Bütöv Azərbaycanın böyük
şairi
Müşfiq Mirzə Ələkbər
Sabir öz əsərləri ilə bizim müasirimiz olaraq
qalır
Azərbaycandan
kənarda Mirzə Ələkbər Sabirə münasibətdən
danışarkən son yeni faktlardan biri kimi 2003-cü ildə
Cənubi Azərbaycanın Ərdəbil şəhərində
böyük şairin «Hophopnamə»sinin yeni nəşrini
göstərmək yerinə düşər. Kitabın tərtibçisi
və naşirləri Cənubi Azərbaycanda yaşayan 35-40
milyonluq azərbaycanlı oxucunun mənəvi və ədəbi
ehtiyaclarını nəzərə alaraq Sabir irsinə yenidən
müraciət etməli olublar. Əlbəttə, bu çox
sevindiricidir.
«Hophopnamə»nin
bu yeni nəşri hicri 1381-ci, miladi 2003-cü ildə İran,
Ərdəbil Şeyx Səfiəddin nəşriyyatı tərəfindən
buraxılmışdır. Kitabın tərtibçisi Mir Kərim
Yəqubdur. Kitab «Səragəz»lə (Ön sözlə)
başlayır. «Sabir ədəbi məktəbi», «Xalq
yaradıcılığı və onun əhatə dairəsi»,
«Sabir və satira», «Sabir yaradıcılığının məzmunu»
başlıqlarını əhatə edən «Ön
söz»ün müəllifi Mirzə Rəsul İsmayılzadədir.
Qeyd edək ki, o, həm də kitabın redaktorudur. Kitab «Nə
işim var» şeiri ilə başlayır və «Ramazan
söhbəti» şeiri ilə bitir. Sonra «Taziyanələr»,
«Müxtəlif şeirlər», «Bəhri-təzüllər»,
«Uşaqlar üçün şeirlər», «Qəzəllər»,
«İzahlar-şərhlər», «Məktublar», «Tərcümələr»
bölmələrində M.Ə.Sabirin zəngin
yaradıcılığının müxtəlif tərəfləri
öz əksini tapmışdır. Kitabın üz
qabığı rənglidir və burada M.Ə.Sabirin rəngli
məlum-məşhur şəkli ikili fonda verilmişdir.
Kitabın əvvəlində qırmızı hürufatla «A
Şirvanlılar!» satirası, sonunda isə M.Ə.Sabir
satiralarına məşhur rəssam-karikaturaçı Nəcəfqulunun
çəkdiyi 26 karikaturası (rəngli) verilib.
Kitab
bütövlükdə 788 səhifədən ibarətdir.
Ön söz (Sərağaz) farsca «Bozorgtərin şair vəhdətkarai
müsəlman Qafqaz» («Qafqaz müsəlman birliyinin ən
böyük şairi) sərlövhəsi ilə
başlayır. Kitabın nəşri, ön sözün məzmunu
və tərtibi İranda yaşayan oxucular üçün
maraqlı və cəlbedicidir. Burada Sabir irsi, şəxsiyyəti,
ədəbi mövqeyi barədə mühüm məlumatlar
da verilir. Mirzə Rəsul İsmayılzadə «Ön
söz»də M.Ə.Sabiri qiymətləndirməklə
yanaşı, onun əsərlərinin ideya-estetik qayəsini, mahiyyətini
təhlillər yolu ilə açmağa cəhd edir, Sabir ədəbi
məktəbinə işıq salır, Sabir və satira, xalq
yaradıcılığının bu satiraya təsir
yolları, Sabir yaradıcılığının məzmunu
kimi mühüm problemlərə toxunur. Doğrudur, burada
müəllif Azərbaycan sabirşünaslığının
nəticələrindən əhatəli istifadə etməsə
də, lakin İranda yaşayan Sabirsevərlər
üçün bu məlumatların və nəticələrin
təqdimi olduqca əhəmiyyətli və qiymətlidir.
Qeyd
etdiyimiz kimi, kitaba ön sözü Mirzə Rəsul
İsmayılzadə yazıb. Müəllif «Hophopnamə»nin
1922-ci il nəşrində çap edilmiş
«Oxucularımıza» və «Bəs hanı o şairimiz?!»
yazılarından istifadə etdiyi aşkar görünür.
Yeri gəlmişkən, bir maraqlı faktı da qeyd etməyi
vacib bilirəm. Mirzə Rəsul İsmayılzadə «Hophopnamə»nin
2003-cü il nəşrində M.Ə.Sabirin yaxın əqidə
və məslək dostu, romantik ədəbi cərəyanın
ən böyük nümayəndəsi olmuş Abbas Səhhətə
öz dəst-xəttilə yazdığı məktubları
əlyazmaları ilə birlikdə verməsidir. Yenə də
qeyd edim ki, bu məktub «Hophopnamə»nin 1922-ci il nəşrindən
götürülmüşdür.
