Cəmiyyətimzin erkən
nikah problemi
Dadaş Əhmədov:
«Öz övladınızın həyatına erkən
nikahlarla balta çalmayın»
Ailə
dövlətin əsası, özəyi və
özülüdür. O, möhkəm olmalıdır ki,
üzərində qurulan, formalaşan cəmiyyət də
möhkəm, insanların rifahı yüksək olsun. Mütəxəssislər
bildirir ki, son zamanlar artan zorakılıqlar, insan alveri, xəstəliklər,
kimsəsiz uşaqlar həm də erkən nikahların bir fəsadıdır.
Ailələr gələcəkdə onu gözləyən
faciələri nəzərə almadan öz
övladlarını bu quyuya atmaqla məşğuldur.
Müsahibimiz Azərbaycan Uşaq Birliyi Uşaq
Sığınacağının direktoru Dadaş Əhmədovla
erkən nikahların cəmiyyətə gətirdiyi faciələr
və onların səbəbləri haqda danışdıq.
- Erkən
nikahlar niyə bu qədər geniş yayılıb?
-
Çünki insanlar bir çox hallarda erkən nikahlardan gələcək
təhlükələri bilmirlər. Siz gedib hər hansı
valideynlə söhbət etsəniz, onun bundan xəbəri
olmadığını görəcəksiniz. Bir dəfə
Lerikdən gələndə yolda qalmış bir ailəni
maşınıma götürmüşdüm. Təmamilə
imkansız bir ailə idi. Qadının qızı, oğlu və
nəvəsi vardı. Dedi ki, qızım 17
yaşındadır. Soruşdum bəs uşaq? Dedi ki, 14
yaşında olanda ərə vermişəm.
Qızının evliliyi zamanı çəkdiyi
zülümlərdən danışdı. Soruşdum, bəs
niyə erkən yaşda ərə verdin? Dedi ki, qorxdum
qaçırar. Baxmayaraq ki, qızını ərə verdiyi
insan artıq iki dəfə evli olmuşdu. Qadının məntiqi
yalnız ona çatırdı ki, qaçırmamaq
üçün övladını ona könüllü verməlidir.
İctimai
Səhiyyə İslahatlar Mərkəzi (İSİM)
YUHİSEF-lə birgə təlimlərində maraqlı bir
sistem haqda danışdılar. Sistem analara davranışı
dəyişmək təklif edir. Bundan erkən nikahların
qarşısını almaq üçün bir təsir
mexanizmi kimi istifadə etmək olar. Tədbir zamanı məlum
məsələylə əlaqədar təkliflər sənədi
hazırlamalı idik. İndiana Universitetindən gəlmiş
mütəxəssislə bir qrup yerli mütəxəssis bir
xeyli müzakirələrdən sonra qərara gəldik ki,
burada əsasən oğlanın valideyninə təsir edilməlidir.
Yəni Azərbaycan qanunlarına əsasən yetkinlik
yaşına çatmamış qızla evlənmə
zamanı məhz oğlan məsuliyyətə cəlb edilir.
Qızın valideyni məsuliyyətdən qaça bilər.
Təbii ki, burada iş kompleks şəkildə
aparılmalıdır. Həm hər iki tərəfin valideynləri
ilə, həm də evlənmək istəyən
cütlüklərlə. Hətta mənə Lənkəranda
11 yaşında qızın 18 yaşında oğlana
qoşulub qaçmasını danışmışdılar.
Qızdan niyə belə etdiyini soruşanda cavab vermişdi ki,
oğlanı sevirəm. Düzü mən anlamadım ki, o
yaşda qız necə sevə bilər. Yəni burada tərbiyədən
də çox şey asılıdır.
O uşaq
ümumiyyətlə sevginin, ailənin nə olduğunu
anlamır. O cür davranışının da səbəbi
çoxdur. Səbəblərə seriallar, telefon, internet,
valideyn laqeydliyi, təhsil sisteminin yarıtmazlığı
aid ola bilər. Hər halda səbəb bir deyil. Bizdə
çox işlər qanundan kənar baş verir. Baş verənlərin
təhlili korrupsiya amilini, təhsil sisteminin
yarıtmazlığını daha qabarıq üzə
çıxarır. Məsələn, biz Bakı məktəblərinin
birinə getmişdik. Məktəbin direktoru sayılıb
seçilən müəllimlərdən idi.
Davranışlarında problemlər olan şagirdlərlə
işləmək istədiyimizi bildirdik. Direktor müəllimləri
yığdı və bizə qarşı bunt başladı.
Dedi ki, bizim uşaqlar dərsdə sakit otururlar, tənəffüs
vaxtı da hamı sakit durur. Bu qəribə bir haldır.
