Qürubdan sonrakı zaman
Deyəsən, Çingiz Aytmatova
xas olan düşüncədən gəlir:
klassiki keçmişdə
axtaranların yanında
müasirlər haqqında
danışsan, turş
bir sifət görərsən, dodaq büzülər. Elə bu
düşüncədən gələn hissin təsiri altında bəlkə də elə həmin hissə istinad kimi yanaşmaqla müasirlərimiz haqqında
cəsarətlə danışmaq
üçün özümüzdə
güc tapmalıyıq.
Axı necə ola bilər
ki, bir sənətkar
zəmanəsini yaşasın
getsin və üstəlik öz yolunu çəksin. Yol boyu elə işarələr,
elə izlər qoysun ki, gələcəyin
insanlarına mənzil
başına yetmək
üçün bu yol və iz
qədərincə kömək
eləsin. Və təəssüf
ki, biz də beləsini görməyək.
Qəşəm İlqar ömrünün
yeddinci onilliyinin zirvəsinə qalxıb. Zənnimcə, onun bu zirvənin
buludları, buzlaqları
arasından keçən
iradəsi ömrün
yuxarı pilləsindəki,
zirvə ucalığındakı
hava təmizliyinin ucalıq saflığının
təsiri altında müasir ədəbiyyatımızda
qoruduğu Qəşəm
İlqar adının
yanına «Ruhdaş» əlavəsi də təbii görünməlidir.
Ümumiyyətlə, insan və
daha çox da sənətkar ömrün yuxarı yaşında mənəvi
aləmlə daha çox bağlıdır.
Həyatının ayrı-ayrı məqamlarında
ona işıq olan adamları cismən itirsə də, ruhlarını itirmir. Bu ruhlarla
həmişə təmasda
olur. Bəlkə də ömrünün
qalan hissəsini ona doğma olan ruhların işığında yaşayır.
Q.İ.Ruhdaş çoxlu kitabların müəllifidir. Birmənalı şəkildə onun yaradıcılığını
təfəkkür adamının,
fikir, düşüncə
sahibinin qənaətləri
kimi qəbul edirəm. Doğrudur, onun nəinki
şeirlərində, hətta
publisistikasında da hissi -emosional ruh kifayət qədər güclüdür.
Ancaq onun yazdıqlarının
məğzinə varanda
əsas nüvənin
təfəkkürdən gələn
qənaət olduğunu
görməmək mümkün
deyil. «Olum-ölüm
arasında» (2004), «Üçüncü
dünyanın sakinləri»
(2007), «Sevgi vadisi»
(2009) və indi də «Üfüqdən qüruba» kitabı nəşrə hazırlanır.
Demək
olar ki, işıqlığa çıxmaq
qapısının ağzındadır.
Kitabların adından da
göründüyü kimi,
Q.İlqar bir şair ömrünün taleyi ilə, bir dünya, bir insanlıq vadisinin arasından keçib. Olum-ölüm arasında ola-ola,
ağın-qaranın vəhdətində
və vuruşunda müxtəlif tərəflərdən
həyatdan gələn
ağrı-acıları varlığına
köçürə-köçürə,
ən başlıcası,
«üçüncü dünya»
adlandırdığı məhkumluq
həyatının görünən
və görünməyən
tərəflərinə özünün
ruhundan gələn işığı tutaraq
keçib gələ
bilib.
Çox asanlıqla onun ömrü olum-ölüm
arasındakı savaşda
cismən qırıla
bilərdi. Sevgi vadisindəki sarsıntılardan
havalanıb yarı yolda qalardı. Üçüncü dünyanın sakinləri
ilə dil tapmaq, onların arasında özünü
qorumaq odla oynamaq kimi bir
şeydir. Bu odun da içindən
keçib Q.İlqar.
Qazancı nə olub?
Məhv olmayan, aşınmayan ləyaqət,
dözüm, mərdlik,
şəxsiyyət ucalığı
və bu fonda ən
başlıcası, sözə
sədaqət. Bəli, Q.İlqar
bu təlatümlü
vadilərdən keçə-keçə
daxilən böyüyüb.
Mənəvi ucalığın əl tutmayan, barmaq ilişməyən buzlaqlarında gücünü
göstərə bilib.
Elə ona görə də ömrün yetmişinci çağında
«Üfüqdən qüruba»
adlandırdığı kitabına
son illərdə yazdığı
ömürlük səhifələrini
və şeirlərini
toplayıb.
Əvvəlcə kitabın nəşrə
hazırlanan nüsxəsində
memuar tipli publisistik qeydləri bir az soyuq qarşıladım. Amma bir insan ömrünün
ayrı-ayrı məqamlarına
işıq tutan və canlı, diri sözlə qələmə alınan
mənzərələri gözümdən
keçirdikcə elə
bu parçaların da şeir olduğunu
gördüm. İnsan mənzərələri
həmişə poeziyadır.
Əlbəttə, bu mənzərələri
görə bilən, onu sözün gücünə, işığa
tutan sənətkar üçün.
Q.İlqarın təbiətində bir muğam ahəngi var. Bir vaxt öz
bağlarında gördüyü
bülbülün nəğməsini
qəlbinə köçürüb
və bütün ömrü boyu o nəğmənin təsiri
altında olub. Və o bir
bağçada qəribçilik
çəkən bülbülün
nəğməsi bir insanın taleyinə hopub. Zaman-zaman o bülbül hekayəti
Q.İlqarın taleyində
yaşayıb və onun ruhdaşı olub. Ən müxtəlif forma və şəkillərdə
hekayələr, xatirələr,
povestlər, muğam və musiqi haqqında esselər, ədəbi-fəlsəfi lövhələr
şəklində qələmə
alınıb. Ən başlıcası,
zəngin, dəyərli
poeziya xəzinəsi yaradıb. İlk gəncliyində Ağdamın Pirzadlı kəndində dədə-baba
ocağının işığında
böyüyən yeniyetmə
bağçada bir bülbül görür.
