«Sabir
bütün satirik şairlərin yolunu kəsdi»
75 yaşlı
İskəndər Etibar: «Satiralarım ürəyimin göz
yaşıdır, qələmimin həyata tutduğu
güzgüdür – nə quruyar, nə də sınar»
İskəndər Etibar 1937-ci ildə
Şamaxıda anadan olub. 45 ildən çoxdur
ki, yaradıcılıq yolu gələn şairin
çoxsaylı şeirlər və publisistik kitabları
çap olunub. Oxucular onu həm də
yaradıcısı və baş redaktoru olduğu «Tək səbir»
qəzetindən ötən əsrin birinci yarısında
Şərqi riqqətə gətirən «Molla Nəsrəddin»
jurnalının ənənələrinin davam etdiricisi kimi
yaxşı xatırlayırlar. Əsasən
satirik şair kimi tanınan İskəndər Etibarın həm
də bəşərə, dünyaya, həyata məhəbbətlə
yoğrulan lirik şeirləri də diqqəti cəlb edir.
Ötən müddətdə ömrünün demək olar,
hamısını ədəbiyyata, sözə həsr etdiyini
deyən şair bildirir ki, sözlə ünsiyyəti hələ
birinci sinifdə oxuyarkən başlayıb: «Mən fəhlə
ailəsində dünyaya göz açmışam. Təbiidir
ki, belə bir şəraitdə ədəbi mühitim ola bilməzdi. Ədəbiyyatla
sövq-təbii məşğul oldum, uzun müddət bu
yöndə ardıcıllıq yaranmadı. İş elə gətirdi ki, 7-ci sinfi qurtarandan sonra
Şamaxı Kənd Təsərrüfatı Texnikumunda oxudum.
Oradan da Gəncədəki Kənd Təsərrüfatı
İnstitutuna daxil oldum. Ancaq ədəbiyyata olan
marağımı qətiyyən səngitmədim: şeirlər,
məqalələr yazırdım. Hələ tələbə
ikən «Kirpi» jurnalının iki dəfə
mükafatını almışam: müsabiqədə birinci
yer tutmuşdum». Onun satiraya meyli
maraqlıdır. Hələ texnikumda oxuyarkən satirik
şeirlər yazmağa başlayıb: «O dövrkü
şeirlərimi idealizə etmirəm, ilk qələm təcrübələrim
idi. Sabiri oxuyandan sonra öz-özümə dedim ki, Sabirdən
sonra satira yazmaqmı olar?»
Sabir o qədər güclü
şairlik təbinə malik idi ki, hətta meyxananın da
imkanlarını əlindən aldı. Mübaliğəsiz demək olar ki, Sabir kimi ikinci
satirik şair yoxdur. İ.Etibar deyir ki, Sabir bütün
satirik şairlərin yolunu kəsdi, daha doğrusu,
«çörəyini kəsdi», onların hamısını
kölgədə qoydu: «Xaqanini də xüsusi şəkildə
oxuyub-öyrənməyə başladım. Bundan
sonra əlim-qolum daha da yanıma düşdü ki, Xaqanidən
sonra ümumiyyətlə, şeir yazmaq mümkün deyil.
Amma içimdəki narahatlıq məni dinc
dayanmağa qoymurdu, istər-istəməz yazırdım.
Nizami, Nəsimi qorxusu canıma dolsa da, yazmaya
bilmədim. Bir gün öz-özümə dedim ki,
Xaqanidən sonra Nizami, Nizamidən sonra Füzuli, Füzulidən
sonra Seyid Əzim, Seyid Əzimdən sonra Sabir, Cavid və
başqaları yetişdi. Əgər biri-birinin
ardınca bu qədər qeyri-adi təbə malik şairlərimiz
yetişibsə, bu, o deməkdir ki, ədəbiyyatda söz demək
imkanları tükənməzdir».
