Ekoloji problemlər və III sektor

Problemlərin həlli məsələsində QHT-Dövlət əməkdaşlığını qənaətbəxş hesab etmək olar

Hazırda respublika üçün aktual olan ekoloji problemlərin müvafiq dövlət proqramları çərçivəsində həll edilməsi istiqamətində ardıcıl tədbirlər görülür.

Hər kəsə məlumdur ki, son illərdə dünyada ekoloji problemlər və ekosistemlərə təhlükə törədən amillərin sayı artıb, insan fəaliyyəti nəticəsində ekosistemlər deqradasiyaya uğrayıb. Bu səbəbdən də ekologiyanın qorunub saxlanılması və davamlı istifadəsinə dair ciddi tədbirlərin görülməsini tələb edir. Son illərdə Azərbyacanda ekoloji problemlər önə çəkilərək bu sahədə xeyli iş görülüb. Belə ki, «Ətraf mühitin mühafizəsi üzrə Milli Fəaliyyət Planı», «Ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafa dair» Milli Proqram və digər dövlət proqramları qəbul edilərək həyata keçirilib. 2010-cu il dövlət başçısı tərəfindən «ekologiya ili» elan edilib və bu istiqamətdə bir sıra layihələr və tədbirlər icra olunub. Qeyd edək ki, bu gün də ölkəmizdə ekoloji problemlərin həlli istiqamətində müvafiq dövlət proqramları çərçivəsində ardıcıl tədbirlər görülür.

Təbii ki, dövlət qurumları ilə yanaşı 3-cü sektorun da fəaliyyəti bu sahədə zəruridir. Qeyri-hökumət təşkilatları (QHT) sektorunun bu sahədə gördüyü işlər, həllini gündəmə gətirmək üçün qabartdığı problemlər çatışmazlıqları aradan qaldırmaq üçün az rol oynamır.

QHT üzrə ekspert Elməddin Hacılının fikrincə, ekoloji problemlərin həlli məsələsində QHT-Dövlət əməkdaşlığını qənaətbəxş hesab etmək olar. Dövlətin ekologiya sahəsində siyasətini həyata keçirən Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi ekoloji problemlərin həllində cəmiyyətin daha geniş iştirakını təmin etmək, eləcə də nazirliyin öz vəzifə və funksiyaları çərçivəsində həyata keçirdiyi tədbirlər barədə əhalinin məlumatlılığının daha da artırılması məqsədilə müntəzəm olaraq nazirliyin əməkdaşlarının, mütəxəssislərinin QHT-lərlə görüşləri, birgə tədbirləri təşkil olunur, fikir mübadiləsi aparılır. Müxtəlif ekoloji problemlərin həlli, bu sahədə qabaqcıl təcrübənin tətbiqi, yeni təkliflərin verilməsi ilə əlaqədar keçirilən müzakirələrdə, ölkəmizdə ətraf mühit sahəsində fəaliyyət göstərən QHT-lərin rəyləri də öyrənilir və təqdirəlayiq bilindiyi halda istifadə edilir. Müntəzəm olaraq KİV və QHT nümayəndələri üçün seminarlar təşkil olunmaqla yanaşı, nazirlik çərçivəsində keçirilən bütün tədbirlərdə ictimaiyətin nümayəndələri iştirak edir və hər hansı bir ekoloji və ətraf mühitlə bağlı məsələ ilə əlaqədar yaradılan komissiyalarda onlar təmsil olunurlar. Nazirliklə daimi işgüzar əlaqə saxlayan 30-dan artıq QHT, o cümlədən «Ekosfera» Sosial Ekoloji Mərkəzi, Heyvanların mühafizəsi cəmiyyəti, «Ornitologiya» cəmiyyəti, Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyası, «Ekores», Sosial Araşdırmalar Mərkəzi, «Ekoyl», «Yaşıllar» Cəmiyyəti, Milli Ekoloji Proqnozlaşdırma Mərkəzi, Ekoloji Problemlərin araşdırılması Mərkəzi, «Ekoleks» Hüquq Mərkəzi, İnsan və Ətraf Mühit, «Ekoqraf», Azərbaycan Respublikası Ekoloji İnnovasiya Mərkəzi, «Rüzgar» Ekoloji İctimai Birliyi, Davamlı İnkişaf Cəmiyyəti, «Ekosos», Energetika və ekologiya, Sosial Ekoloji Treninq Mərkəzi və bir sıra digər ekoloji QHT-lər, nazirliyin bütün tədbirlərinə cəlb edilir, onların təklif və sorğuları əsasında görüşlər təşkil olunur. Eyni zamanda, Azərbaycan Respublikasının ratifikasiya etdiyi beynəlxalq ekoloji konvensiyalardan irəli gələn öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üçün işçi qrupları yaradılıb və bu qrupların tərkibinə də müvafiq QHT-nin nümayəndələri daxil edilib.