Çünki əgər uşaq yalnız sakit durursa, bu
artıq xəstəlikdən xəbər verir. Uşaq sakit
durmamalıdır. Xülasə, həmin məktəbdə
uşqlarla işləməyə imkan vermədilər. Bir
müddət sonra işlədiyimiz ərazidə monitorinqə
getdik. Avtobusların birində konduktorun uşaq olduğunu
gördük. Onunla söhbətdə məlum oldu ki,
nizam-intizamın əla olduğu iddia edilən həmin məktəbin
şagirdidir. Bildirdi ki, direktora haqqını ödəyir və
dərsdən yayınmağı qeydə alınmır. Halbuki
həmin direktor məktəbdə heç bir problemin
olmadığını iddia edirdi.
- Erkən
nikahların yaratdığı əsas problemlər nədir?
- Bir
böyük problem var. Haqqında danışılmır,
yalnız susurlar. Uşaqlarda yaranan erkən cinsi həvəs.
Vaxtilə Sovet dövründə kinolar nümayiş etdirilərkən
hansı yaş dövrünə aid olduğu qeyd edilirdi.
İndi bir çox yeniyetmələr arzu etdikləri hər
kateqoriyalı filmə baxa bilirlər. Bu da öz fəsadlarını
verməkdədir. Bu təkcə psixoloji deyil, həm də
fizioloji məsələdir. Erkən nikahlarla bağlı ginekoloqlar
bir həyəcan təbili çalmaqdadırlar. Belə ki,
qızlarda 14 yaşında aybaşı tsikli başlayır.
Bundan təxminən 3-4 il ərzində onun cinsi kontakta
olması gələcəkdə o insanın xərçəngə
tutulma ehtimalını yüksəyə qaldırır.
Valideynlərə məhz bunu çatdırmaq lazımdır.
Öz övladınızın həyatına erkən
nikahlarla balta çalmayın. Məslən, belə bir hadisə
olmuşdu. Lənkəranda ailə 13-14 yaşında
qızını ərə verib, hamiləlik dövründə
onda problemlər yaranıb, əməliyyata məruz qalandan
sonra məlum olub ki, artıq o, bir daha ana ola bilməyəcək.
Yəni ailə quran insanlar bu öhdəliyə psixoloji,
fizioloji cəhətdən hazır olmalıdırlar.
Masallının
yanaşı iki kəndi var. Bir kənddə kimin daha tez ailə
quracağına aid yarış gedir. İkinci kənddə isə
kimin ali məktəbə qəbul olacağı üzrə yarış
gedir. Mənə elə gəlir ki, cəmiyyətin
özündə təhsillə bağlı belə bir
yarış olmalıdır. İnsanlar geyimilə deyil, təhsili
ilə yarışmalıdır.
- Müsəlman
ölkələrində, eləcə də Avropa ölkələrinin
müsəlman əhalisi arasında erkən nikahların
yayılmasını nəylə izah edərdiniz?
- Burada
bir yalançı dini motivlər var. Müsəlmanlar həmişə
əsas gətirirlər ki, peyğəmbər özü belə
deyib və eləyib. O, Aişə ilə evlənəndə
sonuncunun 10 yaşı vardı. Hətta bəzən 9 deyirlər.
Peyğəmbərin adından belə istifadə etməkdən
çəkinmirlər. Belə bir hədis misal çəkilir
ki, «birinci aybaşına qədər qızını ərə
verən ata nə xoşbəxtdir». Sözə bax… Bu
uşaqdır. Sadəcə bunu kimlərsə, öz əməllərini
pərdələmək üçün uydurub. Peyğəmbər
belə sözü deyə bilməzdi. Həmçinin
çoxsaylı tarixi faktlarla sübut etmək olar ki, Aişə
ilə peyğəmbər evlənəndə birincinin 16-17
yaşı var idi. Peyğəmbərin müasirlərinin
xatirələri, həmçinin Aişə xanımın
söylədikləri bünü sübut edir. Məsələn,
Aişə xanım deyirdi ki, atamla (Əbu Bəkir — red.)
peyğəmbər filan mövzuda söhbət edirdilər. Həmin
o mövzu da konkret vəyhdir. O vəyhin gəldiyi tarix məlumdur.
Bütün tarixləri üst-üstə gələndə məlum
olur ki, Aişə xanım ərə gedəndə 16-17
yaşı olub. Kimsə hardasa öz niyyətlərinə
haqq qazandırmaq üçün dindən istifadə edir.
Siğə fikirləşirlər. Hazırda
sığınacağımıza bir xanımı qəbul
etmişik. Kimsə onu siğə edibmiş. Əslində
siğə anlayışı müsəlman ölkələrinin
hamısında yoxdur. Azərbaycanda siğəyə rast gəlmək
olar, İranda isə geniş yayılıb. Bu müvəqqəti
nikah nəyə haqq qazandırır? Mən gəldim sizin
evinizə, qalmağa yerim yoxdur, siz isə naməhrəmsiniz.
Gedib hansısa dua oxumaqla naməhrəm olur məhrəm. Adam
bir həftə qalandan sonra çıxıb gedir. Fərqi nəymiş
ki? Biz ona yenə də vətəndaş nikahı deyirik. Eyni
situasiyadır. Bir var qanunsuz əxlaqsızlıq, bir də var
qanunla əxlaqsızlıq.