Kitabdakı
annotasiyada qeyd olunur ki, bu kitab hələ 1964-cü ildə
(hicri -1343) Mirzə Rəsul İsmayılzadə tərəfindən
nəşr olunub. Bütün bu faktlar M.R.İsmayılzadənin
müəllif toplusu kimi zəhmətinə zərrə qədər
də kölgə salmır, lakin tekstoloji fakt kimi dəqiqləşdirmə
tələb edir ki, biz «ötəri» də olsa diqqəti buna cəlb
etmək istədik. «Ön sözdə» M.R.İsmayılzadə
Cənubi Azərbaycanında baş verən ictimai-sosial
problemlərə uyğun bir tərzdə M.Ə.Sabir
yaradıcılığına yanaşır, sanki bunu
nümunə kimi təqdim etməyə
çalışır: «Sabir mətbuata qoşulmaqla cəhalətə,
savadsızlıq və xürafata, ölüm-dirim mübarizəsinə
girişdi. Firudin Köçərli və Cəlil Məmmədquluzadə
ilə əlaqələri ədəbi və ictimai cəhətdən
onun beynəlxalq şair kimi tanınmasına səbəb oldu.
Xüsusilə, xürafatı, cəhaləti və savadsızlığı
tənqid edən şeirləri və müsəlmanları
ayıltmaq yolundakı ədəbi səyləri onun səsini
və şöhrətini Misir, Hindistan, Orta Asiya və
Türkiyə kimi uzaq bölgələrə
çatdırdı. O, müsəlmanların geriliyindən,
savadsızlığından və cəhalətindən
çox narahat olan və dərdçəkən bir müsəlman
idi».
Burada
M.R.İsmayılzadə bizim oxucular üçün yeni bir
fikir səsləndirməsə də, lakin Cənubda
yaşayan soydaşlarımız üçün çox
mühüm, əhəmiyyətli cəhətlərə diqqəti
cəlb etmiş olur, yazısını vacib ictimai-sosial
informasiya daşıyıcısına çevirir, iranlı
oxucuları bir növ, ayıldır, onları maarifləndirir.
Əvvəla
oxucusunu İranda tuğyan edən cəhalətə,
savadsızlığa, xürafata qarşı ölüm-dirim
mübarizəsinə çağırır. İranlı
oxucuların diqqətini böyük Azərbaycan
ziyalılarına (yaşlı və cavan nəslin nümayəndələrinə)
yönəldir, ilk ədəbiyyatşünas və ədəbiyyat
tarixçisi Firudin bəy Köçərli, demokrat Mirzə
Cəlil Məmmədquluzadənin adlarını çəkmiş
olur. Müsəlmanları ayılmağa, cəhalət,
xürafat, savadsızlıq ətalətindən oyanmağa
çağırır və bu yolda M.Ə.Sabir şəxsiyyətindən
və amalından öyrənməyi İran
ziyalılarına nümunə göstərir. Sabir şəxsiyyətinin
əhəmiyyətini, böyüklüyünü qeyd edir, məşhurluğunun
mühüm bir səbəbini də onun «ədəbi-bədii
funksiyasının» bu istiqamətdə – vətəndaşlıq
istiqamətində olduğuna işarə edir və olduqca
doğru vurğulayır ki, «xüsusilə xürafatı, cəhaləti
və savadsızlıhı tənqid edən şeirləri və
müsəlmanları ayıltmaq yolundakı ədəbi səyləri
onun səsini və şöhrətini Misir, Hindistan, Orta Asiya
və Türkiyə kimi uzaq bölgələrə
çatdırdı».
Göründüyü
kimi, müəllif bu siyahıya düşünərək
İranın adını salmır və onu
özününkü hesab edir. Həmçinin demək istəyir
ki, İranda bu günlərdə də ayaq açıb yeriyən
xürafata, cəhalətə və savadsızlığa
qarşı çıxsanız, sizlərin də şöhrəti
Sabir kimi uzaq-yaxın ölkələrə yayılaraq əbədiləşər,
həm də millətimizə, xalqımıza xeyir verər.
