Zahid Xəlilin yeni povesti — «Çınqı»

 

«Çınqı»nın ilk səhifələrini oxuyanda təəccübləndim. İmzasının fəaliyyətinin məsuliyyətini dərk edən yazıçının bu povestin jurnal versiyasını məhz «Azərbaycan» jurnalına təqdim etməsinin bir sətiraltı mənası olmamış deyildi yəqin; «Azərbaycan» uşaqlar üçün yazı dərc etmir adətən, təyinat baxımından

Povestin sonuncu səhifəsini oxuyanda, başa düşdüm məqsədini;

Zahid Xəlil ömrünün nağılını yazmışdı. Özü ona görə yazmamışdı ki, bir yubiley ərki keçmişdi könlündən. Sadəcə, kimsəyə söyləməsə , kimsə ona deməsə (bəlkə deyən olub?!), böyükləri bir az da uşaq görmək istəyib. İstəyib ki, bir az da uşaqlığını xatırlasın, uşaqlığına dönsün; özü , oxuyanlar da.

Zahid Xəlil əmindir ki, onun nağılı hər birimizin içində hərdən-hərdən baş qaldıran «bu dünya dediyin nədir görəsənbezginliyini bədbin nagümanlıqdan qurtara bilər: dünya insanların sayı qədərdir. Bir Zahid Xəlil ədəbi mühitə yol aldığı illəri xatırlayıb. Bu illər «Azərbaycan» jurnalından keçib. Bu o dövrlərdi ki, şeir yazmağı, çap olunmağı çox arzulayan Zahid şeirdə bədiiliyin, obrazlılığın olduğunu, qədər vacib olduğunu fəhm eləmirdi, amma şeiri çox sevirdi, «Xosrov Şirin» poemasını əzbər bilirdi.

«Azərbaycan» jurnalında şeirə baxan Əli Kərim onuncu sinif şagirdinin şeiri ilə bağlı fikrini, rəyini bildirmişdi, Zahid bir tələbə olandan sonra gəlib redaksiyaya, Əli Kərimlə görüşüb. Şairə gəncin davranış rəftarı xoş gəlib, yəqin ona görə: — bilsəydim belə yaxşı oğlansan, heç o tənqidi fikirləri yazmazdımdeyib. Bu görüşdən sonra aralarında isti münasibət yaranıb. Əli Kərim bu universitet tələbəsinin şəhər qeydiyyyatına düşməsinə kömək edib. Sonralar da jurnalaƏli Kərimə şeirlərini verib… «… Əli Kərim hər işdə mənə kömək edirdi. Ancaq çox vaxt şeirlərimi itirirdi. vaxt ona şeir verirdim, bir müddət sonra soruşanda deyirdi ki, şeirləri itirmişəm. Sonralar bildim ki, o, zəif yazılmış, xoşuna gəlməyən şeirləri bilə-bilə itirirmişDostu idim deyə, xətrimə dəymək istəmirmiş…»

Sonraİlyas Tardıq məsləhət görüb uşaqlar üçün yazBeləliklə, Zahid Xəlil «yarımçıq papaqçılıq» illüziyasından — «böyüklərin böyük şairi» olmaq iddiasından uzaqlaşıb. Yəqin başa düşüb ki, məhəbbətin rəngini, Təbrizdən dünyaya uzanan yolları hamı görə bilər, lap Peredelkinoya da gedib çıxmaq olar, amma Peredelkinodan uşaqlara məktub yazmaq

 

Elə mən özüm uşaq kimiyəm,

Sözlər ürəyimdən çıxacaq bir gün.

Mənim sübhə kimi yanan işığım

Sizin qəlbinizə axacaq bir gün.

 

Zahid Xəlilovuşaq yazıçısı, uşaq ədəbiyyatı üzrə mütəxəssis, filologiya elmləri doktoru, professor, ixtisasca jurnalıstdir. Tələbəlikdən Azərbaycan radiosunun uşaq verilişləri redaksiyası ilə əməkdaşlıq edib, rus dünya uşaq ədəbiyyatı nümunələrinin tərcüməsi ilə məşğul olub. İlk kitabının nəşrindən — 1969-cu ildən uşaq dünyasi ilə yaşayır. Bu gəlişigözəl, trafaret ifadə deyil, bu həm o deməkdir ki, Zahid Xəlil uşaq ədəbiyyatımızın zəif bəndlərini , problem nöqsanlarını da, yaranan nümunələrin, nəşrlərin kəm-kəsirini , problemlərin aradan qaldırılması yollarını formalarını da gözüyumulu bilir. Hamıdan yaxşı bilir ki, uşaqlar üçün hər kəs yazanda, kitablarını da özfəaliyyət yolu ilə məktəblərdə, məktəbəqədər müəssisələrdə tanış, vəzifə hesabına «sırıyanda» uşaq zövqü dünyagörüşü sabah günə düşə bilər. Deməli, həm onun onun kimilərinin Səsininməsləhətinin eşidilməsi çox vacibdir.

