“Xocam Xocalı»

Ədalət Əsgəroğlunun yeni kitablarının təqdimatı keçirildi

Dünən Yazıçılar Birliyində Ədalət Əsgəroğlunun «Xocam Xocalı» və «Aynasında Buta» şeirlər kitablarının təqdimatı keçirildi. Tədbiri giriş sözüylə Rəşad Məcid açdı, şairin yaradıcılığı haqqında bilgi verdi. Digər çıxışçılar

Ramiz Məmmədzadə, Vahid Əziz və başqaları çıxış edərək Ədalət Əsgəroğlunun gərəkli bir mövzuya toxunduğunu bildirdilər, yeni kitabları, ayrıca olaraq «Xocam Xocalı» haqqında qənaətlərini bölüşdülər. Ə.Əsgəroğlu hər iki kitabın yaranması haqqında fikirlərini bildirdi.

«Xocam Xocalı» poemasında dərdi dərindən duymaq, yaşamaq var. Gərək dərdinlə bir olasan, dərdlənəsən, dərd belini əyməyə. Dərdi çəkənlər azalıb çağımızda. Hardasa dərdə yiyə durmaq, dərdi yaşamaq ənənəmiz səngiyib. Dərdimizin bayağı ifadəsi yaranıb. Dərdimizin bayağı ifadəsi dərdsizlikdən betərdir əslində. Xocalı 20 Yanvar kimi xalqımızın dərs götürülməsi gərək olan faciəsidir. Faciəsini unudan millət var olmur. Məncə, bu əsərin Ə.Əsgəroğlunun irfan şeirlərini yazdığı sayaq hecada yazması yaxşı olardı. Bütün hallarda isə Ə.Əsgəroğlu faciə mövzusunu ürəkdən duyduğu, yaşadığı dərəcədə ifadə edə bilib.

Xalqı kim yaratmalıdır? Faciəvilikdən üstün olan kəs. Fərd zamandan, gerçəklikdən üstün olmalıdır ki, xalqı yaratmaq qüdrətinə çatsın, faciəni aşa bilsin. O zaman biz dünyanın indiki qarışıq əhvalını aşıb özümüzü təsdiq edə bilərik. Fərdin faciəsi özünə yetə bilməməsindən, özünü tapmamasından başlayır. Fərd özünü yaratmasa, xalq da yaranmayacaq. Fərd inamsızdırsa, xalq da inamsız olacaq. Faciə maddi itkidən çox, mənəvi itki yaradır. Daha çox mənəvi boşluqdan yaranır faciə. Millət gerçəklikdən üstün ola bilməyəndə, mənəvi uçurum dərinləşəndə faciə baş verir. Faciə güclü millətə gəlsə də, içində otura bilmir. Zəif millət isə içəridən dağıdır.

İlk növbədə yaradıcı fərdlər bu yolda özündən keçməlidirlər ki, xalq əbədi təsdiq olunsun, var olsun. Xocalı hələlik tarixi silsilədə sonuncu böyük faciəmizdir. Tarixi faciələrimizdən dərs almaq gərəkliyi, qaçılmazlığı var. Bu faciənin sənət əsərlərində bilinməsi daha ardıcıl, daha faktlı, təsirli, yəni faciənin mahiyyətinin ifadəsi olmalıdır. Lalımaq yox, zarımaq yox, dərdi, faciəni qürurla yaşamağımız, faciədən üstün olmağımız gərək.

«Xalq Cəbhəsi» qəzetinə müsahibəsində Ə.Əsgəroğlu bunları bildirdi: «Xocam Xocalı» poeması Xocalı faciəsinə həsr olunub. «Aynasında buta»da isə irfan şeirlər toplanıb.

«Dərdimizin qan rəngi» «Xocam Xocalı»nın birbaşa davamı deyil. Birinci poemada Qan obrazını yaratmışdım. Burada isə Xocalı Xoca, Bilgin, Şair obrazında təsvir olunur. Əsərdə Xocalı artıq özü canlıdır. Burada Xocalı obrazına ayrı bir yanaşma var. Dünya ədəbiyyavtında Xatın, Holokost obrazları var. O sırada Xocalı obrazı da bilinməli, yaşamalıdır. Xalqımıza qarşı törədilmiş faciə, soyqırım faktı var və buna belə yanaşma daha doğrudur».

Əsərdə qismən açıq təhlillər, qınaqlar, habelə özünü qınamalar diqqəti çəkir. Adətən ədəbiyyatda söz deyilir, ancaq yerimir, yəni ömürləşmir. Ona görə də ən gözəl söz belə söz olaraq qalır. Ancaq söz əməlləşməyincə, əməllə birləşməyincə yaşamaz əslində. Ə.Əsgəroğlu deyir: «Xocalı Xoca anlamında, obrazında olduğuna görə əsərdə Xocamla danışıram. Əgər onun qarşısında fikirlərimi bölüşürəmsə, mütləq həqiqəti deməliyəm. Həqiqəti deməkdən ötrü də daxilən azad olmalıyıq. Bu olmadan Xocalıya ədalət yoxdur. Bu cür ağrıları dərindəın duyuram, yaşayıram. Bu kitabda «Soydaş» poeması da var. Gərək soydaş milli problemlərə biganə qalmasın».