Bu, o deməkdir ki, insan
yaradıcılığına hüdud yoxdur, insanın
potensial imkanı çoxdur. Digər
tərəfdən də yaranan nə varsa, əvvəlki xəlqi
qədimliyi, sərvəti inkar etmədən daim yeni-yeni
inkişaf üfüqləri yaradılmalıdır. İ.Etibar bundan sonra ürəklənib. Belə
axtarışların müəyyən bir mərhələsində
«Tək səbir» qəzeti meydana gəldi: «1992-ci ildə
«Şirvan» Xeyriyyə Cəmiyyəti yarandı, həmin cəmiyyətin
sədri seçildim. Cəmiyyətin qəzetinin
buraxılması ideyası meydana çıxdı. Sabir ruhu ilə bağlı «Tək səbir» adlı
qəzet buraxmaq istəyimi dilə gətirdim, fikrimlə
hamı razılaşdı». Bu gün təəssüf
ki, hələ də Azərbaycanda satiraya, yumora qarşı
bir dözümsüzlük var. Məlumdur ki, Şərqdə
ilk satirik jurnal olan «Molla Nəsrəddin»in əsası Cəlil
Məmmədquluzadə tərəfindən qoyulub. Mirzə Cəlil məcbur oldu ki, jurnalı Bakıda
yox, Tiflisdə çıxarsın. Hətta
Təbrizdə 8 sayı çap olunan «Molla Nəsrəddin»lə
İran karikaturası öz tarixini başlayır. Görəsən şeirə, sənətə fitrətən
bağlı olan bir millət niyə özündəki islah
olunmalı cəhətləri görmək istəmir?
Şeirlərində Sabir ruhunun güclü təsirinin
olduğunu bildirən şair deyir ki, bu gün Mirzə Cəlilin,
Sabirin ruhunun yaşadılmasına böyük ehtiyac var. Millət
öz səhvlərini görməyi və islah etməyi
bacarmalıdır: «Satira o vaxt satiradır ki, o, sənət əsəridir,
bədiiliyə çevrilir. Bir var söz, bir də
var bədii söz. Söz hələ sənət
deyil, bədii söz sənətdir. Əgər
bədii dil, bədii təfəkkür yoxdursa, o yazı satira
deyil. Həmişə cəmiyyət
satiraya qarşı amansız olub. Satiranı
qəbul etməmək bəzən naşılıqdan,
nadanlıqdan, ya da ki, paxıllıqdan olur. Dəfələrlə belə hallar
başımıza gəlib. Qəzetdə
karikatura, ya satirik şeir vermişik, gəliblər ki, bunu mənə
aid etmisiniz. And-aman etmişik ki, vallah, bunun
sənə aidiyyatı yoxdur. Satirada insan
özünü oxuyub görür. Çox adam öz narahatlığını gizlədə
bilir. Amma görürsən ki, balaca adamlar onu
davaya çevirirlər. Sabir bütün məsələlərdə
demək olar ki, bizim «pasportumuzu» verib. Sabiri
oxumaq nöqsanlarımızı görmək deməkdir».
Filologiya üzrə elmlər doktoru Qalib
Sayılovun fikrincə, İskəndər Etibarın satirik
yaradıcılığı ayrıca təhlil
olunmalıdır: «Mən İ.Etibarı 1992-ci ildən
tanıyıram. O vaxt gənc bir tələbə idim, o qədər
də təcrübəm yox idi. Sadəcə o,
gülərüz, xeyirxah insan kimi yaddaşımda həkk
olunmuşdu.
Keçən əsrin 90-cı illərindən
ölkədə yüzlərlə qəzet nəşr
olunmağa başladı. Onlardan
barmaq hesabı ilə sayılacaq qədəri gəlib
günümüzə çatıb. İsgəndər
Etibarla «Azərbaycan» nəşriyyatında eyni mərtəbədə
çalışırdıq. İ.Etibar qəzeti
təkbaşına buraxırdı. Həmişə onu
tələsən görərdim və qeyri-ixtiyari Həsən
bəy Zərdabi yadıma düşürdü: «Çap
maşını yox, pul yox». Lakin bu zavallı millətə
bir qəzet lazımdır» – deyə Həsən bəy «Əkinçi»ni əzabla çap edirdi. İ.Etibarın
şair, jurnalist kimi fəaliyyətindən başqa ictimai fəallığı
da həmişə diqqəti çəkib. O, uzun illərdir
ki, «Şirvan» xeyriyyə cəmiyyətinin idarə heyətinin
sədri olub. Bu müddət ərzində Azərbaycanın
tanınmış adamlarının xatirəsinə hörmət
olaraq anım gecələrinin, xalqın unudulmaqda olan
bayramlarının, el şənliklərinin təşkil edilməsində
zəhmət çəkib. Bu il
İ.Etibarın bir kitabı nəşr olunub. Kitabın
maraqlı adı var: «Sınmayan güzgü». Sınmayan
güzgü İ.Etibarın özüdür.
