Qürbətdə vətən ünvanı olmaq

Xaqani Qayıblı 1964-ci ildə Gürcüstanda, Aran Borçalıda - Qaraçöp mahalının Ləmbəli kəndində anadan olub. Səkkizillik məktəbi doğma elində, orta ixtisas məktəbini Azərbaycanın Qazax rayonunda fərqlənmə ilə bitirib. 1989-cu ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyi tərəfindən Moskvaya Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutuna, həmin ilin sonunda Azərbaycan Təhsil Nazirliyinin xətti ilə Yazıçılar Birliyi nəzdindəki Azərbaycan Bədii Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzi tərəfindən Estoniyaya - Tartu Universitetinə göndərilib.

Eyni zamanda həm filologiya, həm də jurnalistika fakültələrində təhsil alaraq Tartu Universitetini eston dilində bitirən ilk azərbaycanlı tələbədir. 2004-cü ildə ekstern yolu ilə Ankara Universitetini bitirib. 1987-ci ildən Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan və Estoniya mətbuatında vaxtaşırı şeir və publisistik yazıları ilə çıxış edir.

1998-ci ildən Tartu Universiteti Türk Dili Mərkəzi müdiridir. 2000-ci ildə Estoniya hökuməti tərəfindən Türkiyə və Estoniya arasında diplomatik və mədəni əlaqələrin inkişafında göstərdiyi xüsusi xidmətlərinə görə fəxri Estoniya vətəndaşlığı alan ilk türkdür. "Eston və türk dillərində feil quruluşlarının müqayisəsi" (elmi rəhbəri akademik Ago Künnap) adlı elmi işi ilə dünya dilçiliyində Fin-Uqor və Türk-Tatar dilləri arasındakı qohumluq əlaqələrini araşdıran ilk azərbaycanlı alimdir. Əsərləri eston, gürcü, rus, latış, alman dillərinə və tatar, qazax, qaqauz, Türkiyə türkcəsinə çevrilib. Müxtəlif illərdə 30-dan çox ictimai-siyasi, tarixi, elmi-mədəni məqalənin, 4 kitab və 1 monoqrafiyanın müəllifidir. Bir çox beynəlxalq simpozium və konfransların məruzəçisi və iştirakçısıdır.

Xaqani Qayıblının şeirlərində qürbəti yarmaq inadı gördüm. Azərbaycan ədəbiyyatında qürbət mövzusu hamıya tanışdır. Vətəndə qürbəti yaşayanlar var, Vətəndən qıraqda - qürbətdə yaşayanlar var. Qürbəti ürəyinin oduyla yarmaq hünərdir.

Qürbətdə vətən ünvanı olmaq hünərdir. Şeiriyyətin nəfəsi - ruhanidir, yəni insanidir, xəlqidir. Bundan məhrum olan şeiriyyət deyil, yalnız quruca sözdür. Şeiriyyət gerçəkliyi ötən, mənalandırandır. Doğma olmayan - xəlqi nəfəs deyil.

Xaqani Qayıblının gənclikdən üzü bəri özünüifadəsində doğma əhval gördüm. İnsana doğmalığı var onun. Əgər insana doğmasansa, deməli, Yurduna da doğmasan, Bəşərə də. Çox zaman özümüzdəki qeyri-adiliyi dəyərləndirə bilmirik, özümüzə dünyanın ölçüsüylə yanaşırıq. Nəhayət ki, balacalıq ölçüsündən çıxmalıyıq. Özümüzüifadəmiz, şeiriyət imkanımız bunu deyir. Şeiriyyətdən gələn, ifadə olunan ilahi məqamları ömrün bütün çağlarında diri saxlamaq, söz-əməl birliyinə yetmək. Başqalarını vəsf edərsən, ancaq özünə inanmazsan. O zaman qürbətdə hamının biri olarsan, başqalarından seçilməzsən.