- Erkən
nikahların sayının yüksələn templə
qalxması nə vəd edir?
- Bu xəstəliklərin
artması deməkdir, insan alverinin genişlənməsini vəd
edir. Çünki erkən nikahlar inan alverini doğuran
faktorlardan biridir. Xüsusilə, cənub bölgəsində
qızları nikah adı ilə İrana aparmaq kimi təcrübələr
var. Hətta ailənin qohumu da ola bilər. Bir çox hallarda
elçi gələnlər ailəyə yalnız foto göstərirlər.
Toy olandan sonra məlum olur ki, qızı ya çox
yaşlı birisi alıb, ya da onu yavaş-yavaş əxlaqsızlığa
vadar edirlər. Sonra da digər ölkəyə satırlar.
Erkən nikah həm də cinsi zorakılıqdır. Statistika
göstərir ki, fahişələr arasında
aparılmış sorğuların nəticəsində məlum
olub ki, onların 80 faizi cinsi zorakılığa məruz
qalaraq psixologiyasında travma yaranıb. Sonra da həyatlarını
bu şəkildə davam etdirirlər. Erkən nikahları
qanuni cinsi zorakılıq adlandırmaq olar. Təbii ki, bu da əxlaqın
pozulmasına gətirib çıxarır. Keçmiş
Sovet dönəmində formalaşmış bir təhsil
sistemi var idi və ailə məsələlərinə
çox ciddi yanaşılırdı. Biz onu bərpa etməliyik.
-
Çox zaman ailələr qızları təhsildən daha
tez ayırır. Hiyə cəmiyyətdə qızların təhsilinə
bu qədər qısqanclıq var?
- Bu küt bir streotipdir. Sovet dövründə belə bir hala rast gəlmək olmazdı. Yalnız sonradan formalaşdı. Hətta mənə belə bir hadisə danışdılar ki, ata 2 və 4 yaşında qızlarına hicab geyindirib. Bu yolverilməzdir. Məktəbli uşaqdır və onunla uşaq kimi rəftar edilməlidir. Ailədə və ya məktəbdə oğlan və ya qız deyə ayırmaq artıq diskriminasiyadır. Küt streotipi dağıtmaq çox çətindir. Bu cəmiyyətə etiraz kimi qiymətləndirilir. Bu artıq dövlətin işidir. Dövlət şagirdinin məktəbə gəlməsinə və təhsil almasına nəzarət etməlidir. Bu qanundur və hər bir vətəndaş bu qanuna riayət etməyə borcludur. Əgər uşaqların təhsildən yayınmasına, eləcə də erkən nikahlara görə bir-iki nəfər məsul şəxs cəzalanarsa, qarşısını almaq olar. Bərdədə erkən nikahlara qarşı iki dəfə səssiz etiraz olub. Bir toya gəlinin şagird yoldaşları məktəbli formasında gəlmişdilər. Digər erkən çalınmış toyda isə məktəblilər ağızlarını bağlayaraq oturmuşdular. Düzdü bunlar passiv etiraz formalarıdır və təbii ki, erkən nikahın qarşısını alacaq gücdə deyil. Amma bu ətrafdakıların düşünməsi üçün çox vacibdir.
- Çox zaman deyirlər ki, qızın gözü açılmamış ərə vermək lazımdır. Hiyə görə cəmiyyət gözü açılmış qızdan bu qədər çəkinir?
- Bu savadsız insanların mövqeyidir. Savadlı qız ailəni çox yüksəklərə qaldıracaq. Gözü açılmamış qızı almaq istəmək onu yaxşı idarə etmək arzusundan xəbər verir.
- Vətəndaş cəmiyyətinin əsasını təşkil edən ailəyə qeyri-ciddi münasibət dövlətin gələcəyinə nə vəd edir?
- Dövlətin gələcəyini şübhə altında qoyur. Yəni ki, nikah uşaq deməkdir, uşaq gələcəkdəki əsgər, peşə sahibi deməkdir. Savadsız insanların uşqları da nəticə etbarilə çox zaman savadsız olurlar. Bəzən bizə gələn ananın uşaqlarının atası fərqli olur. Bu uşaqlar təhsil almır, savadsız da böyüyürlər. Soruşuram, gələcəkdə onlardan hansı layiqli vətəndaşlar ala biləcəyik? Biz nə qədər danışsaq da, nə qədər iş görsək də dövlət bu işə qol qoymasa, müvəffəqiyyət qazanmaq çətin olacaq. Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, uşaq dövlətə və ailəyə təhkim edilir. Dövlət nəzarət etməlidir ki, ailə uşaqla məşğul olsun. Ailənin bu öhdəliyi yerinə yetirməyəcəyi təqdirdə dövlət uşağı ailədən alaraq özü məşğul olmalıdır. Bütün dünyada sistem belədir və bizdə də belə olmalıdır. Təəssüf ki, Azərbaycanda bu sahədə problemlər çoxdur. Deyim ki, bütün problemləri həll etmək olar, sadəcə istək lazımdır.
Ülviyyə Tahirqızı
Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 26 iyun.-
S.11.