insanın cəmiyyətdə bir şəxsiyyət kimi
formalaşmasına təsir göstərir.
Özünü dərk edə bilməyən
yeniyetmə
Psixologiya elmləri namizədi Elnarə Əhmədova zövqün formalaşmasına təsir edən amilləri sadalayır: "Yeniyetmə və gənclərin zövqlərinin formalaşmasında sosial amillərin rolu böyükdür. Ailə də müəyyən qədər rol oynayır, amma ailə kiçik çərçivədədir. Sosial keyfiyyətlərin formalaşmasında texniki vasitələrin təsirləri daha çoxdur. Belə ki, yeniyetmələr mədəni-kütləvi informasiyalar vasitəsilə dünyada baş verən hadisələrə, televiziya verilişlərinə (şou proqramlar, seriallar və s.) baxırlar. Belə hallarda aldıqları informasiya onların formalaşması işində mühüm rol oynayır. İstər-istəməz yeniyetmələr təsirlərə çox tez məruz qalırlar. Çünki yeniyetmələr sensitiv (həssas) yaş dövründə olurlar. Özünüdərk edə bilməyən yeniyetmə özünü hərəkətlərilə, geyimlərilə təsdiqlətdirməyə çalışır. Gənc qız "Mən böyümüşəm"i necə göstərə bilər? Öz geyimlərilə".
Bəzən kütləvi informasiyalar əxlaq normalara, etik qaydalara zidd olur. Bu cür hallar da yeniyetmə və gənclərin zövqlərinin formalaşmasına müəyyən təsirini göstərir. Çünki onlar kütləvi məlumat və dəbə bəzən kor-koranə meyl göstərir və onun təsirinə asanlıqla düşürlər". Mütəxəssisin fikrincə, dəb, moda əsiri olmaq tərbiyə işinə əngəl yaradır: "Gənc oğlan və qızlar özlərinə həddən artıq aludə olurlar, zahiri gözəlliyini qiymətləndirirlər, daha çox dəb arxasınca gedirlər. Hətta onlar da kiçik bir qüsur olduqda bundan çox narahat olub bunu fizioqnomik maskalardan istifadə etməklə ört-basdır etməyə çalışırlar".
"Zövqlərə
hörmət göstərilməlidir"
Uzun müddət Türkiyədə yaşamış Mürsəl adlı gəncin fikrincə, zövqün nə olduğunu başa düşə bilməyən insanlar və sosial toplumun yaşam qaydaları korlayır: "İnsanların yaşam zövqlərinin formalaşmasında o toplumun musiqi, geyim, yemək coğrafiyası çox önəmli yer tutur. İnsanların çox qəribə və saçma zövqləri ola bilər. Bunlar normaldır, o insana soruşsan, belə daha xoşbəxt olduğunu deyər".
Apardığımız sorğunun nəticəsinə görə, gənclərin zövqlərini birinci növbədə Azərbaycan telekanallarında gedən verilişlər korlayır. Onların fikrincə, mənasız və yersiz proqramlar gəncliyi tamam başqa istiqamətə yönləndirir. Lalə Mehralı deyir ki, ölkə telekanallarına baxan istənilən gəncin zövqü korlanır: "Səhərdən axşama kimi səviyyəsiz teleoyunlar, ulduz yarışları, kimlərinsə şəxsi həyatını izləyən yeniyetmədən yüksək zövq gözləmək də ağılsızlıqdır. Heç milli mahnılara, sənətkarlara maraq bu qədər çox deyil. İnternetə bir çox gənc əyləncə kimi baxır, yalnız porno saytlarda, MP3, tanışlıq, çatlaşma saytlarında veyillənirlər. Bu da zövqləri korlayır".
Gənc olmasına baxmayaraq, Aynur Səlimova özü gənclərin zövqünü bəyənmir: "Çox açıq-saçıqlığa yol verirlər. Xarici seriallara baxırlar, nə görürlərsə dəb olduğunu düşünürlər. Var yaraşan, var yaraşmayan. Amma hamı geyinir. Gənclər öz geyimləri ilə səhnə adamlarını geridə qoyublar".
"Mən fərqli
görünməliyəm"
Yenicə "Emo" adlı qrupa qoşulan 16 yaşlı Ayka zövqündən tam razıdır: "Ətrafımdakılar da mənim kimi geyinirlər. Çəhrayı rənglərdən, qara dırnaq boyası, karandaş və dodaq boyalarından çox yararlanırlar. Biz həmişə seçilməyi qarşımıza məqsəd qoymuşuq. Bizim öz dünyamız var. Başqaları bizi anlaya bilməz".
Fiko ləqəbli gənc saçlarını qəribə formada darayır. Qəribə tör-tüküntülü paltarlara üstünlük verir. Səbəbini soruşduqda isə belə deyir: "Bu, dəbdir. Mən düşünürəm ki, moda ilə ayaqlaşmalıyam. Həmişə digər insanlardan seçilməliyəm. Axı biz birinci və fərqli olmağı qarşımıza məqsəd qoymuşuq". Təbii ki, geyim seçimi sərbəstdir. Amma burda bir məsələ var. Gənc geyimini şüurlu şəkildə öz stilinə uyğun seçir, yoxsa kimlərəsə bənzəmək istəyir?
