Dil- ulusallığın əsas cəhətidir

Milləti millət edən ülvi, müqəddəs təsdiqlər var. Milli dəyər - millətin mənəvi-əxlaqi, idraki və bədii səviyyəsinin ifadəsi olub, xalq həyatının, mədəniyyətinin bütün sahələri haqqında sistemli fikirlərin məcmusu, həmin fikirlərin ali mahiyyətidir. Millət əbədi hadisədir. Millətin təməlini yetkin fərdlər təşkil edir.

Dəyər xalqın mənəviyyatında, həyatında, yaşamında, tarixində, mədəniyyətində, elmində yüzillərdən bəri yaranan, bərkiyən, yetişən, ulusun varlığını hər an izləyən, onu böyüdən uca olayların məğzi, canı, qanı, cövhəridir. Dəyərin yaradıcısı fərddir, bütövlükdə isə xalqdır. Dəyəri ayrı-ayrı fərdlər yaratsa da, dəyərlər fərdi olaraq qalmır, ulusallaşır. Ulus dəyəri mənimsədikdən sonra ona yeni düzəlişlər edir, cilalayır. Bütün bəşəri dəyərlərin əsasında hansısa ulusların yaradıcılığı, əməyi dayanır. Dəyər o zaman ümumbəşəri olur ki, o, ilk növbədə xəlqi olur. Bir az da aydınlaşdırsaq, əslində xəlqi olan insanidir. Ümumbəşəri dəyərlərin yiyəsi əslində ayrı-ayrı uluslardır: biri dünyaya filosoflar, biri alimlər, biri sərkərdələr, biri şairlər, biri rəssamlar, biri bəstəkarlar verib. Biri təkəri, biri kağızı, biri maşını, biri televizoru, biri bilgisayarı yaradıb. Ancaq bəşər daha çox mənəvi dəyərlərin acı olub. Nədənsə, həmişə bəşərin maddi aclığından danışılıb, mənəvi aclıqdan söz açılmayıb. İnsanlar hər an nəsə, hansısa maddi dəyərləri yarada, qura bilir. Ancaq mənəvi dəyərləri hər an yaratmaq olmur. Ona görə də insanların minillərin o tayındakı mənəvi dəyərlərdən bərk-bərk yapışmaları, onlardan yararlanmaları başadüşüləndir. İnsan anlayır ki, mənəvi dəyərlərsiz yaşaya, bir addım ata bilməz.

Bəşərin ən böyük dəyəri insandır. Bəşəri bənzərsizliyin, müxtəlifliyin uca dəyərlərindən birincisi isə xalqdır. Üç başlıca cəhət xalq olmanın göstəricisidir: dil birliyi, ərazi birliyi və tarixi tale birliyi.

Dil - ulusallığın əsas cəhətidir. Torpaqsız, dövlətsiz, başqa dəyərlərsiz ulusun olduğuna inanmaq olar, ancaq dili olmayan, özgə dildə danışaraq özünü ulus adlandıran toplumun varlığına inanmaq olmaz. Dil ulusun özünüifadə biçimi, varlığı, canı, qanı, ruhudur. Bütün dəyərlərin itkisindən sonra başlayır dilin ölümü. Ulusun bütün keçmişinə şahid olan da, yadı doğmadan ayıran da, dəyərləri bizə sevdirən, onlara yiyə durmağa çağıran, yaşadan, özüylə birgə gələcəyə aparan dildir.

Qəhrəmandır dilimiz, ona görə ki, tariximizin özümüzdən ayrılan, ruhumuza özgələşdiyimiz çağlarımızda belə zamandan üstünlüyünü qoruyub saxlayıb. Ancaq təəssüf ki, bu gün də dilimizin qarşısında duran təhlükələr, maneələr kifayət qədərdir...

Sovet dövründə Azərbaycanda rus dili meydan sulayırdı. Hazırda ingilis dili yurdumuzda bu üstünlüyü ələ alıb. Çox dil bilmək, başqa xalqlar, dövlətlərlə ünsiyyət qurmaq yaxşı cəhətdir, ancaq bu, doğma dilimizin zəifləməsi, mövqeyini itirməsi bahasına olmamalıdır. Birdəfəlik bilməliyik ki, dilimiz ruhumuzdan ən kamil, qeyri-adi soraqdır. Əslində öz millətinə, dilinə yaramayan başqalarına da yaramayacaq.

