Qadın polislər

Son zamanlar qadınlara qarşı baş verən ailədaxili zorakılıqlar, təzyiqlər, qətllər qadın polislərin fəaliyyətə keçməsini zəruriləşdirir. İctimaiyyət də son dövrdə artmış məişət zorakılığıyla mübarizədə qadın polisinin rolunu önə çəkir. Ölkədə daxili işlər orqanlarında işləyən qadınların sayı təxminən 3,5 faizi əhatə edir. Bu say çox aşağı göstərici olsa belə, onların da fəaliyyəti dar çərçivəylə bitir. Qadın polislər ən çox pasport qeydiyyatı idarələrində, eləcə də arxa planda informasiya texnologiyalarına cavabdehlik daşıyırlar. Daxili İşlər Hazirliyinin Polis Akademiyasının əməkdaşı, təqaüddə olan polis işçisi Məmməd Əliyevin sözlərinə görə, hər il polis peşəsinə qızların da həvəs göstərdiyini müşahidə etmək olar: «Bizim polis xanımlar daha çox arxa planda çalışırlar. Bu da insanların bu polisi daha çox kişi peşəsi kimi görməsindən irəli gəlir. Hazırda Polis Akademiyasında hər kursda 1-2 könüllü şəkildə bu peşəyə yiyələnmək istəyən qızlar təhsil alır.

Kənardan bu say az görünə bilər. Bu təbiidir. Ailələr bu sənətin çətinliyini dərk edərək qızlarının polis olmasıyla razılaşmırlar. Bütün bunlara baxmayaraq, bu gün 102 xidmətində, azyazlı uşaqlar və yeniyetmələrin təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olan idarələrdə daha çox xanım polislər çalışır. Bundan başqa hüquq-mühafizə orqanlarında da çox təcrübəli, tanınmış müstəntiq xanımlar fəaliyyət göstərirlər. Məsələn, Gəncənin pasport qeydiyatı idarəsinin rəhbəri Rəna xanım seçilən polis xidməti əməkdaşlarındandır. Amma polis xanımların post-patrul xidmətində işləməsi ilə heç razı deyiləm. Yaxud Çevik Polis Alayında da xidmət göstərən qadınlar yoxdur, heç ola da bilməz. Çünki bu sahələr sırf kişilərin bacaracağı xidmət formalarıdır».

Araşdırmalar göstərir ki, Azərbaycanda polis orqanlarındakı qadınlar əsasən statistika, kadrlar, pasport qeydiyyatı, yetkinlik yaşına çatmayanlarla iş üzrə Daxili İşlər Nazirliyinin strukturlarında çalışırlar. Lakin zərif cinsin nümayəndələri digər sahələrdə də effektiv iş ortaya qoya bilər və ona görə də polis orqanlarında qadınların sayını artırmaq zəruri sayılır. Məsələn, ATƏT-in Bakı nümayəndəliyi bununla bağlı DİN-ə təkliflər göndərib.

Məsələyə münasibət bildirən Dilarə Əliyeva adına Qadın Hüquqları Müdafiə Cəmiyyətinin əməkdaşı Sədaqət Paşayeva mətbuata açıqlamasında həm polisdə, həm də digər hüquq-mühafizə orqanlarında qadınların sayının çox olmasının vacibliyini önə çəkir: «Hüquq müdafiəsi zamanı çox vaxt məhz qadınların olmaması ucbatından bəzən hadisələrə düzgün aydınlıq gətirilməsi çətinləşir, insanların öz fikirlərini düzgün ifadə etməməsi müəyyən hüquq pozuntusuna, məsələnin tam şəkildə mahiyyətinin açıqlanmamasına səbəb olur. Bizim hüquq fakültəsinin tələbələrinin əksəriyyəti qızlardan ibarətdir. Ən yaxşı oxuyan da elə qızlardır. Təssüflər olsun ki, praktikada bu qızların əməyindən, bacarığından istifadə olunmur və ya da az istifadə olunur».

Sədaqət Paşayevanın bildirdiyinə görə, qadın polislərin hüquq-mühafizə orqanlarında çalışması həm də polisi sivil səviyyəyə çıxara bilər: «Kişi müstəntiqlərə qadınlar ifadə verdikləri zaman hər hansı hadisə ilə bağlı tam şəkildə səmimi ola bilmirlər. Çox utanıb, çəkinirlər. Bəzən polis idarələrində qeyri-etik davranışların formalaşmasına, insanların həmin məkana işgəncə mərkəzi kimi baxmasına gətirib çıxaran bir səbəb də burada qadın polislərin olmamasıdır. Düşünürəm ki, polis sistemlərində qadınlar çox olarsa, hər şey daha sivil olar. Bu gün polis sistemində qadınların sayı təcili artırılmalıdır».