Mütəxəssis Elnarə Əhmədovanın fikrincə, geyim insanı müəyyən qədər formalaşdırır, təsəvvür yaradır. "Belə bir məsəl var. "Geyiminə görə qarşılayırıq, ağlına görə yola salırıq". Nə qədər də cəmiyyətin üzərinə atsaq da, hər bir insan eyni dəbi müxtəlif formada qəbul edir, buna xarakterləri də təsir göstərir. İsterik tip insanlar həmişə diqqət mərkəzində olmağı sevirlər. Al-əlvan gözəçarpan rənglərdən daha çox üstünlük verirlər. Nəyin bahasına olursa olsun, diqqət mərkəzində qalmağa çalışırlar. Onlar geyimlərindən başqa danışıq tərzlərilə də seçilirlər, ucadan danışırlar. Gülüşləri fərqli olur, qəh-qəhə ilə gülürlər. Bu onların artıq xarakteridir". Böyüklər onun böyüdüyünü qəbul etmir, yeniyetmə də uşaqlarla oynamaq istəmir. Nəticədə uşaq qruplara qoşulur...
Psixologiyaya əsasən
yeniyetmələr daha çox
və tez təsir altına
düşürlər. Bəziləri satanist, ateist, dionist olur, dinlərini
dəyişir, antisosial
qruplara qoşulur. Elnarə
xanım gənclərin
hər şeyə tez maraq göstərməsini
belə açıqlayır:
"Böyüklər onun
böyüdüyünü qəbul etmir. Yeniyətmə də uşaqlarla
oynamaq istəmir.
Yeniyetmə artıq müstəqil
olmaq istəyir. Valideyn isə ona bu
müstəqilliyi vermək
istəmir. Azadlığı
ona kim
verirsə, ona tərəf gedir. Bu zaman gənc
antisosial qruplara qoşulur. Orda onların fikirləri
nəzərə alınır,
sonra özləri üçün istifadə
edilir. Onu da demək lazımdır ki, bu qruplar gənclərin
hər birinə təsir göstərə
bilmir. Nəyə görə narkomanların
böyük bir hissəsi yeniyetmələrdir?
"Sən müstəqilsən",
"Sən böyümüsən,
öz fikirlərini müstəqil bildirə bilərsən". Yeniyetmə də
o şəraitə tez
alüdə olur".
İnternet bütün çərçivələri
dağıdır
Ümumiyyətlə, hər bir geyim
insanın xarakteri haqqında müəyyən
məlumat verir. İnsanın burda temperamenti, xarakteri, dünya görüşü, maraqları,
əqidəsi müəyyən
rol oynayır. Mütəxəssis vurğulayır
ki, zövqün formalaşmasında yalnız
ailə ilə kifayətlənmək olmaz,
ailə mikro mühitdir, əsas rolu cəmiyyət oynayır: "Ailə də rol oynayır,
amma gənc, yeniyetmə cəmiyyətə
çıxanda onun gözünü bağlamaq
olmaz ki? Ailədə
nə qədər də deyilsə bu formada olmaz,
yeniyətmə cəmiyyətə
çıxıb, bu cür geyimləri görürsə mütləq
onun təsiri altına düşəcək.
Bəzi yeniyetmələrin valideyni
bəzi geyimləri qoymur geyinsin. Amma övlad onun xəbəri olmadan geyinir. Hazırda internet var, əvvəllər
müəyyən bir çərçivə, sədd
vardı. Hətta televiziya
işçiləri belə
senzuradan keçirdilər".
İnsanın zövqünün formalaşmasına peşəsi,
işlədiyi məkan
da təsir göstərir. İstəsə də, istəməsə də peşəsinə uyğun geyinməli olur. Müəyyən qədər də
xarakter buna təsir göstərir.
Məsələn, ofis işçiləri
rəhbərliyin qoyduğu
kriteriyalarda geyinməyə
məcburdurlar. Pedoqoqlar işdə
ciddi geyinməlidirlər
və s.
Onların əsas məqsədi
böyük görünməkdir
Psixoloqların fikrincə, yeniyetmələr
belə fikirləşirlər
ki, zahirən yaşlılara oxşasalar
bütün üstünlüklərə
yiyələnəcəklər. Yeniyetmələr
yaşlı kişi
və ya qadının xarici əlamətlərini mənimsəməklə
hər kəsə öz böyüdüklərini
göstərmək istəyirlər.
Qızlar saçlarını cürbəcür formaya salır, dikdaban ayaqqabılar geyir, bəzək əşyalarından
yararlanırlar. Həddindən artıq dəb aludəçisi olurlar.
Kosmetikaya üstünlük verən yeniyetmə qızlar özlərini daha yaşlı qadınlar kimi təqdim edirlər. Kiçik yeniyetmə oğlanlar arasında elələrinə
də rast gəlmək olur ki, onlar özlərini
yaşlılara bənzətməyə
çalışırlar. Saçlarını uzadırlar, ədalarında
kimisə yamsılayırlar
və serial qəhrəmanlarına
bənzəməyə çalışırlar.
Mütəxəssisin fikrincə, bütün
bunları etməkdə
əsas məqsədləri
özünü yoldaşları
və yaşlı adamların yanında böyük göstərməkləridir.
Ümumiyyətlə, gözünü
dünyaya açan uşaq hər şeyi ətrafdan görüb-götürərək öyrənir: onun ailəsi, ətrafı, yaşadığı mühit
və s. Bunların hər biri gələcəyin
şəxsiyyətinin yetişməsində
öz sözünü
deyir. Ona görə də,
övladının savadlı
və tərbiyəli
olmağını istəyən
hər bir valideyn onun yaşadığı
mühitə diqqət
yetirməlidir.
Oktay Hacımusalı
Xalq Cəbhəsi.-
2011.- 16 noyabr.- S.12.