Rəbbin
üçün namaz qıl və qurban kəs!
Elşad Miri: «Qurban cəmiyyətdə
qardaşlıq, köməkləşmə və bir-birinə
dayaq durma ruhunu canlandırır, sosial ədalətin ortaya
çıxmasına vasitəçi olur»
İslam dünyasının ən müqəddəs bayramlarından sayılan Qurban bayramı bütün müsəlman ölkələrində geniş şəkildə qeyd olunur. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra — 1992-ci il 27 oktyabr tarixində Milli Məclisdə qəbul olunmuş «Azərbaycan Respublikasının bayramları haqqında» Qanununa əsasən Qurban bayramı ölkəmizdə də dövlət səviyyəsində bayram edilir.
Qurbanlıq səmavi dinlərin hər üçündə — yəhudilikdə, xristianlıqda və İslamda müxtəlif formada mövcuddur. Lakin İslamda bu ayin xüsusi mahiyyət və əhəmiyyət kəsb edir. Onun əsasında Allaha sonsuz sevgi, Onun qüdrətinə dərin inam və iman işığı durur.
İlahiyyatçı, ekspert Elşad Miri ilə söhbətimizi məhz bu bayramın mahiyyəti və tələbləri üzərində qurduq.
Peyğəmbərin
dövründəki qurban ibadəti
Elşad Miri qeyd edib ki, İslam dinində qurbanın dini hökmü ilə əlaqəli olaraq Quranda və Peyğəmbərin sünnəsində mühüm açıqlamalar var. Bu çərçivədə təfərrüatlı hökmlər də fiqh kitablarında öz yerini tutub: «Tarixdə fərqli icraatlarına şahid olduğumuz qurbanın bəzən ən qiymətli varlıqlara qədər gedib çıxdığını, hətta bunun üçün uşaqların da düşünüldüyünü görürük. Məsələn, İbrahim peyğəmbərin (ə) gördüyü yuxunun yozmasından sonra oğlu İsmaili (ə) qurban kəsmək istəməsi, Peyğəmbərimizin babası Əbdulmüttəlibin oğlanlarından birini qurban verəcəyini nəzir deməsi ağla ilk gələnlərdir.
Qurani-Kərim İbrahim peyğəmbərin İsmail əleyhissalamı qurban etmək istəyini belə ifadə edir: «Oğlum! Yuxuda gördüm ki, səni qurban kəsirəm. Bax gör, bu barədə nə fikirləşirsən?»
O dedi:
«Atacan! Sənə nə əmr olunursa, onu da et.
İnşallah, mənim səbirlilərdən olduğumu
görəcəksən!» («Saffat»
surəsi, 37/102).
Məsələ ilə bağlı mənbələrdə
İbrahim peyğəmbərin övladını qurban etməyə
hazırlaşdığı və kəsəcəyi ərəfədə
Hz.Cəbrail tərəfindən bir qoçun gətirildiyi və
oğlunun yerinə Tanrının bir mərhəməti olaraq
göndərilən qoçun qurban kəsildiyi qeyd olunur. Hər nə
qədər tarixdə insanın qurban edilməsi ilə
bağlı hazırlıqlar olduğu bildirilsə də,
bunun baş verməsi ilə bağlı heç bir hadisəyə
rast gəlinmir.
Peyğəmbərimizin
yaşadığı səadət əsrində isə «Rəbbin
üçün namaz qıl və qurban kəs!»
(«Kəvsər» surəsi, 108/2) ayəsi ümmətə
bildirilib və tarix boyunca davam edən bir tətbiqat Quranın
və hədisin təsdiqi ilə icraata keçirilib.
Yuxarıdakı
ayə ilə yanaşı Allahın Rəsulunun da tətbiqatları
ilə daha da aydınlanan qurban ibadəti ümmətin sədaqətini
Allaha təqdim etmək adına gözəl
bir fürsət kimi bu gün də davam edir. Məhəmməd
peyğəmbər (s) Ərəfat dağından
düşüb gecəni Muzdəlifədə keçirəndən
sonra bayram günü Minada qurban kəsib. «Bu qurban nədir?» — deyə soruşanlara da
«Atanız İbrahimin sünnəsidir» cavabını verib.
Müxtəlif dinlərdə qurban
Lüğətdə, «yaxınlaşmaq» mənasına
gələn qurban, dində «ibadət məqsədilə
müəyyən bir vaxtda, müəyyən şərtləri
daşıyan heyvanı üsuluna uyğun kəsmək» deməkdir. Ərəb
dilində bu formada kəsilən heyvana «uhdiyyə» deyilir.
