Osman Batur — qəhrəman
Türk
Onun son sözü: «Millətim dünya durduqca işğalçılara qarşı
mübarizəni davam etdirəcək»
Osman Baturla təkcə doğulub boya-başa çatdığı
bölgənin sakinləri
deyil, Türk Dünyasının vətənpərvərləri
həmişə qürur
duyub. O, yalnız öz adını deyil, doğulduğu Altay vilayətindəki Göy Toğay bölgəsindəki
Öndir Qara kəndini də məşhurlaşdırıb. Altay
Çin və rus işğalçıları
arasında bölündüyündən
orada yaşayan Türklər də müxtəlif işğalçı
dövlətlərin hakimiyyəti
altında yaşamağa
və onların haqsızlığına qarşı
mübarizə aparmağa
məcbur olublar.
Osman
1899-cu ildə ortabab əkinçi olan İslam kişinin ailəsində doğulub və ilk təhsilini din xadimi olan babasının
kənddə açdığı
ibtidai məktəbdə
alıb.
Balaca Osman mollaxanada oxumaqla yanaşı gününün
çoxunu at belində
keçirib, kiçik
yaşlarında silahdan
istifadəni, ov etməyi öyrənib. Xatirələrdə
onun 10 yaşında ikən usta bir minici və
mahir bir ovçu olduğu söylənilir. Qaynaqlar isə Osman
İslam oğlunun gənc yaşlarında qaçaq Zuvka Baturu böyük məhəbbətlə sevdiyini
və dəfələrlə
onunla görüşdüyünü,
onun yanında igidlik məktəbi keçdiyini xəbər verir. Kasıbların, yoxsulların haqqını
müdafiə edən,
zalımlara, zülmə
qarşı savaşan
Zuvka Batur Çin işğalçılarının
canına vəlvələ
salırmış. Onu döyüş
meydanında məhv edə bilməyən hökumət məmurları
hiylə ilə ələ keçirə bilirlər. Xalq arasında böyük
nüfuz qazanmış
Zuvka Baturun 1930-cu ildə qəddarlıqla qətlə yetirilməsi Osmanı sarsıdır və Çin hakimiyyətinə qarşı
nifrətini coşdurur.
1940-cı ildə Çin
hökumət məmurları
məscidlərə basqınlar
edir, bununla da xalqın heysiyyatını tapdalayırdı. Rus və
Çin işğalçılarının
bir-birindən o qədər
də seçilməyən
müstəmləkəçilik siyasəti yerli xalqların qəzəbini
artırırdı. Xalq üsyanlarının
baş verəcəyini
aydın görən hökumət məmurları
əhalidə olan ov tüfənglərini belə alırdı.
Belə bir durumda Osmanın
atası və ailəsindən bəzi kişilər, qohumları,
kəndliləri silahlarını
Çin əsgərlərinə
təhvil verməli olurlar. Ömrü boyu
kənddə yaşayan,
əkin-biçinlə ailəsini
dolandıran, heç
bir hərbi təlim görməyən
Osman bəy isə «Bu gün silahımızı alanlar,
sabah canımızı
da alarlar, mən silahımı çinlilərə vermərəm,
gücləri çatır,
gəlib alsınlar!» deyir və
dağlara çəkilir.
Onun fikrinə şərik çıxan və ona ilk qoşulan dostu Süleyman və böyük oğlu Şerdiman olur.
Silahını çinlilərə təhvil verən qoca İslam kişi oğluna
tutduğu yolda xeyir-dua verir. Anası Ayça xanım isə «Mən oğlumu bugünlər üçün
doğdum. Çinlilər əsrlərdir qoyun
boğazlayan kimi bizi öldürür.
Bizim canımız, bizdən öncə ölənlərin
canından daha qiymətli deyil. Bizdən sonrakıların
yaşaması üçün
oğlum, mən, digər uşaqlarım da ölməyə hazırıq!» deyir.
Qısa
zaman içərisində
Osman bəyin ətrafına Zelebay Telci, Nurgocay Batur, Kğseyin Batır, Canım Xan Hacı, Süleyman Batır, Musa Mergen Aktepe, Sulibay, Ökürbay, Nogaybay, Ahid Hacı, Xəlil Teyci, Qaraqul Zalin və başqaları
qoşulur. Göstərdiyi hünər və
cəsarətə görə
xalq onu Osman Batur deyə
çağırmağa başlayır.