Görüb-gördüklərini iç dünyasında
bişirib cəmiyyətə təqdim edir. Kitab
haqqında müəllifin və İlqar Fəhminin geniş
«Ön sözü»ü hər şeyi deyir. İ.Fəhmi şairin satirik
yaradıcılığını çox geniş erudisiya ilə
şərh edərək onun xələflərinə layiq sələf
olduğunu oxuculara təqdim edir».
İ.Etibar «Müəllifdən»
başlıqlı yazısında deyir: «Əziz oxucu,
«Sınmayan səs»də cəmlənən şeirlər mənim
həyat eşqim, həqiqətə, vətənpərvərliyə,
dünyəviliyə, bəşəriliyə olan sədaqətim,
can yanğım, alovlu məhəbbətimdir. Hər
satirik şeir gördüyüm səhvin, nöqsanın,
nadanlığın, biganəliyin, qarınqululuğun, Vətənə,
millətə, bəşərə laqeydliyin qəlbimdə,
ruhumda baş qaldıran göynərti və harayın təzahürüdür.
Heç zaman özüm üçün, yəni
varlanmaq, vəzifə tutmaq üçün
yaşamamışam. Kiminsə faciəsini
görəndə o şəxsdən daha çox
sızlamışam. Yalan, böhtan, şər
deməmişəm. Fəqət! Xəbislərdən,
qarınqulu, vəzifə, pul düşkünü qohumlardan,
dostlardan saysız xəyanətlər, hətta cinayətlər
görmüşəm. M.Ə.Sabir dövründəki
azsavadlılıqla bugünkü 80-90% ali
təhsillilər arasında fərq nədir? Elə
müasir geyimmi? Diplomlu nadanlar daha qorxulu
deyilmi? Qəribədir,
düşünürəm ki, heç kimə pislik etməmişəm,
ictimai bəlaları göstərmişəm, heç bir
felyetonumda şəxsi mənafeyim, kimdənsə qisas almaq
eşqim olmayıb. Bu insanlar eybindən
çəkinməkdənsə, niyə mənə
düşmən kəsilirlər? Görünür,
bu, dünyada belədir. Filologiya elmləri doktoru Əziz
Mirəhmədov deyirdi: «İsgəndər, tarix boyu dünyada
heç bir satirik əcəli ilə ölməyib,
özünü qoru». Bir az təvazökarlıqdan
uzaq olsa da deyirəm: Mən, məndən xəbərsiz
Xaqani, Nəsimi, S.Ə.Şirvani, M.Ə.Sabir, M.Hadi ruhu ilə
yoğrulmuşam, onların ömür yükünü
daşımışam. Həqiqət budur ki, nə
bəla çəkmişəm, insana, insanlığa
böyük qayğıdan, məhəbbətdən irəli
gəlib. Çoxları bu mədəniyyətimdən
sui-istifadə ediblər. Satiralarım
gözlərimin yox, ürəyimin göz yaşıdır, qələmimin
həyata tutduğu güzgüdür – nə quruyar, nə də
sınar. Bunlara şahid olmaq
üçün 21 iyun 1992-ci ildə həyat
döyüşünə atılan «Tək səbir»i oxu, bil
ki, bu dediklərim həqiqətdir. Əsl
sözü sən deyəcəksən, bu günün,
sabahın oxucusu. Kövrəldim, daha yaza bilmirəm, sən
yaz, sən de, yaza, deyə bilmədiklərimi…»
Uğur
Xalq Cəbhəsi.-
2012.- 21 iyun.- S.14.