Fəlsəfə elmləri namizədi Səmayə Aslanlının bildirdiyinə görə, QHT-lər ictimai maraqların müdafiəsi sahəsində az iş görmür. Onun dediyinə görə, QHT-lərin uşaq hüquqlarının müdafiəsi sahəsində, eləcə də ekologiya və ətraf mühitin çirkləndirilməsinə qarşı keçirdiyi tədbirlərin sayı daha çoxdur: «İctimai maraqların müdafiəsi hər bir ictimai qurumun, təşkilatın üzərinə düşən işdir. Bu maraqlar təmin olunmasa, çox pis hallar baş verə bilər. Bilirik ki, bu gün nəinki Azərbaycanda, hətta bütün dünyada ekoloji tarazlığın pozulması problemi mövcuddur. Ətraf mühitin çirkləndirilməsi də bir bəla kimi insanlığı narahat edir. Ekoloji problemlərlə bağlı QHT-lərin keçirdiyi saysız-hesabsız tədbirlər var. İctimaiyyəti narahat edən, ictimaiyyətin maraqlarına zidd olan bütün problemlər QHT-lərin diqqətindədir. Onsuz da bilirik ki, bütün dünyanın mübarizə apardığı bu kimi halların birdəfəlik həlli çətindir. Amma onların törətdiyi fəsadlar, gətirdikləri bəlalar haqda əhaliyə məlumat vermək, onları təhlükədən qorumaq üçün maarifləndirmək vacib məsələdir. Ətraf mühitin çirkləndirilməsi hamımızın günahı üzündən baş verir. Çoxlarımız öz sağlamlığımızı düşünməyib ətrafımızı zibilləyirik. Doğrudur, zavod və fabriklər, sənaye qurumları da ətraf mühitin çirkləndirilməsində az rol oynamır. Amma bunun hamısı axırda insan amililə bağlanır. Bu sahədə çox ətraflı layihələr həyata keçirilib. Özü də bu layihələr çərçivəsində çox böyük araşdırmalar aparılıb. İctimaiyyətin bütün təbəqələrinin rəyi, düşüncəsi, onların maraqları burada öz əksini tapıb. QHT-lər ekologiya ilə bağlı Azərbaycanın ayrı-ayrı yerlərində sorğular keçirib. Burada gənclərin və məktəblilərin iştirakı daha çox diqqəti cəlb edir. QHT-lər gəncləri bu işə qoşmaqla ictimai maraqların müdafiəsi sahəsində daha əhatəli işlər görə bilib. Təbiəti qorumaq naminə keçirilən aksiyalar, şəhərimizin təmizliyilə bağlı kampaniyalar buna nümunədir. Hətta QHT-lər ekologiya, ətraf mühitin qorunması ilə bağlı məktəblilər arasında inşa-yazı müsabiqəsi də keçirib. Bu da uşaqların ictimai maraqların müdafiəsinə cəlb edilməsi prosesilə yadda qalır. Bu tədbirlərə qatılan uşaqlar bilir ki, ətraf mühiti çirkləndirmək olmaz, ekologiyanı qorumaq lazımdır. Bir məsələni qeyd etmək istəyirəm ki, ictimaiyyət nümayəndələri də QHT-lərin fəaliyyətinə dəstək verməlidir. Bəzən elə hallar olur ki, QHT-lər hansısa bir sahədə araşdırma aparmayıb. Gərək bu halda ictimaiyyət özü QHT-lərin diqqətini həmin məsələlərə yönəltsin. Şəhərimizin zibildən təmizlənməsi kimi bir aksiya keçirilsə, çox yaxşı olar. QHT-lərin və könüllü ictimaiyyət nümayəndələrinin iştirakı ilə təmizlik sahəsində böyük işlər görmək olar. Ümid edirəm ki, belə tədbirlər silsilə xarakter alacaq. Başqa ölkələrin təcrübəsindən istifadə edərək sosial-ictimai layihələr həyata keçirmək olar. QHT-lərin könüllüləri şəhərimizin təmizliyinə ictimai nəzarət edə bilər. Bu halda küçələrin zibillərdən təmizlənməsi prosesi başlanar».

Azərbaycan Ekologiya Standartlarının Monitorinq Fondunun (ESMF) sədri Rauf Sultanovun sözlərinə görə, xüsusən ətraf mühitin mühafizəsində QHT-lərin rolu, fəaliyyəti daha da genişlənməlidir: «Biz Daxili İşlər Nazirliyinin Dövlət Yol Polis İdarəsi ilə birlikdə Bakı şəhərində avtomobil tərəfindən atmosferə buraxılan karbon-oksidin miqdarını müəyyənləşdirmişik. Norma 0,3 olduğu halda biz gördük ki, «Jiqulu» markalı avtomobillərdə yanacağın istifadəsi ilə bağlı atmosferə buraxılan karbon-oksidin miqdarı 3 faizdir. Bu avtomobil artıq istifadə üçün yararsızdır. Xarici avtomobillərdə isə bu göstərici 0-a bərabərdir. Bakı şəhərində atmosferin çirklənməsində nəqliyatın payı 60-70 faizə çatır».