Əsərdə habelə ilahiliyə üsyan var. Yurddaşdan ummaq var, hiddət var. Poeziya gerçək olaraq problemi həll edə bilmir, ancaq heç olmasa dərdi nişan verə bilir. Müəllif deyir, «Xocam Xocalı»nın həcmi əvvəl çox olub, ancaq qərara alıb ki, onu qısaltsın: «İstəmədim oxucuya faciəni göz yaşıyla çatdıram. Biz ağlamağı da, gülməyi də bilirik. Ancaq indi ciddi şəkildə düşünməyə gərəyimiz var. Dünyaya Xocalı obrazını təqdim etməyi bacarmalıyıq». Ə.Əsgəroğlunun umacağı daha çox özündəndir: «Yəni haqqı sinəmə yazmalıyam. İlk növbədə özüm daxilən azad olmalıyam. Hər bir insan öz vicdanı qarşısında cavab verməlidir. O kimdir, cəmiyyət üçün kimdir? Mahiyyətcə «Xocam Xocalı»dakı fikirlərlə «Aynasında Buta»dakı fikirlər biri-birini tamamlayır».

«Xocam Xocalı»ya ön söz yazmış Zahir Əzəmətin fikrincə, bu poema Xocalı faciəsi haqqında yazılan çoxsaylı əsərlərdən bir neçə məziyyətinə görə köklü surətdə fərqlənir: «Əsərdə Xocalının fərqli obrazı yaradılıb. Adətən bu mövzuda yazan müəlliflər həmin dəhşətli hadisələri detallarına qədər təsvir etməklə faciənin miqyasını göstərməyə çalışırlar. Nəticədə emosiyalar axarına düşərək faciənin zahiri görüntülərindən o yana gedə bilmirlər. Ancaq Ədalət Əsgəroğlu təfərrüatlara çox varmır, daha çox Xocalı faciəsinin metafizik obrazını yaratmağa çalışır.

Anlamaq dərdini çəkdirin mənə,

Bu sirri, hikməti

Nə olur, nə olur, öyrədin mənə:

Öyrənə-öyrənə belə qocalım,

Anlamaq dərdinə acam, Xocalı!

Xocalar türbəsi,

Xocam, Xocalı!

Sənsən böyük şair, böyük ziyalı!

Xocalar türbəsi,

Xocam, Xocalı!

Müəllif həm Xocalıya xəyali səfərini necə yekunlaşdırmağın, həm də ruhi azadlığının yollarını axtarır və tapır. Elə bu tapıntı da əsərə layiq kulminasiya gətirir: «Əgər Xocalıya gedə bilmirsənsə, Xatına, Holokosta get, oradakı qurbanların xatirəsni yad et. Axı Xocalı məhəlli yox, bəşəri faciədir. Bu soyqırım yalnız azərbaycanlılara qarşı yox, bütün insanlığa qarşı yönəlib».

İndi də poemadan bir parçanı təqdim edirik:

Xocalar türbəsi,

Xocam, Xocalı!

Dünyanın içində

mən diriyəmsə,

Mən qəm eyləyən

ney səsiyəmsə.

Zalım qələmiylə

bənd-bənd kəsilsən

Miskin yazılarda

əriyirəmsə

Günahkar mənəmmi,

yoxsa dünyamı?

Sındırın,

sındırın gümüş aynamı.

Haqdan aynalanan

sabahım varsa,

Kədər ümmanından

boy verib bala

Sabahlar eşqinə

boylanıramsa:

Səma yazıları

başımın tacı

Şükür ki, ocağım,

tüstüm bacalı!

Xocalar türbəsi,

Xocam, Xocalı!

Millənən yazılar

palaz-palazdı,

Palazla bürünüb

elnən sürünər.

Silkələnən dağlar

çalın çarpazdı

Uzaqdan baxana

susqun görünər.

Gəzər ölkə-ölkə

dildə-ağızda,

Söz-söz sıralanar,

cücə ümidlər,

Sayılar,

bilinər sayı payızda.

Dibsiz quyularda

tıncıxan dərdim,

Bulanan, durulan

bu qəm, bu kədər,

Tum kimi çırtdanar

yeyilər gedər.

Göz yaşı bitirmir

qədr ağacı,

Əyilməz haqqımsan

qollu-budaqlı!

Xocalar türbəsi,

Xocam, Xocalı!

Sanma daş ürəkdən

daş qoparırsan,

Sözü qanan kəsə

deyirlər şair!

Zaman qeyrət umur

söz yiyəsindən,

Sözə sahib çıxan

vicdan, ziyalı!

Ziyalı susanda

şair ölürsə

Ölüm zəngi çalır

çərxin zavalı,

Zavallı dərdlərin

könül möhtacı,

Sənsən böyük şair,

böyük ziyalı!

Xocalar türbəsi,

Xocam, Xocalı!

Uğur

Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 22 fevral.- S.14.