«Yaşayan Cavidlər»

 

Şair-publisist, araşdırmaçı Nizami Muradoğlunun «Cavidlər» kitbı işıq üzü görüb. Kitab Azərbaycanın böyük şair-dramaturqu Hüseyn Cavidin anadan olmasının 130 illiyi münasibətilə oxuculara təqdim olunur. Kitabın redaktoru filologiya elmləri doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü Rafael Hüseynovdur (Bakı, «Elm və təhsil», 2012, 192 səh.). Kitaba iki əsər daxil edilib: «Hüseyn Cavid» mənzum psixoloji dramı və «Bu dünyanın məzarları ağlamaz» sənədli poeması. Hər iki əsər Cavidlərin həyatının müxtəlif anlarını əks etdirir.

 

Hər qaranlıqda çırpınır bir nur,

Hər həqiqətdə bir xəyal uyuyur.

 

Ölməz Cavidin beyti kitaba epiqraf seçilib. «Redaktordan» başlığı altında R.Hüseynov yazır: «Dünya dramaturgiyasına öz dəsti-xətti ilə daxil olmuş, böyük türk sevgisini həyatının ən yüksək amalına çevirmiş, Azərbaycanın görkəmli şair-dramaturqu Hüseyn Cavid ədəbi irsi kimi özü ölümsüzlük qazanmış bir dahidir. Ədəbi irsi Hüseyn Cavidi oxuculara qədər dərindən sevdirə bilmişsə, eyni zamanda onun şəxsiyyəti (əyilməzliyi, dönməzliyi, bütöv əqidə sahibi olmağı) bu sevginin o qədər artmasına səbəb olub. Onun şəxsiyyətinə yaradıcılığına maraq günü-gündən artmaqdadır. Hüseyn Cavidin özü ailəsi, əsərləri haqqında yüzlərlə tədqiqat əsərləri, məqalələr, şeirlər, esselər yazılıb. H.Cavidin həyatından bəhs edən kinofilm çəkilib.

Bu səpkidə yazılan əsərlərin siyahısına Nizami Muradoğlunun Hüseyn Cavidin oğluhəyatdan nakam getmiş şair, rəssam, musiqiçi, hərtərəfli istedad sahibi Ərtoğrol Cavidə həsr etdiyi «Bu dünyanın məzarları ağlamaz» lirik poeması da daxil olub. «Yaşayan Cavidlər» Nizami Muradoğlunun oxuculara təqdim olunan ikinci kitabıdır. Kitaba iki əsər daxil edilib: «Hüseyn Cavid mənzum-psixoloji dramı» «Bu dünyanın məzarları ağlamaz» sənədli lirik poema. Müəllif Hüseyn Cavid ailəsi, repressiya qurbanları, 30-cu illərin dəhşətləri haqqında oxuyub-öyrəndiklərini, eşidib-bildiklərini təxəyyülünün süzgəcindən keçirərək, «Hüseyn Cavid» mənzum dramında şairin bədii obrazını bütün incə çalarları ilə göstərməyə çalışıb. N.Muradoğlu ilk dəfə olaraq Hüseyn Cavidin Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda apardığı mübarizənin maraqlı fraqmentlərini bədii şəkildə işıqlandırıb, şairin azad duyğularını poetik dillə ifadə edib. Əsərdə repressiyaya uğramış digər şairlərin (Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq onların xanımları Şükriyyə, Dilbər) bədii obrazları yaradılıb. Dövrün ictimai-siyasi mənzərəsi bədii boyalarla təsvir edilib, 37-ci ilin ədəbi mühitinin cansıxıcı olayları təsvir edilib».

H.Cavidin Cənubi Azərbaycanda Şeyx Məhəmməd Xiyabani ilə görüşməsi səhnəsini əks etdirilib: «Dram əsəri Hüseyn Cavidin həyat amallarının işıqlandırılmasında, onların hərtərəfli şəkildə vətəndaşlarımıza çatdırılmasında uğurlu bir addım kimi qiymətləndirilə bilər. Kitaba daxil edilmiş ikinci əsər «Bu dünyanın məzarları ağlamaz» lirik poemasıdır. Hazırki mətn əsərin təkmilləşmiş yenidən işlənmiş son variantıdır. Poemanın baş qəhrəmanı Ərtoğrol Cavid olsa da, biz burada da Hüseyn Cavidin, Müşkinaz ananın, Turan xanımın digər personajların yüksək bədii sənətkarlıqla işlənmiş surətləri ilə tanış oluruq. İnanırıq ki, «Yaşayan Cavidlər» əsəri geniş oxucu kütləsinin dərin marağına səbəb olacaq böyük sənətkarın bədii obrazının təsvirində özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə seçiləcək».