R.Sultanov qeyri-hökumət təşkilatı olaraq alternativ enerji mənbələrindən və içməli suyun tərkibinin zərərsizləşdirilməsi istiqamətində səmərəli fəaliyyətlərinin vacibliyindən danışıb: «Bizim alternativ enerji mənbələrindən istifadə ilə bağlı tədbirimiz keçirilib. Əhaliyə QHT-lər tərəfindən Azərbaycanda külək, Günəş enerjisindən, biokütlədən istifadənin səmərəliliyi haqqında məlumatlar aşılanmalıdır. Bu vasitələrin tətbiqinin genişləndirilməsində işlər görülməlidir. Bu gün respublikada krandan suyu açıb içmək olmaz. Onun tərkibi elə bir fomadadır ki, insan sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Bu prosesdə ictimaiyyət özü suyun təmizlənməsi uğrunda fəal iştirak etməlidir. Respublikada tanıdığım bir neçə QHT var ki, Kür suyunun təmizlənməsi üçün mühüm işlər görüblər. Eləcə də duzun istehsalı, onun standartlara uyğun olub-olmaması vacib məsələlərdəndir ki, bu prosesdə QHT-lər böyük fəaliyyət göstərə bilərlər. Kustar üsulla duzun bazarlara çıxarılmasının qarşısı alınmalı, duzun keyfiyyətinin monitorinqi aparılmalıdır. Bu haqda dövlət təşkilatlarına məlumat verilməklə birgə fəaliyyət olarsa təbii ki, yaxşı nəticə əldə edilə bilər».

Qeyd edək ki, bu gün yaşıllıqların qoruması, geniş yaşıllıqların salınması dövlət başçısının bilavasitə diqqətində olan məsələdir. Respublika səviyyəsində buna diqqətin kifayət qədər olduğunu, lakin bununla yanaşı bu istiqamətdə də ekologiya sahəsində fəaliyyət göstərən təşkilatın işinin vacibliyini deyən R.Sultanovun fikrincə, yaşıllıqların salınması istiqamtində respublikada böyük işlər görülməsinə baxmayaraq onların bu prosesi həyata keçirmək mexanizminə düzgün riayət edilmir. Məhz bu istiqamətdə ekoloji təşkilatlar monitoriqlər aparmalı, mütəmadi olaraq aidiyyatı qurumlarla əməkdaşlıq etməlidirlər.

«Ekoloji qayğı» İctimai Birliyinin sədri Süreyrat Həsənova isə bildirib ki, təşkilatın həyata keçirdiyi mühüm layihələrdən biri ekoloji cinayətkarlıqla əlaqəli Dağlıq Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycan təbiətinə dəyən zərərin ekoloji qiymətləndirilməsi olub: «Ekologiya sahəsində fəaliyyət göstərən QHT-lərin az iş görmədiyini deyən təşkilat sədrinin sözlərinə görə, onlar daha çox fəaliyyət göstərmək iqtidarında olsa da, müəyyən problemlər hələ də mövcuddur. Dünyada ekoloji problemlərin baş qaldırıb getdiyi bir zamanda ekoloji təşkilatların fəaliyyətinin daha geniş olmasına ehtiyac var. Təbii ki, Azərbaycanda bu adla bağlı olan QHT-lər çox işlər görüblər. Lakin maliyyə vəsaitinin bəzən az olması, hələ də cəmiyyətin şüurunda ekoloji bilgilərin, təbliğatın lazımi səviyyədə olmaması, vəzifəli şəxslərin, eləcə də fiziki şəxslərin ekoloji layihələrin həyata keçirilməsinə maneçilik törətməsi QHT-lərin fəaliyyətini çətinləşdirir. Məsələn, bu gün biz əhaliyə meşələrin qırılmasının acı fəsadları haqqında məlumat verə bilirik. Amma yaxşı olar ki, bu, elmi əsaslandırmalarla, filmlərlə əhaliyə çatdırılsın. Təbii ki, bunlara da maliyyə vəsaiti lazım gəlir. Mən deyə bilərəm ki, biz istənilən nəticəyə 30 faiz nail ola bilirik. Ekoloji problemlərin həllində üçüncü sektorun fəaliyyətini hələ də qənaətbəxş hesab etmək olmaz. Lakin unutmaq da olmaz ki, bir neçə il əvvəl QHT adı çoxlarına qəribə gəlirdisə, bu gün bu sektorun fəaliyyəti çoxlarına məlumdur və əvvəllər biz xarici qrant hesabına maliyyələşirdiksə hazırda QHT sektoruna dövlət dəstəyi var».

Cavid

Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 1 noyabr.- S.11.