İnternet media və
sosial şəbəkələrdə təhlükəsizlik
problemi
Azərbaycan
Respublikasının milli təhlükəsizliyi əhəmiyyətli
dərəcədə informasiya təhlükəsizliyinin təmin
edilməsindən asılıdır
İnternet media və sosial şəbəkələrlə
bağlı problemlər aktual olaraq qalır və bunun
çözümü üçün müxtəlif səviyyələrdə
müzakirələr aparılır. Ümumiyyətlə
İnternet media və sosial şəbəkələrlə
bağlı problemlər necə tənzimlənməlidir?
İctimai qınaq, yoxsa hüquqi məhdudiyyətlərlə?
"İnformasiyalı
Cəmiyyət Uğrunda" İctimai Birliyin sədri,
hüquqşunas Mehman Muradlının qənaətinə
görə, cəmiyyətin inkişafının müasir mərhələsi
özlüyündə informasiyanı, informasiya
infrastrukturlarını, informasiyanın toplanmasını,
formalaşmasını, yayılmasını və istifadə
edilməsini həyata keçirən informasiya subyektlərinin
məcmusunu, eləcə də bu zaman əmələ gələn
ictimai münasibətlərin tənzimləmə sistemlərini
əks etdirən informasiya sahəsinin artan rolu ilə xarakterizə
edilir. Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizliyi
əhəmiyyətli dərəcədə informasiya təhlükəsizliyinin
təmin edilməsindən asılıdır və texniki tərəqqinin
yüksəlməsi ilə bu asılılıq da artacaq.
Günü-gündən artan informasiya
resursları bəzən idarəedilməz səviyyəyə
gəlib çatır və müharibə şəraitində
olan ölkəni ciddi zərbə altında qoyur.
Xatırladaq ki, avqust ayının sonunda Azərbaycan
Respublikası Prezident Administrasiyasının rəhbəri,
akademik Ramiz Mehdiyevin yanında dövlət orqanlarının
informasiyanın verilməsinə məsul struktur bölmələrinin
və kütləvi informasiya vasitələri rəhbərlərinin
müşavirəsi keçirilib. Həmin müşavirədə
akademik Ramiz Mehdiyev bildirib ki, avqustun əvvəlində Ermənistan-Azərbaycan
dövlət sərhədində və qoşunların təmas
xəttində müşahidə olunan gərginlik bəzi
KİV-lərin, xüsusilə internet resurslarının
qanunvericiliyin tələblərinə zidd və qeyri-peşəkar
fəaliyyətini, habelə aidiyyəti dövlət
orqanlarının informasiyanın verilməsinə məsul
olan struktur bölmələrinin öz funksiyalarını
lazımi qaydada yerinə yetirə bilməməsini
açıq nümayiş etdirib...".
O, həmçinin
əlavə edib ki, bununla bağlı dövlət siyasi iradə
ortaya qoymaqla öz xəbərdarlığını etməli
idi və etdi: "Qalıb cəmiyyət tərəfindən
bu cür informasiya resuslarını ictimai qınaq obyektinə
çevrilməsi. İnformasiya sahəsində
cəmiyyətin maraqları şəxsin bu sahədəki
maraqlarının təmin edilməsi, hüquqi sosial dövlətin
yaradılması, ictimai barışığın əldə
edilməsi və dəstəklənməsi, Azərbaycanın
mənəvi yenilənməsindən ibarətdir. Nəzər
salsaq görərik ki, çox az informasiya
resursları bu tələbə cavab verir... Beynəlxalq
praktikada İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyalarından və onun
verdiyi imkanlardan istifadə dövlət nəzarətini
labüd edir. Bu sahədə milli
qanunvericilikdə olan boşluqlar qeyd etdiyimiz fəsadları
ortaya çıxartmağa şərait yaradır".
Ekspertlər hesab edirlər ki, əgər söhbət
müharibə, cəbhədə baş verənlər və
dövlət sirrlərindən gedirsə, bu məsələdə
sərt addımlar atılmalıdır. Bakupost.az saytının
redaktoru Yaqut Məmmədova internet media və sosial şəbəkələrlə
bağlı problemlərdən danışarkən əsas məsələləri
aydınlaşdırmaq lazım gəldiyini
düşünür: "İctimai qınaq insanlarin tərbiyələnməsinə
yönələn bir vasitədir. Bu cür
informasiyalarin yayılmasına rəvac verənlərlər
ictimai qinaqla mubarizə aparmaq olmaz. Bunun
üçün hər hansı tənzimləyici qanunvericilik
olmalıdır. Azərbaycanın dövlət
sirrlərinin yayılmasına və təxribat xarakterli yalan
informasiyaların verilməsinə yol vermək olmaz. Hamı yaxşı bilir ki, indi əsas müharibə
informasiya müharibəsidir. Media elə bir silahdır
ki, onun zərbəsi istənilən məsələdə
ölümcül ola bilər".