N.Muradoğlu yazır: «1972-76-cı illərdə akademik Y.Məmmədəliyev adına Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda təhsil aldığım illərdə Hüseyn Cavidin ədəbi irsini dərindən öyrənməyə başladım. O vaxtlar hələ Cavid haqqında insanlar arasında müxtəlif rəvayətlər dolaşmaqda idi. Əslində bu rəvayətlər bir çox represiya qurbanlarının haqqında da yayılırdı. Ancaq Cavid haqqında daha çox danışılırdı. Deyirdilər ki, Cavidin dəfn olunduğu yer bilinmir, qəbri yoxdur s. Elə o zamanlar da bu mövzuda bir şeir yazmışdım. Bu günə qədər həmin şeir haqqında heç yerdə söhbət açmamışam. Bəlkə heç indi o haqda danışmağa lüzum yoxdur. Sadəcə, şeirdə olan bir fikri oxucuların diqqətinə çatdırmaq istəyirəm:

 

Bir sözdən necə sıxıldı qəlbim,

Az qaldı uşaq tək gözlərim dola.

Deyirlər məzarı yoxdu Cavidin,-

Cavid ölməyib ki, məzarı ola.

 

Uzun zaman keçəndən sonra indi fikirləşirəm ki, görəsən bu şeiri niyə yazmışdım? Axı bütün insanlar ölürlər. H.Cavidinfiziki ömrü sona çatmışdı, əziyyətli-əzablı olsa daBu fikirlərimin cavabını da özüm tapıram. Dərk eləyirəm ki, əslində uzun illər öncə mənə təlqin olunmuş H.Cavidin ölümsüzlüyü fikri elə həqiqətən də düzdür. H.Cavid əbədidir və yüzillər bundan sonra da yaşayacaq. Bəs məni Cavidlərə bağlayan hisslər haradan qaynaqlanır? 1987-ci ildə Ərtoğrol Cavidin faciəsi ilə bağlı «Bu dünyanın məzarları ağlamaz» adlı bir şeir yazmışdım. 2009-cu ildə Ərtoğrol Cavidin anadan olmasının 90 illiyi qeyd olunurdu. Bu münasibətlə Bakı şəhərində iki böyük tədbir keçirildi. Turan Cavid adına «Qadın mərkəzi»nin Ərtoğrol Cavidin təhsil aldığı Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası və Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində təşkil etdiyi yubiley tədbirlərinə məni də dəvət etmişdilər. Hər iki tədbirdə çıxış üçün mənə söz verildi. Ərtoğrol Cavidə həsr etdiyim «Bu dünyanın məzarları ağlamaz» adlı şeiri oxudum. Çıxışımdan sonra tədbir iştirakçılarından çoxunun ağladığını gördüm, bu da mənə təsir etdi. Cavidlər haqqında yeni düşüncələrin yaranmasına gətirib çıxardı. Qələmə sarılıb Ərtoğrol haqqında poema yazdım, kitab şəklində 2010-cu ildə nəşr olundu. Ancaq yenə də rahatlıq tapa bilmədim. Elə bil nəsə çatışmırdı. O «nəsə» deyilən hiss məni yenidən masa arxasına keçirtdi. Bu kitabda oxuculara təqdim edilən «Hüseyn Cavid» psixoloji mənzum faciəsi həmin dəruni hisslərin nəticəsidir. Kitabda «Bu dünyanın məzarları ağlamaz» poeması da yenidən işlənilmiş variantda oxuculara təqdim olunur. Bu ilin sentyabr ayının 6-da Naxçıvan şəhərində bütün türk dünyasının əvəzsiz böyük sənətkarı, Azərbaycanın əbədiyaşar şair-dramaturqu Hüseyn Cavidin məqbərəsini və ev-muzeyini ziyarət etdim. Cavid Əfəndimizdən onun özü və ailəsi haqqında yazdığım üçün məni məzur tutmasını rica etdim. Bilmirəm, əfəndimizin ruhu məni bağışlayacaq, təqdir edəcək, yoxsaAncaq hər halda bunu özümə bir borc bildim.

«Hüseyn Cavid» dramının (2 hissəli, 16 şəkilli psixoloji mənzum faciə) iştirakçıları bunlardır: Hüseyin Cavid — Azərbaycanın məşhur şairdramaturqu; M.C.Bağırov — Azərbaycanın rəhbəri; Ş.M.XiyabaniGüney Azərbaycanda «Azadistan» dövlətinin rəhbəri; Ə.Cavadşair; M.Müşfiqşair; SumbatovXalq Daxili İşlər komissarı, erməni; Qriqoryan — komissarın köməkçisi, erməni; Müstəntiq — erməni; Hakimrus; MüşkinazH.Cavidin həyat yoldaşı; Ərtoğrol — H.Cavidin oğlu; TuranH.Cavidin qızı; Şükriyyə — Ə.Cavadın həyat yoldaşı; Dilbər — M.Müşfiqin xanımı; Şəmsi Nalanşair; Nazilə — Şəmsi Nalanın xanımı; Sultan Rəşid — şair; Nəzarətçi — erməni; işçi, mülkü şəxslər əsgərlər.

 

 

Uğur

 

Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 14 noyabr.- S.14 .