“Azərbaycan qadını iqtisadi cəhətdən
müstəqil deyil”
Tünzalə
Verdiyeva: "Kişinin öz xanımına təhsil
almağa və işləməyə icazə verməməsi
sosial xəyanət sayılır"
Boşanmaların və qatil doğmaların
sayının artması artıq cəmiyyəti "SOS"
siqnalını veriləcək həddə
çatdırıb. Aydın məsələdir ki, hər
hansı problemin aradan qaldırılması üçün
onu yaradan səbəb tapılmalı və cəmiyyətin dəqiq
diaqnozu qoyulmalıdır. Son illər
baş verən və ardı-arası kəsilməyən
"namus" cinayətlərinin səbəbi nədir?
Azərbaycan kişi və
xanımlarını namus davasının kökündə nə
durur? Sualları psixoloq Tünzalə Verdiyeva ilə birgə
cavab axtarmışıq...
- Xəyanət
nədir və cəmiyyətdə onun hansı formaları
geniş yayılıb?
- Xəyanət
insanın etibarından sui istifadıə
edərək, bilərəkdən onu çıxılmaz vəziyyətə
salmaq, hörmət və nüfuzuna xələl gətirməkdir.
Nəticədə xəyanətə
uğramış insan bir xəyənatkarın timsalında
bütün insanlara inamını itirə bilər. İngilis filosofu A.Teylorun təbirincə desək
"bilmədən edilən xata yanlışlıq, bilərək
edilən xata isə xəyanətdir". Xəyanətin
fiziki, psixi və sosial xəyanət kimi formaları var: fiziki
xəyanət adından da göründüyü kimi cinsi xəyanətdi.
Psixi xəyanət dedikdə isə daha geniş
mənada başa düşülür. Xəyanət
qəlbdən başlayır. Fikrində,
düşüncəsində başqa birini yaşatmaqdır.
Yəni yanında biri, düşüncədə
isə başqa birisi olur ki, bu da psixi xəyanəti tam mənasıyla
açıqlayır. Xəyanətin
çox geniş yayılan sosial növü də var. Belə
ki, ailədə bəzən kişinin öz xanımına təhsil
almağa və işləməyə icazə verməməsi,
onun sosiallaşmasına və fərdi inkişafına mane
olması məhz sosial xəyanət sayılır.
- Xəyanət
nə zaman baş verir?
- Ailədə
xəyanətin baş verməsi üçün konkret bir
zaman göstərmək mümkün deyil. Evliliyin
birinci, beşinci və yaxud onuncu ilində demək məntiqsiz
olardı. Ailə həyatının müxtəlif
dövrlərində aşağıda göstərilən
faktlar ortaya çıxdıqda xəyanət baş verə
bilər: 1. Sevgi azaldıqda; 2.Hörmət itdikdə; 3. Uzun
müddət ayrı qaldıqda; 4. Emosional bağ
qırıldıqda; 5. Özünü bədbəxt hiss
etdikdə; 6. Psixoloji böhran vəziyyətinə
düşdükdə; 7. Macəra axtaranda;
-
Hesablamalara görə, evdar xanımlar daha çox xəyanətə
məruz qalırlar. Səbəb?
-
Çünki evdar xanımların əksəriyyəti təhsilsiz
olduğundan kişilər hesab edirlər ki, onları aldatmaq
daha asandır. Əslində isə elə deyil.
Xanımlar düşdükləri durumun fərqindədilər,
lakin çox zaman vəziyyətdən çıxış
yolunu bilmirlər. Heç bir evli qadın
laqeyidsizliyi, hörmətsizliyi və təhqir olunaraq
döyülməklə razılaşa bilmir. Bu hallar baş verəndə qadın istər-istəməz
diqqəti, hörməti, qayğını, nəvazişi
kimdə hiss edirlərsə, o şəxsə meyl edir. Bəzi xanımlar xəyanətə
uğradıqlarını bildiyi halda susurlar,
övladlarının xatirinə dözürlər, bəziləri
isə xəyanətə xəyanətlə cavab verirlər.
Hz. Peyğəmbərimiz (s.a.s) deyirdi: "Sənə xəyanət
edənə xəyanət etmə ki, sən də onun kimi
olarsan".
-
Kişinin onu qayğı ilə əhatə etmiş həyat
yoldaşına xəyanəti Azərbaycan cəmiyyətində
qanunauyğun hal kimi qiymətləndirilməsi
normaldırmı?
- Normal olmasa
da belədir. Bizim cəmiyyət bu halı
"həyat tərzi" kimi qiymətləndirir. "Kişidir ona hər şey olar?" Qadının bu məsələni dilə gətirməsi
hətta qəbahət hesab edilir. "Nəyin
çatmır, yediyin önündə, yemədiyin arxanda?
- deyərək qınayırlar da. Əgər
kişi evə çörək gətirirsə,
vəzifəsi bitmiş hesab olunur. Qadının
emosional tələbatları; sevgiyə, qayğıya, məhəbbət
və ünsiyyətə olan ehtiyacı nəzərə
alınmır.