Burada M.R.İsmayılzadənin bir fikri də diqqəti
çəkir: o, Sabiri, doğru olaraq «ziyalı müsəlman»
kimi təqdim edir, onu proletar və «ateist şair» kimi qəbul
edənlərə bir növ cavab vermiş olur. Sovet ədəbiyyatşünaslığı
isə M.Ə.Sabiri «inqilabçı proletar və ateist»
şair elan etməklə onun böyük və əzəmətli
şair şəxsiyyətini ümumşərq kontekstindən
ayırmağa cəhd edirdi.
Azərbaycan
oxucularına bir mətləbi də açıqlayaq ki,
M.R.İsmayılzadənin Sabir şəxsiyyətinə və
yaradıcılığına belə bir mövqedən
yanaşması, həmçinin müasir İslam, fars
şovinizminə örtülü və ciddi bir işarədir.
Müasir İran şovinizmi öz sifətini müsəlman
aləminə, müsəlman birliyinə, sosial İslam
mühitinə vurduğu zərbələri ilə erməni
şovinizminə münasibətində açıq şəkildə
göstərdi. O, minillər boyu birgə, bir dövlət tərkibində
yaşadığı vətəndaşları olan azərbaycanlılara
İslami dəyərlərdən yox, milli münasibətlərdən,
millətçilik mövqeyindən yanaşır, süni əcəmi-türk
qarşıdurması yaradır, Şərq
qardaşlığına və birliyinə zərbələr
vuraraq erməni-xaçpərəstlərinə
üstünlük verir. Belə bir siyasət isə ən
azı təəccüb və etiraz, nifrət doğurur.
İranlı müsəlman, İslam mücahidləri,
dövlət adamları dəstəmazlarını pozaraq erməni
xaçpərəstlərini, kafirləri sinələrinə
basırlar, donuz və şərab iyi verən erməni
şovinistləri ilə qucaqlaşıb
öpüşürlər.
M.Ə.Sabir
satirası bax, belələrinə tuşlanmışdı.
XX əsrin əvvəllərində onlar Sabirin gözünə
belə görünmürdülər. XXI əsrin ilk illərində
Şərqə qarşı çevrilən erməni
vandalizminə tərəf duranlara da M.Ə.Sabir gözü ilə
baxmaq gerçəkliyi ortaya çıxır. Məhz bu gərəkliyi
duyan Mirzə Rəsul İsmayılzadə M.Ə.Sabiri
düşündürən əsas mətləbləri
ümumiləşdirərək onları
aşağıdakı qaydada qruplaşdırır: müsəlman
cəmiyyətinin müxtəlif təbəqələrini
bürüyən və ifrat dərəcədə olan cəhalət
və savadsızlıq; M.Ə.Sabirin müsəlman cəmiyyətinin
bəlası hesab etdiyi xürafat; tacirlərin,
varlıların və müsəlman cəmiyyətinin digər
imkanlı təbəqələrinin müsəlmanların
ümumi işlərinə diqqət göstərməməsi;
sülhə və müsəlmanların ümumi vəhdətinə
çağırış; dünyanın bütün
nöqtələrində müsəlmançılıq
işlərinə yardım; M.Ə.Sabirin «əhli-beytə və
İslami məhəbbət ruhuna məhəbbəti».
Beləliklə,
M.R.İsmayılzadə M.Ə.Sabir şəxsiyyətinin və
yaradıcılığının nə dərəcədə
yüksək müasirliyə xidmət etdiyini
açıqlamış və sübut etmişdir ki, M.Ə.Sabir
həmişə bizim müasir olaraq qalır və o öz
yaradıcılığında bəşəri, həmçinin
bəşəri olduğu qədər də milli olan
ümummüsəlman dəyərlər uğrunda mübarizə
aparır, həyatda, məişətdə, işdə, adət
və ənənədə, insani münasibətlərdə,
ailə və cəmiyyətdə millətçilik
mövqeyindən yox, ancaq yüksək İslam-müsəlman
əxlaqı, ənənəvi keyfiyyətləri –
kişiliyi, mərdliyi, düzlük və halallığı
müdafiə edir, bunları satirik qələmlə, tipik,
gerçək bədii situasiyaların kürəsində
bişirə-bişirə oxucusuna, mühitinə təqdim
edir.
Vaxtilə, xüsusilə sovet dövründə SSRİ xalqlarının ədəbiyyatının tərcüməsi müntəzəm həyata keçirilirdi. İndi respublikamızın müstəqil olduğu bir dövrdə milli ədəbiyyatımızın xarici dillərə tərcüməsi və təbliğinə, həmçinin ədəbiyyatşünaslıqla bağlı əsərlərimizin ən vacib olanlarını xarici dillərə tərcümə etməyə böyük ehtiyac var. Bu çox vacibdir!
Oktay
Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 5 iyun.-
S.13.