Daxili İşlər Nazirliyin mətbuat xidmətinin şöbə rəisi Orxan Mansurzadə bildirir ki, daxili işlər üzrə orqanlarda kifayət qədər qadın çalışır. Daxili işlər orqanlarında əldə olunan uğurların səbəblərindən biri də kadrlarla aparılan uğurlu işin, düzgün seçimlərin olmasının nəticəsidir. Xidmətin özəllikləri, xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla qadınlar daha çox qeydiyyat xidmətləri, kadr sistemi, əməliyyat statistikası, baş yol qeydiyyat sistemlərində fəaliyyət göstərirlər. Bu qadınlar arasında 23 yüksək vəzifəli qadın əməkdaş da çalışır. Qadınlar arasında polkovnik, idarə rəisi, idarə, şöbə rəisləri və s. yüksək vəzifəli şəxslər kifayət qədərdir.

Müstəqil ekspertlərin fikrincə, hər hansı cinayəti işləmiş qadın polis idarəsinə gətirildikdə onun mütləq qadın polisi tərəfindən yoxlanılması (üzərində hər hansı əşyanın olub-olmamasını) gərəkdir. Amma bizdə müvafiq idarələrdə qadın polislərinin olmaması artıq cinayətkar olsa belə, həmin qadının hüququnun pozulmasına gətirib çıxarır. Yaxud kütləvi aksiyalar zamanı kişi polislərin qadın nümayişçilərlə kobud davranışı (onları sürüməsi kimi) da qadın polislərin zəruriliyindən xəbər verir. Ən əsas zərurət isə son vaxtlar artan ailədaxili münaqişələrdə qadınların çarəsiz qalması, polis orqanlarına müraciət etməkdə cəsarətsiz davranmalarıdır.

«Təmiz Dünya» İctimai Birliyinin rəhbəri Mehriban Zeynalovanın dediyinə görə, çox vaxt boşanmalarda kişilərin qadınlarını yersiz döyməsi, kobud davranışı səbəb kimi gətirilir: «Bəzən bu vəziyyət şişirdilir. Bəzən isə polis orqanlarına müraciət edən xanımın vəziyyəti tam öyrənilmir. Kişi polislər qadını ərini şikayət etməkdə qınayırlar, «ailədə belə şey ola bilər, düzələr» təsəllisi ilə yola salırlar. Nəticə əksər hallarda ürəkaçan olmur. Qadın daha böyük zorakılıqla qarşılaşır, hətta ona həyat yoldaşı tərəfindən xəsarət də yetirilir, bəzən öldürülür də. Bu halda hüquq-mühafizə orqanları gec qalsa da, məsələyə artıq daha ciddi yanaşmağa başlayırlar. Halbuki bu məsələdə qadın polislərin fəallığı önə çəkilsə, məsələyə onların prizmasından baxılsa, nəticə cinayət işinə qədər gedıb çıxmaz».

«Təmiz Dünya» İctimai Birliyi Azərbaycanda qadın polislərinin fəallığının artırılması təkliflərini irəli sürür. Təşkilatın rəhbəri Mehriban Zeynalova bu məsələylə bağlı dəfələrlə ali orqanlara müraciətlər edib. Təşkilat özü bir neçə dəfə bu məsələylə bağlı sorğu-araşdırmalar da keçirib. Mehriban xanımın fikrincə, son vaxtlar artmaqda olan qadınlara qarşı zorakılıq halları qadın polisinin sayının artırılması məsələsini bir daha gündəmə gətirdi: «Qadın polis ailədaxili münaqişələrə nüfuz etmək haqqını əldə edə bilər, vaxtında baş verə biləcək hər hansı neqativ halların qarşısınını alar. Qadınlarımız öz problemlərini öz həmcinslərinə daha yaxşı izah edər».