"Gündəlik
Teleqraf" qəzetinin redaktoru Aqil Lətifov dedi ki,
sözün həqiqi mənasında internet media və sosial
şəbəkələrlə bağlı ciddi
çatışmazlıqlar var: "Bunun əsas səbəblərindən
biri bu sahənin nəzarətsiz olmasıdır. Məhz bu məqam qeyri-peşəkarların
sözügedən sahəyə yönəlməsinin
önünü açır. Hesab edirəm
ki, bunun üçün xüsusi nəzarət mexanizmi
olmalıdır. Yəni bu, sadəcə
ictimai qınaqla, yaxud da şəxsi keyfiyyətlərlə
düzələcək məsələ deyil. Sosial şəbəkələrdə müxtəlif
əxlaqlı insanların olması onlar özlərinin
düşüncə tərzinə, mədəniyyətinə
uyğun statuslar paylaşması deməkdir. Bunun da qarşısını almaq bir qədər
çətindir. Lakin bundan fərqli olaraq
internet mediasına nəzarət etmək olar və bu çox
vacib bir məslədir".
Azərbaycan İnternet Forumunun rəhbəri Osman
Gündüz isə bildirib ki, internet medianın
inkişafı, ona dövlət dəstəyi, sosial
medianın vəziyyəti və. s bu kimi
maraqlı məsələlərə ətrafında
müzakirələr aparılıb: "Həqiqətən də
hazırda Azərbaycan İnternetində ən dinamik
inkişaf edən sahələrdən biri də on-line media,
xüsusilə də sosial mediadır. Sosial media
artıq ölkədə nəinki maraq dairəsinə
uyğun olaraq informasiyanın paylanması funksiyasını
yerinə yetirir, həm də ictimai rəyi
formalaşdırır, informasiya əldə edilməsi və
çatdırılmasında kifayət qədər ciddi rol
oynamağa başlayıb. İnsanlar,
ayrı-ayrı dövlət və özəl qurumlar ən
müxtəlif məqsədlər üçün sosial
mediadan istifadə etməyə başlayıblar. Bununla belə, bizdə də sosial media sahəsində
problemlər var, o cümlədən saxta Fasebook səhifələri
problemi mövcuddur. Kimisi özünün
maraqlarını, hobbisini paylaşmaq istəyir. Bu yolla, o, gizli şəkildə özünün
real olan digər həyatını göstərmək istəyir.
Həmin şəxs düşünür ki, əgər
bunları öz adı ilə etmiş olsaydı, ətrafı
tərəfindən yaxşı qarşılanmazdı. Kimlərsə də özlərinin ictimai-sosial
statusundan ehtiyatlanaraq saxta ad altında Fasebook səhifəsi
açırlar. Biznes məqsədilə
açılan milyonlarla saxta səhifələr var. Hansı
ki, onlar saxta "like" toplamağa xidmət edir.
Amerikada rəyi soruşulan xeyli sayda polis rəsmiləri
bildiriblər ki, sosial media cinayətkarı tutmaq
üçün ən yaxşı vasitələrdən
biridir. Polislər saxta Facebook səhifəsi yaratmaqla cinayətkarın
dostlar siyahısına daxil olmağa və zəruri məlumatlar
toplamağa çalışırdılar. Elə insanlar və ya qurumlar da var ki, onlar saxta səhifələri
öncədən tanıdığı başqa birisinin və
ya başqa qurumun adından açır və onun adı
altında fəaliyyətə başlayır. Ən təhlükəlisi də məhz bundan ibarətdir".
O, əlavə edib ki, profilaktik tədbirlər həmişə
fayda verir: "Əslində, baş verənlər mahiyyətcə
kiberqanunsuzluq, kibercinayət olduğundan, problemin tam və asan
formada həlli qaydası sadəcə yoxdur. Sosial
şəbəkələr müxtəlif dövlətlərə
məxsusdur və onların da qanunvericiliyi müxtəlifdir.