Qeyd edək ki, bəşər tarixi boyunca
bütün dinlərdə qurban ibadəti olub. Lakin
şəkil və məqsəd etibarı ilə fərqli
formalarda… Qurani-Kərimin «Maidə» surəsinin
27-ci ayəsində Hz.Adəmin (ə) iki oğlunun Allaha qurban
təqdim edilməsindən bəhs olunur. «Həcc»
surəsinin 34-cü ayəsində də ilahi dinlərin hər
birində qurbanla bağlı hökmlərin olduğu
bildirilir. Ancaq yəhudilik və
xristianlıqda digər ibadət və hökmlərdə
olduğu kimi, qurban ibadəti də ifrat dərəcədə
təhrif olunub. Xristianlıqda İsanın
çarmıxa çəkilməsi (xatırladaq ki,
İslamda İsa peyğəmbərin çarmıxa çəkilmədiyi
açıq şəkildə bildirilir) və bununla da Adəm
peyğəmbərdən (ə) gəldiyi iddia edilən bəşəriyyətin
günahları guya Atanın oğlu İsanı qurban etməsiylə
bağışlandığı ifadə edilir. Yəni, bir dəfə İsa peyğəmbər
qurban edilib vəssalam. İslamda qurban tamam
başqa məzmun və mahiyyət daşıyır».
Qurban ətindən necə
istifadə etməli?
«Məhəmməd peyğəmbərin (s)
davranışlarını önə çəkən
İslam alimlərinin verdiyi hökmə görə, qurban
sahibi kəsdiyi qurbanın ətini yeyə, öhdəsində
olan insanlara (valideynlərinə, nənə və
babalarına, övladlarına, nəvələrinə və
həyat yoldaşına) verə, ətin bir qismini də
paylaya bilər.
İslam
alimlərinin əksəriyyəti qurban ətini 3 eyni hissəyə
bölüb, bir hissəsini qurban sahibi və öhdəsində
olan insanlara, ikinci hissəsini zəngin də olsalar dosta-qohuma,
qonşuya, üçüncü hissəni isə qurban kəsməyən
və kəsə bilməyən kasıblara
paylanmalarını tövsiyə edirlər.
Qurban kəsənin öhdəsində olanlar çox
olarsa, qurban ətini heç kimə paylamadan özləri də
yeyə bilərlər. Bunda heç bir məhdudiyyət yoxdur.
Qurban sahibinin qurban ətindən həm yeməsi,
həm hədiyyə verməsi, həm də kasıblara
paylaması əsasdır. Hər qurban kəsən,
yaxud kəsdirən öz imkanını və
başqalarının vəziyyətini əsas götürməli
və bu mövzuda ibadət məqsədi ilə hərəkət
etməlidir. Nəzir olaraq kəsilən
qurbanın ətindən nəzir deyən şəxs və
baxmağa məcbur olan insanlar yeyə bilərlər. Qurban ancaq Allah üçün, Allah rizasını
qazanmaq məqsədilə kəsildiyinə görə,
qurbanlıq ətinin və başqa hissələrinin
satılması, yaxud bundan qazanc məqsədi güdülməsi
qadağandır. Qurbanın dərisi, yunu,
bağırsaqları, sümükləri, piyi kimi ətinin
xaricində qalan hissələrinin mənfəət əldəetmə
məqsədilə satılması da yasaqdır. Qurban kəsən və yaxud kəsdirən bunları
evdə işlədə bilər və işlətmək
şərti ilə başqasına hədiyyə də verə
bilər. Əgər satırsa, pulunu
kasıblara paylamalıdır. Qurbanın
bu hissələrini, yaxud satılsa pulunu xeyir işlərə
sərf edilməsinə, onun həqiqi kasıblara (dul
qadınlara, yolda qalanlara, tələbələrə və
s.) verməyə, yaxud başqasının verməsinə diqqət
etməlidir. Bu hissələr də qurban
ibadətinin ardı olaraq qəbul edilməli, eyni
düşüncə və məqsədlə, yəni Allah
rizasına uyğun şəkildə və bildirilən yerlərə
sərf edilməlidir. Əgər
qurbanı qəssab kəsibsə, qəssabın zəhmət
haqqısı qurbanın əti ilə, dərisi ilə və
ya bunların pulu ilə verilə bilməz. Qurbanlıq heyvan kəsilməmişdən əvvəl
südündən və yunundan istifadə etmək məqsədəuyğun
hesab edilmir. Əgər istifadə edilibsə,
o miqdarda da kasıblara paylanmalıdır. Qurbanlıq
qoyun və keçinin yunu kəsiləndən sonra
qırxılıb evdə ehtiyac üçün istifadə
edilə bilər, ancaq satıla bilməz.