Hər ilin yazında bülbül şövqlə
oxuyur, bəlkə elə o bülbül onun səsinin haləsində olan o yeniyetməyə güvənir.
Qarğalara, sağsağanlara qarşı vuruşur.
Rəqiblərilə dimdik-dimdiyə dayanır.
Bülbül bağçanın, bağın hakimidir, sahibidir. Amma bir zaman gəlir, ailə yurdunu tərk eləməli olur. Bülbül
uzun illər bağa keşik çəkir, neçə
fəsil ötür, həmin yeniyetmə daha geri qayıtmır.
Ancaq o yeniyetmə də bülbülü unutmur, yolu düşənlərdən
xəbər alır.
Axır ki, bir gün
ömrün ahıl çağlarında vaxtını,
zamanını dövranın
küləkləri aparmış
o yeniyetmə yurda qayıdır. Solmuş
bağça, qurumuş
ağaclar, tökülmüş
çal-çəpər: bülbül də yoxdur:
Neçə bahar keçdi,
neçə qış
ötdü,
Bülbüldən xəbərsiz, bağdan xəbərsiz.
Onun sədaqəti dillərdə
bitdi,
Bülbül fəryadını eşitmədik
biz.
Şeirdən çıxan ibrətli nəticə budur ki, insan bəzən
həyatının ən
qiymətli bir anını itirir, ancaq həmin anın, həmin duyğunun, hissin yanğısı sinəsində
dağa çevrilir. Və nə
qədər çətin
olsa da, insan həmin duyğunun təsirilə itirdiyini axtarmağa başlayır, ancaq artıq gec olur.
Əslində insan taleləri həmişə itirdiyinin
sorağındadır. Bəlkə də
insan taleyini yazan elə o itirdikləridir. İtirdiyini tapmaq
istəyi, gücü
insanı təzədən
yaşatmaq və yaşamaq istəyi ilə səfərbər edir. Şair bülbülün nağılını yazıb.
Həm də elə yazıb ki, bu nağıl elə onun özünün
taleyidir, onun özünün həyatıdır.
Q.İlqarın yaradıcılığında Bəxtiyar Vahabzadədən,
M.Arazdan gələn ilıq nəfəs də duyulur, orta yüzil sufizminin işıqları
da közərir. Və ən
başlıcası, müasir
dünyamızın ziddiyyətləri,
təzadları arasında
çırpınan bir
şairin ürək döyüntüləri də
eşidilir. Yeri gəlmişkən, Qəşəm
İlqar özünün
daxili-mənəvi aləmində
bir ağ
rəngin və bir qara rəngin
çarpışmaları arasında yol gedən şairdir. Bu ağ rəng,
qara rəng Xeyirin və Şərin də obrazı, doğrunun və yalanın da mahiyyəti ola bilər, işığın və
zülmətin qarşılaşması
kimi də düşünülə bilər.
Qəşəm daxili-mənəvi aləmindəki bu çarpışmadan qorxmayıb,
çəkinməyib və
bütün varlığı
ilə Xeyirin tərəfində durmağa
çalışıb. Bəlkə elə ona görə
bir şair taleyinin saflığını
da qorumağa gücü çatıb.
Həyatda, cəmiyyətdə baş verənlər Qəşəm İlqar tərəfindən fəhmən
gözəl duyulur.
Yeri gəldikcə Q.İlqar özünə də sual verməyi bacarır: «İnsandı dağıdan, insandı quran, görəsən, sabaha nəyin qalacaq?» Və
yenə özünə
cavab verir: «Qələmin qəm üstə köklənib
yaman, Ay İlqar, bu qədər olma bədgüman». Bir vaxt füzulişünas
Sabir Əliyev Mövlana Füzuli haqqında danışarkən
yazmışdı: «Bəşəri
kədər şairi mövzu və mətləbinə uyğun
qəmli sərgüzəşt
və vaqiələrdən
yerli-yerində, bol-bol
istifadəyə sövq
edir». Q.İlqarda da belədir.
O, insan münasibətlərinə,
insan-həyat qarşılaşmasına
ona görə baş vurur ki, həyatın onun qarşısında sual kimi görünən
mətləblərinə işıq
sala bilsin. O, şair duyumu ilə bilir ki, həyatın bütün suallarına cavab insan münasibətlərindədir.
Q.İlqar gözəl dost və
ləyaqətli ailə
başçısıdır. Sözündəki, sənətindəki birlik, bütövlük onun şəxsi həyatındakı bütövlüyün
və birliyin bir hissəsidir. Bəlkə də o bütövlüyü,
o birliyi tamamlayan hissəsidir. «Üfüqdən
qüruba»: bu aradakı yolun özü bir insan ömrüdür, bir insan taleyidir.
Q.İ.Ruhdaşın oxuculara təqdim olunan yeni kitabının
adında kədər
notları da var. Və bu kədər
elə kitabın özünün ruhundan gəlir. Ancaq onun yaradıcılıq
ruhu kifayət qədər enerjilidir və yazıb-yaratmaq əzmindədir.
Əli Rza Xələfli,
şair-publisist
Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 17 fevral.- S.14.