-
Qadın sevdiyi insanın xəyanətini
bağışlayırmı?
- Sevgi
varsa həm qadın, həm də kişi
xəyanəti bağışlayır. Bu birmənalı
olaraq belədir. "Sevgidə qürur
olmaz" fikri əbəs deyilməyib. Qadın
sevdiyi insanın xəyanətini dəfələrlə
bağışlıyır, ona haqq qazandırmağa
çalışır. Çünki
özü ilə, öz hissləri ilə bacarmır. Hər dəfə onun günahını azaltmaq
üçün səbəbi başqa qadınlarda
görür. Pasientlərimdən biri
"Mənim yoldaşımda heç bir günah yoxdur, onu
qızlar yoldan çıxardır. Bu
qızların niyə yiyəsi yoxdur? Nə çox yiyəsiz
qız var! - deyərək öz həmcinslərini
günahlandırırdı. Başqa bir
qadın "Niyə bu kafe, restoranları bağlamırlar, bu
qədər restoran olar. Hamısında da
açıq-saçıq geyinmiş müğənnilər
oxuyur. Onlar qoymurlar yoldaşım evə gəlsin".
Əksər hallarda qadın xəyanətə
uğradığını hər kəsdən, hətta
öz yaxınlarından belə bu vəziyyəti gizlədir.
- Xəyanət
qurbanı olan qadınların aqibəti necə olur?
- Adətən
koriyera qurmayan, sosial həyatda o qədər də aktiv olmayan,
yalnız ailəsi üçün yaşayan və ailəni
qoruyub saxlamaq üçün bütün çətinliklərə
sinə gərən qadınlar xəyanəti çox
ağır qəbul edirlər. Qadın nə qədər
özünü şam kimi əritsə də, onun
çabaları nəticəsiz qalır. Hər
şirin yuxunun sonu olduğu kimi, qadının sevgisi
qarşılıqsız olduğu üçün tez də
tükənir. Həyat yoldaşı tərəfindən
aldadılan qadın bunun fərqinə vardıqda və xəyanətə
əmin olduqda isə çox gec olur. Araşdırmalar
zamanı məlum olub ki, yoldaşı xəyanət edən
qadınların 50 faizində özünə inam hissi
"ölür", yüzdə 35-i ailənin
dağılmaması naminə özünü elə
aparır ki, guya heç nədən xəbəri yoxdur, 15
faizi isə konkret olaraq boşanır. Qısası,
əri xəyanət edən qadınların yüzdə 85-i
"taleyi ilə barışır".
-
Xanımları xəyanətə hansı səbəblər
sürükləyə bilər?
-
Qadının nanusunu kibrit çöpünə bənzədirlər.
Kibrit çöpünü ikinci dəfə
yandırmaq mümkün deyil. Namusu ləkələnmiş
qadın da öz adını asanlıqla təmizləyə
bilmir. Bəs hansı səbəblər
xanımları xəyanətə sürükləyə bilər?
1.Bəzən valideynlərin məsləhəti ilə bir-birini kifayət
qədər tanımayan gənclər ailə qururlar. Qadın öz həyat yoldaşını sevmir, əsl
sevgisini tapır, lakin ayrılmaq istədikdə xanımın
yaxınları "ailəni dağıtma" deyərək
ona mane olurlar. Beləliklə münasibətlərini
gizli davam etdirən qadın uşaqlarının atasına xəyanət
edir.
2.
Ərinin ona xəyanət etdiyini eşidir, özünü təhqir
olunmuş hesab edərək qisas almaq qərarına gəlir. Qadınların kişilərə xəyanətinin ən
əsas səbəbi intiqam hissidir. Qadın
həqiqətən istəməsə belə özünə
xəyanət edən kişiyə eyni hissləri
yaşatmaqdan ötrü ona xəyanət edir.
3. Əri
tərəfindən hər gün döyülür,
zorakılığa məruz qalır və ona olan hörmətini
itirir. Başqasının kiçicik bir diqqətində
öz xilasını və əzablardan qurtuluşunu
görür.
4.
İradəsi zəif olan qadınlar başqalarının təsiri
altda düşürlər. Rəfiqəsinin
şirin söhbətlərinə uyur, aldanıb-aldadırlar.
5.
Qeyri-sağlam həyat tərzi.
- Niyə
azərbaycan cəmiyyəti qadını hər an xəyanətdə
ittiham etməyə hazırdır?
-
Çünki ənənələrə görə
"qadın namusdur". Səbəb nə
olursa olsun, qadın dözməli, itaət etməli, ərinin
bütün hərəkətlərini qəbul etməlidir.
Qadının müstəqilliyi, öz
hüquqlarını bilməsi və hüquqlarından istifadə
etməsi hələ də tam qəbul olunmur. Minlərlə qadın məhz ictimai
qınağı nəzərə alaraq dözülməz
"ailə dramlarını" davam etdirirlər.