Kəsmə işi qurtarandan sonra ətraf tamamilə təmizlənməli,
heyvanın bəzi artıq qalan hissələri dərin quyu
qazılıb basdırılmalı, imkan daxilində
çöldə heç bir hissəsi qalmamalıdır. Bu qurban ibadətinə
qarşı göstərilən hörmət olduğu kimi,
xüsusilə də şəhərlərdə və əhalinin
çox yerləşdiyi yerlərdə sanitariya qaydaları və
mühitin çirklənməməsi üçün də
çox vacib məsələdir. Qurban kəsənlər
qurbanlarını özləri paylasa, daha çox savab olar.
Və bu insanlar unutmamalıdırlar ki,
kasıbların onlara olduğu kimi, onların da kasıblara
ehtiyacları var. Belə ki, şükr ibadəti olan
qurbanı verib bu borclarından çıxa bilmək
üçün».
Maddiyyatdan mənəviyyata…
Qurban cəmiyyətdə qardaşlıq, köməkləşmə
və bir-birinə dayaq durma ruhunu canlandırır, sosial ədalətin
ortaya çıxmasına vasitəçi olur. Xüsusilə
də, ət almağa imkanı olmayanların, yaxud qeyri-müəyyən
vaxt ərzində ət ala bilənlərin olduğu zaman və
məkanlarda onun bu əvəzsiz rolu daha açıq şəkildə
görsənir. Qurban həm də
varlılara malını Allah rizası, köməkləşmə
və başqalarıyla paylaşa bilmə zövqünü
verir. Və bunun adət halına gəlməsinə
səbəb olur, varlını xəsislik xəstəliyindən,
mala düşkünlükdən azad edir. Kasıbın
varlılar vasitəsilə Allaha şükr etməsinə,
özündən zəngin olanlara düşmənçilik
hissiylə kin bəsləməməsinə, onun da cəmiyyətin
üzvü olduğunu hiss etməsinə, sosial
partlayışın qarşısının alınmasına
vasitəçi olur».
Qurbanın əvəzinə
pul vermək olar?
«Qurban kəsməyin yerinə qurbanlıq heyvanın
pulunu imkansız şəxslərə vermək məsələsi
ilə bağlı nə Quranda, nə də Peyğəmbərimizin
həyatında bir icraat olub. Bu cür fikirlər
dinin simvolu dərəcəsindəki bir hökmü aradan
qaldırmaq kimi səhv bir düşüncədir. Qətiyyən buna yol vermək olmaz. İmkanı yerində olan insanların qurban kəsməsi
möhtaclara sədəqə verməsinə, hansısa xəstənin
müalicə xərclərini öz üzərinə
götürməsinə mane deyil.
Bu əvəz məsələsini ancaq belə bir vəziyyətdə
fikirləşmək olar. Düşünün
ki, bir nəfərin zəruri bütün ehtiyaclarını
yerinə yetirəndən, bütün borclarını
qaytarandan sonra ancaq qurban almağa pulu qalıb. Bu adam qurban almağa gedərkən çarəsiz
bir xəstənin əməliyyat xərclərini ödəmək
və ya çörək pulu tapa bilməyən işsiz bir
ailənin ehtiyaclarını təmin etmək kimi ciddi bir vəziyyətlə
qarşılaşdı. Belə bir vəziyyətdə həmin
pulu onlara verməklə çox fəzilətli bir vəzifəni
yerinə yetirmiş ola bilər. Həm
qurban kəsməyə, həm də çarəsizlərin dərdinə
dərman olmağa gücü çatan insanlara: «Qurban kəsməyin,
kəsəcəyiniz qurbanların pulunu möhtaclara verin», demək
düz olmadığı kimi Quran və sünnəyə də
etinasız yanaşmaq deməkdir. Həzrəti Peyğəmbər
belə buyurub: «Sünnələr Nuhun gəmisidir, kim ona minərsə,
xilas olar».
Cavid
Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 25 oktyabr.-
S.7.