Bu yaxınlarda Xaqani Qayıblının "Yenə canım söz gəzir" kitabı işıq üzü görüb. Kitab müəllifin oxucularla ikinci görüşü, Xaqani Qayıblının Azərbaycanda çıxan ilk kitabıdır.

Kitabı Nəriman Əbdülrəhmanlı nəşrə hazırlayıb, redaktoru Nurafizdir. Yazıçı Nəriman Əbdülrəhmanlının fikrincə, Xaqani Qayıblı poetik səsi və nəfəsi ilə seçilən qələm sahiblərindəndir. Onun şeirlərində bənzərsiz dil və duyum koloriti, ruh zənginliyi, ifadə səmimiliyi diqqəti çəkir: "Uzun illər Vətəndən uzaqlarda yaşasa da, mənsub olduğu torpaq və xalqla mənəvi bağlarını qoruyub saxlaması onun şeirlərinin bədii siqlətini daha da artırır". Şair Rafiq Hümmət Xaqanini ilk görüşdə necə tanıyıbsa, hər dəfə elə də xatırlayır: "Sonralar tale hərəmizi bir coğrafiyaya səpələsə də, imkan olduqca görüşərək saatlarla dərdləşsək də, onun haqqında təsəvvürüm və duyğularım dəyişməz qalıb: səmimi, canıyanan, kövrək, sədaqətli, ailəcanlı, millətpərvər, vətənpərvər. Hər Tiflisə gəldiyində mütləq telefon açır, imkan daxilində "Varlıq"ımıza baş çəkir, atüstü olsa da, əhvallaşır, dərdləşirik. Hər dəfə ayrılırkən içimə ağır bir tənhalıq çökür, ilk tanışdığımız coşqulu illərin nostaljisi ruhumu sarır, Tiflisin mən bilən küçələrində bunca yalqız qalmamın iztirabına qatlaşmalı oluram. Xaqani Qayıblı uzaq qürbətdə çəkdiyi bunca həsrətin əvəzində az şey qazanmayıb. Öz istedadı və ağır zəhməti bahasına taleyinə bir çox ilkləri yazdırıb".

Ədəbiyyatşünas Məti Osmanoğlunun da qənaətləri maraqlıdır: "Xaqani Qayıblının şeirlərini ilk növbədə bədii çəkisinə, məna tutumuna, duyğu yükünə, fərqli ifadə tərzinə görə ədəbiyyat nümunələri hesab edirəm. Bu şeirlər varlığında doğma yurd, doğma insanlar və bir də doğma insanlardan ayrıldığı zamanın, ömrün ilkin çağlarının nostalgiyasını gəzdirən şairin öz-özü ilə ürək söhbətləridir. Xaqani qürbətdə yaşasa da, şeirləri Azərbaycan ədəbiyyatının havası üstündə yaranır. Xaqaninin yaradıcılığı Azərbaycan şeir düşüncəsinin və dilinin stixiyasının dərinliklərindən süzülüb gəlir, müasir axınlara qovuşur".

Xaqani Qayıblı ümidinin yiyəsi ola bilib. Onun şeirlərində işıq gördüm. Şair hər gözəllikdə işıq axtarır, tapa bilir: insanın sifətində, baxışda, əllərdə, mehrdə, ülfətdə...

Bu duyğular birləşir, insanın bütövlükdə halını yaradır.

Həm də şair deyir ki, dünya düzəlməz. Düna insanın ruhuyla düzəlir. Ona görə əyrilik artıb ki, insan özündən ayrılıb.

Dünyanın, həyatın, insanın mənasıyla bir olmaq gərək.

Həm də Xaqani Qayıblının şeirlərində kədər var, bu da təbiidir. Ona yeni yaradıcılıq uğurları, Estoniyada Azərbaycanı daha böyük ümid və inamla təmsil etməsini arzulayırıq.

Uğur

Xalq Cəbhəsi.- 2014.- 10 aprel.- S.14.