Dünya ölkələrində polis sənətinə həm kişi, həm də qadın peşəsi kimi normal baxırlar. Misal üçün, İran kimi şəriət qaydalarını üstün tutan ölkədə qadın polis dəstələri daim fəallığını qoruyur, insidentlərdə, hər hansı tədbirlərdə onları görmək adi haldır. Hətta bu qadınlar çətin, əlverişsiz geyimdə-çadrada olsalar belə çevik hərəkətləri, fiziki hazırlığı ilə kişilərlə bərabər səviyyədədirlər. İranda qadın polis taboru var və əsasən iranlı qadınların geyiminə, davranışına nəzarət edirlər. Almaniyada, İngiltərədə, ABŞ-da qadın polisi cinayət axtarışı şöbələrində kişilərlə birgə çalışırlar. Bu il İngiltərə Daxili İşlər Nazirliyi islami dəyərlərə hörmət əlaməti olaraq məscidə daxil olan polis qadınlara xüsusi hicablı geyimlər də hazırlayıb. Dünyada ən çox polis qadınlar ABŞ-da fəaliyyət göstərirlər. Türkiyədə qadınlardan ibarət xüsusi cevik polis dəstələri var. Hətta 1996-1997-ci illərdə Türkiyənin daxili işlər naziri Akgenar Maral adlı qadın olub. 2000-ci ildən etibarən Hindistan, Pakistan, Koreya, Çində də qadın polislərin fəallığı artırılıb.

Rusiyanın hüquq-mühafizə orqanlarında da çox sayda qadın polis işləyir. Ən məşhur polis qadın isə 2002-ci ilin

«Dünya Gözəli» Oksana Fyodorovadır. Milis mayoru Oksana həmişə sənətinin birinci gəldiyini deyir.

2007-ci ildə isə BMT tarixində ilk dəfə Hindistanda 125 nəfərlik qadın polislərdən ibarət tabor yaradıldı. Amma Avropa ölkələrində qadın polis qüvvələrinin potensialından daha çox istifadə edilir. Almaniyada 20 min qadın polis sıralarındadır. Bu, alman hüquq mühafizəçilərinin 10 faizini təşkil edir. Amma qadın polislər xarici görkəmləri ilə bağlı müəyyən normalara riayət etməlidir. Bu da onunla izah olunur ki, polis qadın görkəmi ilə vətəndaşlara sakitlik, cinayətkarlara isə qorxu hiss etdirməlidir. Dəbdəbəli saç düzümü və zinət əşyaları onları işindən ayıra bilər».

Bir çoxları qadınların polis kimi işləməsini mental dəyərlər baxımdan yol verilməz olduğunu qeyd edir. Ancaq gəlin bir məsələyə baxaq. Polis sıralarında kişilər təmsil olunduğundan məişət zorakılığı baş verdiyi halda qadınlar polisə müraciət etmir. Qadınlar tərəfindən törədilmiş cinayət hadisələrində və digər məqamlarda məhz kişi polislər qadınların üzərində axtarış etməli, yaxud onlara toxunmağa məcburdur. Bu isə onu göstərir ki, polisdə qadının təmsil olunması nəinki mentalitetə zidd deyil, hətta onun tələbidir.

Dünya ölkələrində qadınlar xüsusilə yol polisi əməkdaşı kimi işə cəlb edilir. Avropalı mütəxəssislər hesab edirlər ki, yol polisində işləyən qadınlar daha diqqətli olurlar. Belə ki, bu yanaşma qadınların kişilərlə müqayisədə daha tələbkar və məsuliyyətli olması ilə izah edilir. Odur ki, yol polisi sistemində qadınların olması daha məqbuldur. Bu təcrübə ilk dəfə 1964-cü ildə Fransada sınaqdan keçirilib. Həmin ölkədə xanım yol polislərinin əsas işi avtomobili qadağan olunmuş yerlərdə saxlayanları cərimə edərək, buna qarşı mübarizə aparmaq olub. Bir neçə il öncə isə Peruda qadınları yol polisi vəzifəsinə cəlb edilməyə başlayıblar. Perunun rəsmi dairələrinin fikrincə, qadınlar öz vəzifə borclarını yerinə yetirərkən kişilərlə müqayisədə daha tələbkar və məsuliyyətli olurlar. Bu səbəbdən hazırda da qadınları bu işə cəlb etmək üçün müxtəlif təbliğatlar aparırlar.

Qadın Krizis Mərkəzinin direktoru Mətanət Əzizova mövzu ilə bağlı bildirir ki, ümumiyyətlə hüquq mühafizə orqanlarında qadınların say azdır. Onun sözlərinə görə, qeyri-hökumət təşkilatları bu məsələni bir problem kimi artıq qabardırlar:

«İstər yol patrul xidməti olsun, istərsə də hüquq mühafizə orqanlarının digər sahəsində işləyən qadın işçilərin sayı azlıq təşkil edir. Bu baxımdan qeyri-hökumət təşkilatları bu problemi hər zaman qaldırır. Yaxşı olar ki, Daxili İşlər Nazirliyinin özü qadınlar üçün yaşıl işıq yandırsın».

Ülviyyə Tahirqızı

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 13 dekabr.- S.11.