Bəlkə də "ailə faciələrinin"
"namus cinayətlərinin" bu qədər çox
olmasına səbəb psixopat ərlərdən çox cəmiyyətin
qadına olan münasibətidir. Boşanmış qadını
"potensial fahişə" kimi qiymətləndirmək,
övladı olan xanımı təhsilini davam etdirməkdə
qınamaq, iş və koriyerada maneələrlə
rastlaşmaq bu günkü cəmiyyətin problemidir. Çox
az sayda olan qadını nəzərə
almasaq, bu gün də azərbaycan qadını iqtisadi cəhətdən
müstəqil deyil, o sərbəst şəkildə ataya,
qardaşa və ərə möhtac olmadan yaşaya bilmir. Öz həyatını və övladlarının
gələcəyini planlaşdıra bilmir. Məhz bu və ya digər səbəbdən
qadınlar xəyanətdə ittiham olunmaq və ictimai
qınağa məruz qalmaq məcburiyyətindədilər.
Son vaxtlar kriminal verlişlərində tez-tez
"namus" cinayətlərinə rast gəlirik. Deyəsən,
tamah məqsədilə törədilən, oğurluq, adam öldürmə, başqasının
sağlamlığına xəsarət yetirmə və s. kimi
cinayətlərə "namus" donu geyindirmək dəb
halını alıb. Qızını boğan
ata, anasını öldürən oğul,
bacısının qızıl-brilyantına tamah salan
qardaş, arvadının sağlamlığına xəsarət
yetirən ər də "namuslu" sayılır. Belələri atanın, qardaşın, oğulun və
ərin vəzifələrini bilməyən, bu şərəfli
missiyanı daşımağa layiq olmayan, məhbəsin
yazılmayan qanunlarından, sərt və amansız
qaydalarından, fiziki cəzalarından sığortalanmaq məqsədi
ilə "namus üstə yatan" qəhrəmanlardır.
- Orta
statistik Azərbaycan ailələrində xəyanət
çox təbii bir proses kimi qarşılanır. O zaman demək
olar ki, ailələrdə sevgi və qarşılıqlı
hörmət yoxdur və psixoloji böhran yaşayır? Səbəb?
- Orta statistik
Azərbaycan ailələrində kişilərin xəyanəti
nəinki təbii proses kimi qarşılanır, bəziləri
üçün bu hal qəbahət yox, hətta qəhrəmanlıq
hesab olunur. Bu problemin əsas səbəbkarı
təkcə kişilər deyil, onları dünyaya gətirən,
böyüdüb boya-başa çatdıran analardır.
Kiçik yaşlardan qızları ciddi nəzarət
altında saxlayan, onu qoruyan və qızlara özünü
qorumağı öyrədən analar, oğlan
uşaqlarının tərbiyəsinə o qədər də
ciddi yanaşmırlar. "Oğlan
uşağıdır, heç nə olmaz"- deyərək,
həyata, hadisələrə, insanlara münasibət
formalaşdırarkən ciddi qüsurlara yol verirlər. Başqalarının hisslərinə və
emosiyalarına hörmətlə yanaşmağı, sədaqətli
ər olmağı öyrətmirlər. Halbuki
əxlaqlı, yüksək mənəviyyatlı övladlar,
etibarlı, sədaqətli yüksək insani duyğuların
və münasibətlərin bərqərar olduğu ailələrdə
formalaşırlar. Arzulanaraq dünyaya gələn,
düzgün tərbiyə və təhsil görən
insanlarda ciddi psixoloji travmalar olmur. Çinki,
sevgi və qayğı ilə əhatə olunan, emosional tələbatları
vaxtında ödənən insanlarda natamamlıq kompleksi olmur.
Xəyanətin görünmüyən tərəflərində
isə ciddi psixoloji travmalar, bəzən isə fiziki
iqtidarsızlıq və fizioloji problemlər gizlənir.
Özünü təsdiq etmək,
"güclü" görünmək arzusu bəzi kişiləri
xəyanətə sürükləyir. Bəzi
kişilər isə öz fiziki zəiflikərini və iqtidarsız
olduqlarını maskalamaq üçün müxtəlif
qadınlarla adlarının hallanmasında maraqlı olurlar.
- Xəyanətin
qarşısını almaq üçün hansı tədbirlərin
həyata keçirilməsi vacibdir?
- Tərəflər o vaxt evlilik qərarına gəlməlidirlər ki, onlar artıq bir-birindən ayrı qala bilmədiklərini dərk etsinlər. Ailələr sevgi üzərində qurulmalıdır. Bir-birini sevən insanlar bərabərhüquqlu olurlar. Heç kim öz üstünlüyünü göstərməkdə maraqlı olmur. Sevən insanlarda "itirmək" qorxusu güclü olur. İtirməkdən qorxan insan yalnışlıqlardan çəkinir. Özünə layiq bilmədiyini həyat yoldaşına rəva bilmir. Beləcə ailədə qarşılıqlı hörmət və etibar formalaşır.
Ülviyyə
Tahirqızı
Xalq Cəbhəsi.-
2014.- 16 sentyabr.- S.13.