Mədəniyyətimizin yorulmaz təbliğatçısı

Əhməd Ağdamskinin yüksək keyfiyyətlərindən biri də oynaya bilməyəcəyi roldan bacarıqla imtina etməsi idi

XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı və təbliği sahəsində əvəzsiz rolu olan şəxsiyyətlərdən biri də Əhməd Ağdamski idi. Xalqın qəlbində teatra, professional musiqiyə maraq oyatmaq, bu musiqinin yayılması və inkişafı yollarını tapmaq onu və o dövrün ziyalılarını mütəmadi düşündürən vacib məsələlərdən ən başlıcası idi.

1884-cü ilin soyuq qış günü, yəni yanvarın 5-də Şuşa şəhərində ziyalı ailəsində dünyaya göz açmışdı. Əhməd Bəşir oğlu Bədəlbəyli hələ kiçik yaşlarında ikən teatra çox böyük maraq göstərirdi. O, teatr həvəskarları dərnəyinin, xalq mərasim tamaşalarının fəal iştirakçıları sırasında öz bacarığını səylə nümayiş etdirirdi. 1910-cu ildə «Nicat» Xeyriyyə Cəmiyyətinin teatr truppasında səhnə fəaliyyətinə başlamışdır. Teatrda çalışdığı illərdə o, H.Sarabski, H.Ərəblinski, M.Əliyev, H.Hacıbababəyov və sair sənət fədailəri ilə dostluq, əməkdaşlıq edirdi. Ü.Hacıbəyov teatr səhnəsində qadın aktrisaları olmadığı üçün çalışırdı ki, öz opera və musiqili komediyalarında qadın rolları az olsun və ya heç olmasın. Bu isə necə deyərlər, vəziyyətdən çıxış yolu demək deyildi. Şərq aləminin ilk operası olan «Leyli və Məcnun» operasını səhnəyə qoyanda başlıca məsələ Leyli rolunun ifaçısını tapmaq idi.

Üzeyir bəyin anası Şirin xanımla Əhməd Bədəlbəylinin anası Əzizə xanım doğma bacı idilər. Üzeyir bəy xalası oğluna üz tutur. O zaman onun ən böyük arzusu müəllim olmaq idi, lakin teatra olan məhəbbət onu səhnəyə gətirib çıxarır. O illərdə Əhməd tələbə idi, tələbələrin teatrda oynamaları bir yana, axşam tamaşalarına baxması üçün belə xüsusi icazə olmalıydı. Belə bir icazə alınır və Əhməd bəy Leylini oynamağa başlayır. Tanınmasın deyə, adını «Miri» yazdırır. Sonralar isə səhnə təxəllüsü olaraq özünə Ağdamski familiyasını götürür.

1915-ci il 116 saylı «Kaspi» qəzetində: «Bu gecə Leyli rolunda çıxan Ağdamski öz istedadının ən yüksək mərhələsində idi. Artistin səsi əla idi. Tamaşaçılar onu arası kəsilmədən alqışlayırdılar». Dəfələrlə səhnədən düşməyən «Leyli və Məcnun» operasında baş rolların ifaçılarının ifasını 1916-cı il 22 dekabr tarixli «Kaspi» qəzeti öz səhifələrində belə yazır: «Leyli rolunda ölüm səhnəsini xüsusi ilhamla oynayan Ağdamski Sarabskiyə çox gözəl tərəf-müqabil idi».

Onun çıxışı Ü.Hacıbəyovun xoşuna gəlir və sonralar o, bəstəkarın əsərlərində baş rolların ifaçısına çevrilir. Beləliklə o, inqilabdan əvvəlki Azərbaycan opera və musiqili komediya teatrı səhnələrində ilk dəfə qadın rollarının ifaçısı kimi tanınmışdır. O, qadın rollarını elə artistlik məharətilə ifa edirdi ki, hətta tamaşadan sonra qadın kimi ona çiçək göndərənlər də az olmurdu. Onun oynadığı qadın rollarının hamısı xarakter etibarilə bir-birindən fərqlənirdi. Bu obrazların hər birini tamam ayrı səpkidə oynayırdı. Tək oyun tərzi yox, hətta səsi də dəyişilirdi. O, düz on iki il səhnəyə qadın qiyafəsində, qadın geyimində çıxdı. Ü.Hacıbəyovun «Leyli və Məcnun» operasında Leyli, «Əsli və Kərəm»də Əsli, «O olmasın, bu olsun»da Gülnaz, «Arşın mal alan»da Gülçöhrə, «Ər və arvad»da Minnət, «Rüstəm və Söhrab»da Təhminə, «Şah Abbas və Xurşudbanu»da kəndli qızı və s. onun əsas rolları kimi opera tarixinə düşmüşdür.

Onun bir artist kimi yüksək keyfiyyətlərindən biri də oynaya bilməyəcəyi roldan bacarıqla imtina etməsi idi. Üzeyir bəy istəyirdi «Şeyx Sənan»da Xumarı Əhməd oynasın, lakin opera sırf muğam operası olmadığı üçün oxumaqda çətinlik çəkəcəyini əvvəlcədən hiss edən Ağdamski Xumardan boyun qaçırdı.