Soydaşlarına nisbətən uca boylu olan Osman Batur iri gövdəli bir pəhləvanmış. Qısa boynu, qara saçları, yarı qapalı kimi görünən qıyıq gözləri olan, çatmaqaşlı, çox az danışan Osman Batur həyatını xalqının azadlığına həsr edir. Osman Batur və silahdaşları 1941-ci ilin oktyabrından 1943-cü ilin iyulunadək Çin hökumətinə qarşı partizan müharibəsini davam etdirirlər. 1943-cü ilin iyulun 22-də Altay işğalçılardan təmizlənir və orada müvəqqəti xalq Cümhuriyyəti qurulur. Osman Batur bu hökumətin rəhbərliyinə seçilir. 1944-1945-ci illərdə Tanrı Dağlarının quzeyindəki Doğu Türküstanın Qazaxlar yaşayanı bölgələri də Çin istilasından qurtarır. 1945-ci ilin oktyabr ayından 1947-ci ilin fevralına qədər üç vilayətdən ibarət Doğu Türküstan Hökuməti yaradılır. Osman Batur bu hökumətdə Altayın valisi, sonra isə 1949-cu ilin oktyabrınadək Doğu Türküstan Cümhuriyyəti koalisiya hökumətinin əsas üzvlərindən biri olmaqla yanaşı Altay Valiliyini də yerinə yerinə yetirir. Osman Batur rəsmi hökumət vəzifələrini yerinə yetirəndə də silahını yerə qoymur, işğalçılara qarşı döyüşlərdə fəal iştirak edir.
Sovetlər Birliyindən yardım alan Çin hökuməti nizami ordu yeridərək Doğu Türküstanın vilayətlərini işğal etməyə başlayır. Osman Batur döyüş dostları ilə birlikdə sayca onlardan 10 qat çox olan Çin ordusuna ağır zərbələr endirsə də, hərbi sursat çatışmazlığından Kamambal Dağına çəkilmək məcburiyyətində qalır. 1950-ci ilin noyabrında Çin ordusu son həmləyə keçir. Hərbi sursatları qurtardığından və yolları qar-buz bağladığından Osman Batur və döyüş dostları mühasirəni yara bilmirlər.
Çin hakimiyyət orqanlarının qurduğu oyuncaq məhkəmə xalqının azadlığı uğrunda mübarizə aparmış, dəfələrlə ölümlə üzləşmiş qəhrəmanı ölümə məhkum edir. 1951-ci ilin aprelin 19-da keçirilən son məhkəmə iclasında ona ölüm hökmü oxunanda Osman Batur son söz olaraq deyir: «Mən can verə bilərəm. Millətim isə dünya durduqca işğalçılara qarşı mübarizəni davam etdirəcək».
Çin Hökuməti məhkəməsinin çıxardığı hökm 1951-ci ilin aprelin 29-da Urumçidə yerinə yetirilir. Osman Baturu güllələsələr də, bununla ürəkləri soyumur. Onun qardaşı Delilxan İslamoğlunu da güllələyirlər. Bu azmış kimi 18 yaşındaki qızı Kabiyranı, 14 yaşındakı oğlu Baybollanı anaları Mameyin gözləri önündə doğrayırlar. 11 yaşındaki oğlu Kariy və 9 yaşındakı qızı Sapiyan diri-diri 20 metr dərinliyində olan quyuya atılır. Övladları, gözü qaşısında işgəncə verilərək öldürüldükdən sonar Mamey xatun ağlını itirir. Cəlladlar əhalinin gözünü qorxutmaq üçün ağlını itirmiş qadını da çaya atırlar.
Osman Baturun Şerdiman, Nimetullah ve Nebğ adlı oğulları ataları şəhid edildikdən sonra partizan müharibəsini davam etdirsələr də, istədiklərinə nail ola bilmirlər. Qadağalara, hədələrə baxmayaraq xalq həmişə onların ömür yolunu, qəhrəmanlığını ehtiramla yad edir. 2009-cu ildə bir qrup çinlinin Urumçidə törətdikləri vəhşiliyə qarşı xalq ayaqlandı. Bu toqquşmada Osman Batur və onun silahdaşlarının adı tez-tez xatırlanmağa başlandı. Bu, bir daha onu göstərdi ki, Osman Baturu məhv etsələr də, onun arzularını məhv edə bilmədilər.
Əli Şamil,
araşdırmaçı
Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 14 dekabr.- S.14.