Dil bütün ulusu birləşdirən və ulusun mahiyyətini ifadə edən uca, müqəddəs dəyərdir. Dilin itdiyi, sıradan çıxdığı gün ulus yoxdur. Ona görə də həmişə böyük imperiyalar yumruğunun altında saxladıqları ulusları ancaq dilsizləşdirməklə yox edə biliblər. Əgər dil bütöv bir ulusu birləşdirirsə, insanlıq bütöv bəşəriyyəti birləşdirir.

Dil ruhaniliyin (insaniliyin) ifadəsidir, bu səbəbdən də o, zamandan, gerçəklikdən, quruluşdan üstündür. Əgər dil ictimai hadisə olsaydı, çoxsaylı quruluşlarla birgə ölüb gedərdi. Hər bir xalq öz adıyla bağlı olan dilin yaradıcısı, yaşadıcısı, qoruyucusudur. Sovet dönəmində yazarların dillə bağlı məsuliyyəti indikindən çox idi. Məncə, sovet dönəmi ədəbiyyatımız üçün poeziyada Səməd Vurğunun, nəsrdə isə Mövlud Süleymanlının dili örnək sayıla bilər. Ancaq əsərin dilinin gözəl, axıcı olması da problemin çözümü deyil. Çünki əsər daha çox məzmunla yadda qalır.

Yazar xalqını təmənnasız sevdiyi, ona ruhən qovuşduğu dərəcədə gözəl əsərlər yarada bilər. Yazar ruhlu, inamlıdırsa, əsəri də gözəl olacaq.

Yazıçının yaradıcı müstəqilliyi mənsub olduğu xalqdan asılı olmalı, o, xalq qarşısında məsuliyyətini unutmamalıdır.

Yazarlarımız bacardıqca ana dilimizdə yeni sözlər yaratmalıdırlar. Öz dilinin təəssübünü çəkməyən yazıçı mahiyyətcə antimillidir.

Özünü Azərbaycan yazıçısı, şairi sayanlar türkcəmizi incəliklərinə kimi bilməlidirlər. Bunun bir yolu da folklora dərindən yiyələnməkdir. Çünki xalqın folklor dili qədər duru, anlaşıqlı dili yoxdur.

Milli dəyər ölçüsü olmayan, həmin dəyər əsasında yaşamayan yaradıcının əsəri də milliliyə qarşı çevrilir.

Yazıçı xalqının adından danışdığına, yazdığına əmin olmalıdır. Yazıçı ilə xalq bir-birinə mənsub olmalıdır.

Yaradıcılığıyla bir millətə, milli mənsubiyyəti ilə başqa bir millətə məxsus olmaq özümlüyü, müəyyənliyi itirməkdir, öz millətini şübhə altında qoymaqdır.

Yazıçının dili onun mənsub olduğu millətin dili olmalıdır.

Hər kəsin ana dili (buna "doğma dil", "milli dil" də deyə bilərik) - mənsub olduğu millətin dilidir.

Mənsub olduğu millətin dilindən başqa insanın düşündüyü, daxili nitqini qurduğu, ünsiyyət yaratdığı dili - ana dili saymaq yanlışdır. Dünyada ana dilinə belə yanaşanlar da çoxalmaqdadır.

Belə olduqda qəribə durum yaranır: əgər bir adam üç-beş dil bilirsə və indiki işgüzar dünyada hamısını eyni səviyyədə işlədirsə, onda həmin şəxsin üç-beş ana dili olduğunu qəbul etməliyik.

Ana dili isə birdir. Çünki adamın bir anası (atası, milləti) olur. Ana dili - milli dildir, şəxsin mənsub olduğu millətin dilidir. Gələcəkdə yığcam janrlara gərəklik artacaq. Yığcamlıq, mənalılıq, özünəməxsusluq yaradıcılığın başlıca yönü olmalıdır. Dilin və əsərin gözəlliyi yazarın ruhunun gözəliyindən, gücündən asılıdır. Çağdaş dönəmdə yazarlarımızın yaradıcılıqda müəyyən axtarışları olsa da, ancaq oturuşmuş fərdi üslublar demək olar, yoxdur. Çünki indi hamı dünyaya bənzəmək istəyir. Fərdilik isə özünə bənzəməkdir.

Bu gün Güney Azərbaycanda 35 milyon soydaşımızın ana dili uğrunda apardığı mübarizə mahiyyətcə azadlıq uğrunda mübarizədir. Dillə bağlı çabalar milyonlarla soydaşımızın möhtəşəm xalq olaraq varlığını yenidən, yaşarı səviyyədə təsdiq edəcək.

Uğur

Xalq Cəbhəsi.- 2011.- 18 noyabr.- S.15.