Müalicə-sağlamlıq turizmi
Azərbaycanın
kurort ehtiyatları burada müalicə olunan və istirahət
edənlərin sayını 2 milyona qədər
artırmağa imkan verir
Sağlamlıq
turizmi dünyada son illərdə sürətlə inkişaf
edən bir sektor olaraq çox önəmli bir turizm
növünə çevrilib. İnsanlar bu gün
sağlamlıqla bağlı problemlərinin həlli
zamanı ən yaxşı seçimə üstünlük
verməyə çalışırlar. Müalicə və tətil
məqsədilə şəhərlərarsı və ölkələrarası
reallaşan səyahətlər sağlamlıq turizmi
adlanır.
Ölkədə
müalicə-sağlamlıq turizminin inkişafı
üçün təbii ehtiyatlar baxımından hər
şey var. Naftalanın müalicəvi nefti,
Naxçıvanın duz mağaraları, Abşeron göllərinin
müalicəvi palçıq və suları, Lənkəranın,
Gədəbəyin mineral suları… Amma əfsuslar olsun ki,
ölkə sakinlərinin böyük əksəriyyəti təbiətin
nemətlərindən istədiyi kimi faydalana bilmir.
Çünki müalicə-sağlamlıq turizmi digər
turizm növlərinə nisbətən zəif inkişaf edib,
potensialın heç 5 faizi istifadə edilmir. Halbuki 2010-cu ildə
dünyada müalicə turizmi sahəsində dövriyyənin
həcmi təxminən 80 milyard dollar olub. 2012-ci ildə bu rəqəm
100 milyard dollara çatıb.
Sağlamlıq
turizmindən ən böyük pay alan ölkələrin
başında Sinqapur, Hindistan, Tayland, Malaziya kimi uzaq şərq
ölkələri gəlir. Hindistana hər il təxminən 150
min turist müalicə almaq üçün gəlir. Hər
il 30 faiz artım qeydə alınan Hindistanda sağlamlıq
sektorundakı 2012-ci ilin sonunda gözlənilən gəlir 1,2 milyard funddur. Hindistanın
sağlamlıq turizmindəki ən böyük
üstünlüyü bu sahədəki potensialı öncədən
kəşf etmiş olması, aşağı qiymət və
yaxşı təqdimatdır. Bu gün
Hindistan böyük xəstəxana zənciri yaratmaqla xarici xəstələr
üçün xüsusi tərcüməçilər təqdim
edir və əksəriyyəti ingiliscə danışan bir
ölkə olmasının üstünlüklərindən
yararlanır. Bundan başqa Taylanddakı
Fuket xəstəxanası 15 dildə tərcüməçi
ilə ildə 20 min xarici xəstəyə xidmət göstərir.
Azərbaycanın bir çox hidromineral ehtiyyatları
vardır ki, bu da sanatoriya-kurort işinin inkişafı
üçün əhəmiyyətlidir. Eyni zamanda
burada rekreasiya və turizm xidməti üçün də
çox əlverişli şərait vardır. Respublikanın landşaft-iqlim xüsusiyyətləri
kurort-turizm təsərrüfatını inkişaf etdirməyə
imkan verir. Ərazi geniş miqyasda quru
subtropik iqlimə malik olduğu üçün insan səhhətinə
müsbət təsir göstərir, yüksək dağ və
tundra landşaftına malik olması isə qış idman
növlərinin yaradılmasına geniş imkanlar
açır. Mineral suların, müalicə nefti və
palçığının olması kurort yerlərinin əhəmiyyətini
artırmaqla yanaşı, onların il boyu
fəaliyyət göstərməsinə şərait
yaradır. Bu xidmət sahəsi çox gəncdir.
Bu gün respublika ərazisində Azərbaycanda 27 minə qədər
yeri olan 132 sanatoriya və istirahət müəssisələri
və 4 minə yaxın yeri olan 10 turist bazası
yaradılıb. Sağlamlıq ocaqlarında ildə orta
hesabla 600 mindən artıq adam müalicə
oluna bilər. Azərbaycanın kurort
ehtiyatları burada müalicə olunan və istirahət edənlərin
sayını 2 milyona qədər artırmağa imkan verir.
Bu baxımdan Xəzər sahili zonanın əhəmiyyəti
daha böyükdür. Bu zonanın çox böyük
üstünlükləri var. Məsələn,
Abşeron-Nabran sahillərində günəşli havalar
Soçi-Suxumi rayonlarından 1,5 dəfə
çoxdur. Xəzər sahilinin Nabran-Yalama, Giləzi-Zarat,
Abşeron, Lənkəran-Astara çimərliklərinin
yaxınlığında karbohidrogenli mineral sular vardır.
Bunlar sahil zonalarında rekreasiya obyektlərinin bütün il boyu fəaliyyət göstərməsi
üçün şərait yaradır.
Abşeron yarımadası kurortlar qrupu rayonu
respublikamızda məşhur kurort guşəsidir. Təxminən
53 kilometr dənizin içərisinə doğru irəliləyən
bu yarımada çimərliklərlə əhatələnib.
