Sabirin millət dərdi
«Ömür vəfa
etsəydi, sümüklərimi də xalqımın yolunda
qoyardım»
Azərbaycanda
məşhur satirik şair
Sabirin imzası ağlı söz kəsən hər kəsə
yaxşı tanışdır. Əslində Sabir
dərd şairi idi: əsərlərini
satirik üslubda
yazırdı. 20-ci yüzilin əvvəllərində
dünyanın halında bir oyanma vardı: inqilablarln yeni, daha fəlakətli mərhələsi başlayırdı.
İnqilabın milləti oyatmaq
xüsusiyyəti var. Ancaq
əgər bunun ardınca idraka
əsaslanma gəlmirsə, bütün uğurlara baxmayaraq məğlubiyyət
qaçılmazdır. Sabirlər isə milləti maariflənmə
yoluyla dəyişdirməyə, yönləndirməyə
çalışırdılar. Ayrıca bir
konsepsiya, fəaliyyət proqramı isə
yox idi.
Sabirin Sabirliyini aşkarlayan
«Molla Nəsrəddin»
jurnalı oldu. Sabir ədəbi cəbhədə
çalışsa da,
fəaliyyəti ilə
ictimai-siyasi problemlərə
də toxunurdu. Onun əsərlərində çağındakı
Şərqin ictimai-siyasi
problemlərinə də
bu və ya digər şəkildə
toxunulub. Sabirin satirasında
sərtlik var, kəskin tənqid var, güzəştsizlik
var. O, millət fədaisi
idi. Milətinin dərdləriylə yaşayırdı. Onun şairliyi
çağında heç
kəsin şairliyinə
oxşamırdı. İndi də
heç kəsin şairliyinə oxşamır.
Bənzərsizlik budur.
20-ci yüzilin əvvəllərində dərdi
göstərməyin özü
də (Sabir kimi, Mirzə Cəlil kimi) hünər idi. İndi çağımızın çatışmazlıqlarını
Sabir kimi şeirdə göstərmək,
ifadə etmək ənənəmiz niyə
səngiyib görəsən?
Deməli, millət daim
hər sahədə irəliyə dogru getməli, inkişaf etməlidir. Sabirin dərdi
millətin öz çatışmazlıqlarından qurtulması idi. O, Avropaya ümidlə baxırdı. Bu cəhət
o dövrdə bir çox düşüncə
adamlarında vardı.
Sabir məşhur taziyanəsində yazırdı:
Əcnəbi seyrə
balonlarla çıxır,
Biz hələ avtomobil minməyiriz.
Sabir Qərbin maddi tərəqqisini onun elmə olan həvəsində görürdü. Ancaq Şərqi məhz zamanının gerçəkliyinə
bərabər saymaq o dövr düşüncə
adamlarımızın yanlışı
idi. Çünki Şərqin mahiyyəti
təkcə despotçuluqdan
ibarət deyil. Şərqin əzəli bəşəri imkanları
hələ də tam aşkarlanmayıb…
Sabirin satiraları indi
də dillər əzbəridir. Ancaq görəsən,
onun tənqid hədəfləri niyə
azalmır, əksinə,
artır? Çünki ədəbiyyat dərdi göstərir, daha yaxşı ifadə edir. Dərdi aradan qaldırmaq
isə insanlardan hünər istəyir.
Ümumiyyətlə, bütün dövrlər
üçün Sabirin
şeirləri aktual olacaq. O zaman ki, Sabirin tipləri
yalnız ədəbiyyatda
qalacaq, həyatda olmayacaq, bax, belədə demək olar ki, artıq
şairin dərdi dərmanını tapıb.
Ancaq Sabirin dərdinin dərmanı asan tapılmayacaq. Zaman-zaman bu
dərd Sabirlərin cismini öldürdü.
Yetər
artıq. İndi dərdli
özündə o dərəcədə
güc tapmalıdır
ki, dərdi öldürsün. Bu, o deməkdir ki, insan özüylə üz-üzə qalmahı,
özünü yaratmağı
bacarmalıdır. O zaman
dərd də yeniləcək. Fərdin içində yenilən
dərd cəmiyyətdə
də yoxa çıxacaq. Sabirləri yaşatmağın
yolu budur. Ümumən
dünyanın, çağımızın
ruhsuzluğuna, ümidsizliyinə,
idealsızlığına sabahlı, gələcəkli
baxış gərəkdir.
Nə qədər ki, cəmiyyət insanilik tələbi üstə yaşamır, heç bir şər çaları ölmür,
itmir, yox olmur. Sabirin sənətkarlığının
bir cəhəti də onun meyxananın
imkanlarından bacarıqla
yararlanması idi.