20-ci illərin əvvəllərində, artıq oxumadığı vaxtlarda belə Ə.Ağdamski bekar dayanmırdı. O zamanlar Əhməd bəy orkestrdə tar çalırdı. Sonralar Leyli rolunun daha bir kişi ifaçısı yarandı. Bu Hüseynağa Hacıbababəyov idi. 1934-cü ildən başlayaraq ömrünün sonunadək, yəni 1954-cü il aprel ayının 1-nə kimi Əhməd Ağdamski pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olur. O, Ağdaş rayonunun musiqi məktəbində tardan dərs verirdi. Ağdaşa gəldiyi gündən rayon ziyalıları arasında hörmət qazanaraq el məclislərində yaxından iştirak edirdi. Rayona gəldiyi gündən Ə.Ağdamski kaman ustası, gözəl musiqiçi Habil Əliyevin evində kirayənişin qalmışdır. Uşaqlıq çağlarından Habil Əliyev onu «Əhməd əmi» deyə çağırmış, indi də xatirələrində «Əhməd əmi» kimi qalıb. Sirr deyil ki, H.Əliyevin musiqiyə gəlişində, müşayiətçi kimi yetişməsində də Əhməd müəllimin faydalı məsləhətləri və tövsiyələri çox böyük rol oynamışdır. Onun fədakar əməyinin bəhrəsi olaraq hökumət tərəfindən 1943-cü ildə Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülmüşdür.

Onu da qeyd edim ki, müraciət etdiyimiz bəzi əlaqədar təşkilatlarda Ə.Ağdamskinin həyat və yaradıcılığını, pedaqoji fəaliyyətini əks etdirən materiallar demək olar ki, yox səviyyəsindədir. Odur ki, bir zamanlar onunla bağlı xatirələrini danışış xalq artisti, kamança ustadı Habil Əliyevin xatirələrinə üz tutduq. Habil Əliyev «Musiqi dünyası» jurnalına verdiyi müsahibədə sənətə gəlişini belə xatırlayır: «Mənim 7 yaşım var idi. Yaxşı yadıma gəlir ki, rayonun musiqiçiləri tez-tez onlara gələrdilər və çalıb- oxuyardılar. Muğamlarda bilmədikləri şeyləri Əhməd əmidən soruşardılar. Əslində mənim də musiqiyə həvəsim elə həmən günlərdən başladı. Nəhayət, mən də Ağdaş musiqi məktəbinin kamança sinfinə daxil oldum. Məktəbi bitirən kimi Əhməd əminin mənə sözü bu oldu: «hə, bura qədər biz öyrətdik, qalanını özün öyrənməlisən». Mən o vaxt təəccüb etdim ki, görəsən öyrənmədiyim nə qalıb? Amma indi başa düşürəm ki, hələ də öyrənib qurtara bilməmişəm».

Habil Əliyev kamança sinfini bitirdikdən sonra Ə.Ağdamski onu bir müşayiətçi kimi hazırlamaq məqsədilə el şənliklərinə özü ilə aparırdı. Toy şənliklərinin birində baş vermiş hadisəni Habil müəllim belə qeyd edir: «Demək olar ki, artıq Ağdaş rayonunda bir kamança çalan kimi tanınmışdım. Əhməd əmi və xanəndə Veyis ilə el şənliklərinə də gedərdik. Bütün ağdaşlılar onu çox sevərdilər. Əhməd əmi xoşxasiyyət olmaqla bərabər, zarafatı da çox sevərdi. Həm də yeri gələndə çox ciddi adam olurdu. Biz hərdən toy sahibinin xahişi ilə Bakıdan bir qız müğənnini də dəstəmizə qoşardıq. Günlərin birində Əhməd müəllim mənə bir məktub verib, dedi ki, — «Habil təcili get Bakıya, muskomediyanın müdiri Şəmsi Bədəlbəylini tap, bu məktubu ver ona.» Mən onun dediyi kimi etdim. Axşam Şəmsi müəllim müğənni Xanbacını mənimlə Ağdaşa göndərdi. Toy başladı, məclisin şirin vaxtı idi ki, şəhər naçalniki kefli vəziyyətdə bizə yaxınlaşıb, barmağı ilə Xanbacını çağırdı ki, «bura gəl». Əhməd əmi bunu görən kimi çalmağı saxlayıb, mədəni surətdə: «Naçalnik, nə istəyirsən?». Naçalnik: «Heç onunla bir sözüm var idi». Əhməd əmi təmkinlə dedi ki, «sözünü o vaxta qədər saxla ki, mən onu Bakıya göndərim, sonra gedib orada tapa bilsən, sözünü deyərsən». Naçalnik Ağakərim — «Baş üstə Əhməd əmi» — deyib gedib öz yerində əyləşdi.

Biz bu xatirələri oxuduqca Habil müəllimə qibtə edir və eyni zamanda onu xoşbəxt sənətkar sayırıq. O, sənətdə öz sözünü demiş, izini qoyub getmiş bir sənətkarın yetirməsidir. Xoşbəxt o insandır ki, ölümündən sonra onu həmişə xoş xatirələrlə xatırlasınlar. Onun səhnəmizə, mədəniyyət tariximizə fədakar xidmətləri nəsildən-nəslə ötürüləcəkdir.

Oktay

Xalq Cəbhəsi.- 2012.- 13 sentyabr.- S.13.