Abşeron yarımadası iqliminə görə
subtropik iqlimə çox yaxındır. Burada
isti yay, günəşli payız, mülayim qış
keçir, yazı nisbətən qısa olur. Abşeron təkcə qumlu sahil və dənizlə
xarakterizə edilmir, burada həm də çoxlu şəfa
bulaqları qaynayır. Belə ki,
Suraxanı, Sabunçu və Şıx burnunda çıxan
və tərkibi yod, brom və böyük müalicə təsiri
gücünə malik çoxlu başqa maddələrlə zəngin
mineral sular həm də böyük müalicə əhəmiyyətinə
malikdir. Təəssüf ki, ərazidəki
palçıq vulkanlarının müalicə
palçıqları balneoloqlar və kurortoloqlar tərəfindən
lazımınca tədqiq olunmayıb.
Abşeron rayonunun bir neçə çeşidli kurort
imkanları vardır.
Bunlara metan və kükürdlü oksigen suları,
mineral palçıq, mineral göllər, çimərliklər,
dənizkənarı iqlim stansiyaları daxildir. Yarımadada
böyük sayda metan və kükürdlü mineral sular
vardır. Zığ qəsəbəsində və
Şıxda mineral suların xüsusilə müalicəvi əhəmiyyət
daşıyır. Masazır kəndində yerləşən
Böyük Şor və Masazır gölləri tükənməz
qiymətli müalicəvi palçıq mənbəyi
sayılır. Lənkəran-Astara bölgəsində
əsasən Masallı kurort təsərrüfatı ilə
seçilir. İstisu Masallının
möcüzəli guşəsidir. Burada fəaliyyət
göstərən İstisu «Fatimeyi-Zəhra» Şəfa
Sanatoriyası Masallı şəhərindən 13 kilometr
aralıda, dəniz səviyyəsindən 1650 metr yüksəklikdə
qərar tutmuş Dəmbəlov dağının
döşündə, Viləş çayının sahilində
yerləşir. Tərkibində hidrogen-sulfid, natrium-xlor kalsium,
maqnezium-hidrokarbonat və hər litrində 30 milliqram yod var.
Yerin çox dərin qatlarından 60 dərəcədən də
yuxarı isti su çıxır. Su bir çox
xəstəlikləri sağaldır, hətta qədimdə
yerli sakinlər bu suya minbir dərdin dərmanı olan
möcüzə kimi baxıblar.
Qeyd edək ki, respublika ərazisində fəaliyyət
göstərən özəl sanatoriyalarda bir sıra turizm
xidmətləri göstərilsə də, qiymət
münasib deyil. Məsələn, Qəbələdəki özəl
müalicə müəssisəsində bir günlük seans 20 manatdır. Sözsüz
ki, bu məbləğ orta təbəqə üçün
çox bahadır. Ümumiyyətlə,
turizm elə sahədir ki, xidmət və qiymətlər
müştəri qazanmağa xidmət etməlidir. Qeyd edək ki, müalicə turizmində qonaqlara təkcə
təkcə müayinə — müalicə xidmətləri deyil,
həm də kompleks turizm xidmətləri də göstərilməlidir.
Mütəxəssislərin bildirdiyinə
görə, bu gün Naftalan nefti Azərbaycandan Çexiya,
Xorvatiya və Ukraynaya aparılır. 19 xəstəliyin
dərmanı olan Naftalan neftinin mənbədə göstərdiyi
təsir üçqat böyükdür. Çünki
məhsul daşınandan 5-6 saat sonra keyfiyyəti dəyişir,
təsiri mənbədəki kimi yüksək olmur.
Gədəbəyin mineral suları Şimali Qafqaz
bölgəsində də var. Amma kompleks turizm xidmətləri
göstərilmədiyindən oradakı mineral sulardan istifadə
edənlərin sayı olduqca azdır.
Naxçıvanda böyrək daşlarının
müalicəsi üçün sular var. Bu suyun dörd
növ böyrək daşını salması elmi cəhətdən
təsdiqini tapıb. Qeyd edək ki, xarici ölkələrin
heç birində belə tərkibdə mineral su yoxdur. Azərbaycandakı radonlu və kükürdlü
suların analoqunu xarici ölkələrdə az-az tapmaq
mümkündür. Daxili orqanların
müalicəsində möcüzəli rola malik olan dəmirli
sular haqqında da eyni fikirləri söyləmək
mümkündür. Dəmirli sular qaraciyərin
dərmanıdır. Mədə-bağırsaq
xəstəliklərinin müalicəsində, iltihabyaradıcı
amillərin aradan qaldırılmasında karbonlu sulardan istifadə
etmək olar. Özü də bu sulardan təkcə
müalicə müddətində deyil, həm də bərpa
dövründə də istifadə etmək
mümkündür.
Qeyd edək
ki, 2009-2018-ci illər üçün Azərbaycanda
kurortların inkişafı üzrə Dövlət
Proqramı təsdiq edilsə də mütəxəssislərin
bildirdiyinə görə, sənəddə təəssüfləndirici
məqamlar da var. Belə ki, layihəni hazırlayanlar kurort
işini turizmdən ayrı götürüblər. Dünya təcrübəsi isə göstərir ki,
kurort və turizm bir-biri ilə bağlı sahələrdir.