Mirzə Ələkbər
Sabir 1862-ci il
mayın 30-da Şamaxıda
anadan olub. Uşaq vaxtı yazdığı üç
misralıq ilk şeri
məşhurdur:
Tutdum orucu
irəmazanda,
Qaldı iki
gözüm qazanda,
Mollam da döyür yazı yazanda.
Sabir 12 yaşına qədər
mollaxanada oxuyub, sonra məşhur şair Seyid Əzim Şirvaninin açdığı yeni
üsullu məktəbə
keçmişdi. 1885-ci idə ziyarət adı ilə səyahətə çıxıb,
Orta Asiyaya, oradan da İrana
gedir: Səbzivar, Nişapur, Səmərqənd,
Buxara, Xorasan və başqa şəhərləri gəzir.
XX əsrin əvvəllərindən
başlayaraq Sabirin şeirləri mətbuat səhifələrində görünür.
1906-cı ildə «Molla Nəsrəddin»in ən fəal müəlliflərindən biri
olur. 1910-cu ilin əvvəllərində
Bakıya işləməyə
gəlir. Əvvəlcə «Zənbur» jurnalının
redaksiyasında çalışır.
Az sonra
Balaxanı məktəbində
böyük həvəslə
dərs deməyə başlayır. Aylarla ehtiyac içində,
işsiz, əzab-əziyyətlə
dolanan böyük şair 1910-cu ilin axırlarında ciyər xəstəliyinə tutulur,
Şamaxıya qayıdır.
1911-ci ilin mayında
müalicə üçün
Tiflisə gedir, dostu C.Məmmədquluzadənin
evində yatır.
Xəstəliyinin getdikcə şiddətləndiyinə
baxmayaraq, Sabir yenə şeir yazmağa davam edir. İyun ayında həkimlər
şairə cərrahiyə
əməliyyatı aparmağı
təklif edirlər.
Ancaq o, buna razı olmur. O, Şamaxıya
qayıdır. Axır
günlərindən birində
şair deyir:
İstərəm ölməyi mən, leyk qaçar məndən əcəl,
Gör nə
bədbəxtəm, əcəldən
də gərək naz çəkəm!
Sabir deyirdi:
«Mən vücüdumda
olan ətimi xalqımın yolunda çürütdüm. Əgər ömür
vəfa etsəydi, sümüklərimi də
xalqımın yolunda qoyardım». 1911-ci il iyulun 12-də Sabir vəfat edir, Şamaxıda «Yeddi günbəz» qəbiristanında dəfn
olunur.
İndi də
Sabirin satiralarlndan bir neçə misra təqdim edirik:
Daş qəlbli
insanları neylərdin,
ilahi!
Bizdə bu
soyuq qanları neylərdin, ilahi!
***
İntelligentik, gəzərik naz ilə,
Ömr edərik
nəşeyi-dəmsaz ilə!
***
Amalımız-əfkarımız ifnayi-vətəndir.
***
Ah eylədiyim nəşeyi-qəlyanın üçündür,
Qan ağladığım qəhveyi-fincanın üçündür.
Vəz eylədiyim
hədyəvü ehsandır,
ancaq
Ümdə qərəzim kisəvü-həmyanın
üçündür.
***
Könlüm bulanır
kuçədə cövlanını
görcək,
Nitqim tutulur hərzəvü-hədyanını
görcək.
***
Nuri-çeşmanımmısan, ey pul, canımmısan?
İsmətim, namusum, irzim, qeyrətim, qanımmısan?
…Müshəfim, Məkkəm, Mədinəm,
qibləm, ərkanımmısan?
***
…İnsan olanın cahü-cəlalı
gərək olsun,
İnsan olanın
dövləti, malı gərək olsun!
***
Pah atonnan,
nə ağır yatdı bu oğlan,
ölüb ə!
***
Cin görürəm,
can görürəm qorxmuram,
Harda müsəlman
görürəm qorxuram!
***
İş görmək
əvəzinə söz
əzbərlərik,
Aşiqik ancaq
quru, boş söhbətə!
***
Ta gəlirik biz də bir az anlayaq,
Məhzəri-irfanda vurur tək səbir.
***
Qəzaya çarə
yox, giryan ol, üryan ol, peşiman ol,
Səbur ol,
şakir ol, yəni müsəlman ol, müsəlman ol!
***
Arif çalışır
ki, millət azad olsun!
Zahid çalışır
ki, məscid abad olsun!
Söz boynu
kraxmallınındır ki,
deyir:
Bir madmazel
olsun ki, pərizad olsun!
***
Neyləməli, göz görür, ağlım kəsir,
Mən günəşi
göydə dana
bilmirəm!
Ugur
Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 2-4 iyun.- S.14.