Bir igidin ömrü olan bu illər boyu Zahid Xəlilin elmi-bədii yaradıcılığı Seçilmiş Əsərlərinin 6 cildliyində toplanıb (bu hələ hamısı deyil). Əsərləri rus, Litva, eston, latış, moldav, gürcü, Ukrayna, özbək, qazax, türkmən, alman, fin, holland, yuqoslav, hind,… dillərinə tərcümə olunub yayılıb. Moskvada kitabı Azərbaycan üçün fantastik olan tirajla — 2 milyon nüsxə ilə çıxıb, hekayəsi «Literaturnaya qazeta»nın xüsusi mükafatına layiq görülüb. Dünya uşaq ədəbiyyatı üzrə Beynəlxalq Cəmiyyətin üzvü seçilib. «Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı» monoqrafiyası Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetində dərslik kimi qəbul olunub. Bu, akademik Məmməd Arifin «Azərbaycan xalq ədəbiyyatı» dərsliyindən sonra MDU-da tədris edilən ikinci dərsliyimizdir. Uzun illər Azərbaycan televiziyasında uşaqlar üçün «Sizin sevimli yazıçılarınız» verilişinin müəllifi aparıcısı olub. Azərbaycan Yazıçılar Birliyində uşaq ədəbiyyatı bölməsinə rəhbərlik edib. Elmi-pedaqoji bədii yaradıcılığı rus Azərbaycan ədəbi tənqidinin hər zaman diqqətində olub. Milli uşaq nəsrində ilk macəra romanını onun adı ilə bağlayırlar s. Di gəl, qəlbinin, hisslərinin tərcüməsi olan, vətəndaş qayəsini ifadə edən şeirdən ayrıla bilməyib bu illər ərzində. «Qızlar şeir oxuyurlar sevgi yaşında» kitabında «böyüklər üçün» şeirləri torlanıb.

Həmişə mənə elə gəlib ki, uşaq ədəbiyyatı ədəbiyyatımızdan kənarda, bir ayrı hücrədə yaşayır. Sanki ədəbiyyatımızın ümumi inkişafı, problemləri, qayğıları fonunda bu sahə diqqətdən kənarda qalır. Zahid Xəlilin elmi-pedaqoji, ictimai-ədəbi fəaliyyəti bu nigaranlığı uzaqlaşdırır. «Azərbaycan uşaq roeziyası folklor» (1974), «Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının mənşəyi, təşəkkülünün əsas amilləri inkişaf problemləri» (1990) mövzularında yazdığı namizədlik doktorluq dissertasiyaları uşaq ədəbiyyatının Azərbaycan dünya ədəbiyyatının mənzərəsində əsaslı yerini, müqayisə zəminində yanaşı durmaq haqqını təsdiqləyir. Görkəmli uşaq yazıçıları seriyasından olan «Zahid Xəlilin sənət dünyası» (2007), lap bu yaxınlarda çapdan çıxmış «Sehirli dünyanın memarı» ( Füzuli Əsgərli) kitabları bu gözəl yazıçının, alimin, tənqidçinin həyat yaradıcılığına həsr olunub. Bu kitablar ümumilikdə Zahid Xəlilin həqiqətən təmiz uşaq dünyasında yaşadığını təsdiqləyir, bununla da, sözün əsl mənasında sənətkar xoşbəxtliyi deyilən hər nədisə, onun dadını-tamını dönə-dönə xatırladır.

«Zahid Xəlilin qələmində dünya olduqca mərhəmətli, işıqlı, rəngarəng, gur səsli, harmonikdir» (İ.Motyaşov). Günün ovqatındandır nədəndir, hamı özünü başbilən, məsləhət verən, rəy bildirən statusunda görür, haqqı olubolmadığını fikirləşməksə, təbii ki, «yada düşmür». Ona görə , hər deyilənə inanmaq çətindir. İnsanlar, əslində, həmişə Sözə inanıblar, sadəcə olaraq, Söz deyənin kimliyinə, çəkisinə diqqətlə, həssaslıqla yanaşıblar. Mən tənqidçitərcüməçi İqor Motyaşovun Zahid Xəlil haqqında sözlərinə inanıram. Mən Zahid Xəlilin İŞIQLA DOLDURUN ÜRƏYİNİZİ misrasının istisini hiss edirəm (qələm ürəkdən su içir). Çünki Zahid Xəlilbu abırlı, ləyaqətli ziyalımızyaşından asılı olmayaraq, oxucuya, insana müraciət etməyə hər üzünə haqqı olan, bu haqqı qazanmış insandır.

 

 

Oktay

 

Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 6 oktyabr.- S.14.