Azərbaycan
Turizm İnstitutunun tədqiqat və inkişaf şöbəsinin
müdiri Eldar Aslanovun dediyinə görə, kurortlar
sağlamlıq turizmi kimi mühüm əhəmiyyət kəsb
edir: «2002-ci ildən indiyə qədər Azərbaycanda
mehmanxana tipli müəssisələrin sayı 4 dəfə artıb.
Buna baxmayaraq, sanatoriya-kurort müəssisələrinin
yaxınlığında müasir tipli yerləşdirmə
yerlərinin tikintisinə ehtiyac var. Naftalan, Bilgəh və
İstisudakı sanatoriyalarda yerləşdirmə yerləri
var. Amma onların müasir tələblərə nə qədər
cavab verməsi, bura gələn turistlərin istirahəti, əylənməsi,
vaxtlarını səmərəli keçirməsi məsələsi
problemdir».
E.Aslanovun
fikrincə, Azərbaycandakı kurortların vəziyyətini
iki cür xarakterizə etmək olar: «Birincisi, sovet
dövründə qurulmuş, son illər bir hissəsi
qaçqın və məcburi köçkünlər yerləşdiyi
üçün, bir hissəsi də keçid dövründəki
baxımsızlıq ucbatından yaxşı şəraitdə
olmayan ərazilərdir. İkincisi isə
heç sovet dövründə də yetərincə diqqət
göstərilməyən kurort yerləridir. Məsələn, palçıq vulkanları
müalicəvi əhəmiyyətli kurort məhsuludur. Amma təəssüf ki, palçıq
vulkanlarının olduğu ərazilərdə müvafiq
infrastruktur yoxdur. Ona görə də
«2010-2014-cü illərdə turizmin inkişafına dair
Dövlət Proqramı»nda bu məsələ ciddi şəkildə
qoyulub. Hətta turizm-rekreasiya zonaları
haqqında əsasnamədə də bu məsələ var
ki, bütün turizm zonalarında, xüsusilə də tarixi
abidələrin olduğu yerlərdə təmiz havası,
faydalı suları, həmçinin palçıq
vulkanları olan ərazilərdə müvafiq infrastruktur
qurulsun. Hazırda regionların sosial-iqtisadi
inkişafına dair Dövlət Proqramı çərçivəsində
Naftalan sanatoriyasının təmiri gedir, Masallıda
İstisuda müəyyən işlər aparılıb, amma
bu işlərin daha da genişləndirilməsinə ehtiyac
var. Nəzərə alsaq ki, ölkəyə gələn
turistlərin sayı ildən-ilə artır, onda müasir
standartlara uyğun turizm obyektlərinin tikintisi çox
vacibdir».
Turizm İnstitutunun baş müəllimi, coğrafiya
elmləri namizədi Vüqar Dərgahovun fikrincə, bu sahəni
dirçəltmək üçün sahibkarlara güzəştli
kreditlər verilməlidir. Bundan başqa,
müalicə turizminə sərmayə qoyub gəlir
götürmək yollarını öyrənmək
üçün marketinq tədqiqatına ehtiyac var. İlkin mərhələdə
model olaraq kompleks xidmətlər göstərən
sanatoriyanın yaradılması qaçılmazdır. Lakin mütəxəssis təklif edir ki, Səhiyyə,
Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi nazirliklərinin
nəzdindəki bərpa müəssisələrinin özəlləşdirilməməsi
məqsədəuyğun olardı. Onun
sözlərinə görə, əksər xarici dövlətlərdə
də əhalinin sosial təminatının təmin edilməsi
baxımından həmin müəssisələr dövlət
qurumlarının nəzdində qalır. Lakin
digərləri kütləviliyi və rentabelliyini təmin etmək
üçün özəlləşdirilməlidir.
«Millenium»
turizm şirkətinin rəhbəri Ruslan Quliyev deyir ki,
«Naftalan», yaxud «Duzdağ»ı bir brend şəklinə
salıb bütün dünyaya çatdırmaq olar: «Biz bəzən
özümüzü başqa ölkələrlə dəniz
turizmi ilə müqayisə edirik. Ancaq bu gün
ölkəmizdə müalicə turizminin inkişaf etdirilməsi
Azərbaycanda turizm günlərinin sayının artması
deməkdir. 10 il bundan əvvələ
baxdıqda vəziyyət fərqli idi. Bu gün
həmin yerlərdə abadlaşdırma işləri gedir.
Hazırda «Naftalan» və «Duzdağ»da
sözün həqiqi mənasında dünya standartlarına
cavab verən mehmanxanalar var. Biz bunun kütləviliyini təmin
etmək üçün düşünürük ki, gələcəkdə
3-4 ulduzlu mehmanxanalar da tikməliyik».
Ülviyyə Tahirqızı
Xalq Cəbhəsi.-
2013.- 12 fevral.- S.15.