Təsəvvür edin ki, sosial şəbəkə
bir dövlətin qanunlarına uyğun fəaliyyət
göstərir, amma eyni zamanda, o, həm də bütün
dünyada fəaliyyət göstərir. Təbii
ki bütün bunlar problemlər yaradır. Bəzən müşahidə edirik ki, sosial
medianın sahibləri hansısa qanunsuz informasiyanın
qarşısının alınmasında, terrorçuluq və
ekstremizmlə bağlı informasiyaların silinməsində
müxtəlif ölkələrdən daxil olan müraciətlərə
müxtəlif cür yanaşırlar. Belə
demək mümkünsə, burada bəzən ikili standartlar
olur. Amma müsbət təcrübələr
də var, onlardan faydalanmaq lazımdır. Qeyd
etdim ki, artıq bəzi ölkələrdə saxta səhifələrlə
bağlı məhkəmə qərarları var. Fikrimcə,
bizdə ilk növbədə bu istiqamətdə maarifləndirici
işlərin aparılması, bunun fəsadları, qayda və
qanun pozuntusu olması, bəzi hallarda isə ciddi məsuliyyət
yaratması haqqında məlumatlar verilməlidir. Saxta
profil açmaq həvəsinə düşənlər
anlamalıdırlar ki , bununla onlar müəyyən
məsuliyyət yaradırlar. Fikrimcə, ilk
növbədə vətəndaş cəmiyyəti
qurumları və dövlət orqanları bunu birgə edə
bilərlər. Hələlik, bizdə bu
istiqamətdə ciddi problemlər var, kibercinayətlərlə,
kibercinayətin yaratdığı məsuliyyətlə
bağlı yetərli məlumat yoxdur. Bəzi istifadəçilər
elə düşünürlər ki, virtual şəbəkə
tam sərbəstdir, nə istəsə edə bilər,
başqasının profilini sındıra, saxta esablar yarada bilər
və s. Əslində isə bütün bunlar qanun
pozuntusudur, kibercinayətdir.
Yeni yaradılan Elektron Təlükəsizlik Mərkəzi
bu istiqamətdə xeyli işlər görə bilər. Son dövrlərdə
bu qurum tərəfindən təhlükəsizliklə
bağlı müəyyən tövsiyələr verilsə də,
əslində, məhz danışdığımız
mövzu ilə bağlı cəmiyyətin bu mərkəzdən
gözləntiləri çoxdur və hələlik bunlar
reallaşmayıb. Fikrimcə
yaratdığı fəsadlar, təhlükəlilik dərəcəsindən
asılı olaraq, yerli qanunvericilikdə inzibati və daha
ağır formalarda məsuliyyəti də nəzərdə
tutula bilər. Bir daha qeyd edirəm ki,
bütün bunlar bizim qanunvericilikdə var və bu real
dünyada baş verənlərlə bağlıdır.
Ümumiyyətlə, istər real dünyada, istərsə
də virtual dünyada edilən qanunsuz hərəkətlər,
dərəcəsindən asılı olaraq, eyni məsuliyyət,
inzibati və ya cinayət məsuliyyəti yaradır.
İnternetin KİV olaraq qəbul edilməsini nəzərə
alaraq, deyə bilərik ki, burada da qeyri-qanuni hərəkətlər,
müxtəlif adlar altında cəmiyyətdə
çaşqınlıq yaratmaq, qanunsuz informasiyalar yaymaq məsuliyyət
doğurur. Həmçinin, artıq bir müddətdir bizim
qanunvericilikdə internetdə təhqir və böhtana görə
də cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulub.
Bizdə İnternet kifayət qədər azaddır,
sosial şəbəkələrdə məhdudiyyətlər
yoxdur. Düşünmürəm ki, bizim ölkəmiz bu
və ya digər problemlərlə bağlı bəzi
başqa ölkələrdə olduğu kimi, sosial medianı
ölkə daxilində qadağan etmək səviyyəsinə
gəlib çata. Əksinə, hazırda
bizdə İnternetə ciddi dövlət dəstəyi var və
milyonlarla vəsait Azərbaycan İnternetinin inkişafı
yönəldilib. Müharibə şəraitində
olan bir ölkə olaraq, bizə qlobal resurslardan, qlobal şəbəkələrdən
daha effektiv və səmərəli istifadə etmək
lazımdır. Aidiyyəti qurumlar qlobal
sosial media şirkətləri ilə qarşılıqlı əlaqələrin
qurulmasına xüsusi diqqət yetirməlidirlər".
Əli
Xalq Cəbhəsi.-
2014.- 12 sentyabr.- S.11.