Mənim anamdı Vətən…

Rəsul Rəhimi Dizəcinin, Rəşid Kərbasinin, Məhəmmədrza Məlikpurun, İbrahim Zahid Xəzayerinin şeirləri haqqında

Çağdaş Cənub Azərbaycan şeirinin yeni nəslinə mənsub olan istedadlı şairlərindən biri də Rəsul Rəhimi Dizəcidir. Rəsul bir qədər şimal oxucusuna tanışdır. Şeirləri bu sətirlərin müəllifi tərəfindən «İki sahil» və «Axtarış» qəzetlərinə təqdim olunaraq çap olunub, habelə Azərbaycan radiosunda səslənib. Gənc şair 15 ildən çoxdur ki, qələmini şeir və hekayə janrında yoxlayır.

Yaşıl yarpaqların solmaqdadır varlıq budağında,

Məni bu qorxulu biyaz yaman sıxışdırdı bağında.

Rəsul Rəhimi iki dildə yazır və iki dildə də çap olunur. Şeir və hekayələri «İttilaat», «Cavanşir», «Şeir həftəliyi», «Surə», «Mehdi Azadi» və s. qəzet və jurnallarında çap olunub. Şeirlərində Nazim Hikmət təsiri duyulan Rəsul neçə illərdir ki, Türkiyə və Azərbaycan poeziyasından nümunələri fars dilinə çevirməklə məşğuldur. Mehmet Emin Yurdakulu, Haşim Kanarı, Cahid Sidqini, Faruq Nafisi, Arif Nihatı, Qorxmazgili, Bəxtiyar Vahabzadəni, Nəbi Xəzrini, Məmməd Arazı, İsa İsmayılzadəni, Fikrət Qocanı və başqalarını fars dilinə tərcümə edib. O, ədəbi poetik əlaqələrin inkişafına xidmət göstərdiyi kimi, bu şairləri tərcümə etməklə İran ədəbiyyatına üslub, ideya və mövzu rəngarəngliyinin gəlməsinə şərait yaradır.

Rəsulun, eləcə də digər gənclərin poeziyasının əbədi, əzəli mövzularından olan məhəbbət mövzusunda şeirlərinə rast gəlirik. Rəsulun yaradıcılığında məhəbbət şeirləri bədii söz axtarışlarının səviyyəsindən, saf mövzuya bədii münasibətin yüksəkliyindən xəbər verir. Rəsulun «Gözüm vardır», «O axşam», «Səslədilər onu» şeirləri könülaçandır.

Soyuq keçmə kənarından

Soruş bir halı-zarumdan,

Payız xoşdur baharımdan,

Tanışlıq ver, sözüm vardır.

Rəşid Kərbasinin 37 yaşı var. O da Rəsul Rəhimi ilə həmyerlidir. Şəbüstər mahalının Dizəc kəndində əkinçi ailəsində anadan olub. Üç il teatr-kino rejissorluğu üzrə texnikumda təhsil alıb:

Gəl, al məni çənli yaşayış zirvələrindən,

Bu tutqun evin şaşqın olan ləhzələrindən,

Qurşunlu hava, dərdli bulud, bir acı tüstü,

Ay da boğulub qara gecə hörmələrindən.

Rəşidin şeirləri ilə tanış olduqda yaxşı haldır ki, elə ilk andan özünəməxsus poetik nəfəsini, dəsti-xəttini, deyim və duyumunu hiss edirsən. «Dərdli bulud», «Qurşunlu hava», «Div zərbələrindən», «İlbizlərin nəğmələri» və s. frazeoloji birləşmə və ifadələr şeirin poetik sintaksisini zənginləşdirir. Bunlar şeirdə nisbətən yeni deyimlər olduğundan Rəşidin işıqlı gələcəyindən xəbər verir. Şeirlərdə irad kimi sayılan bir məsələni qeyd etmək istəyirəm. Bu irad da gənc şairlərin ədəbi təhsilinin olmaması ilə bağlıdır. Məsələn: Hər hansı bir gənc şairin «qəzəl» kimi təqdim etdiyi şeir görürsən ki, qəzəlin janr tələblərinə cavab vermir. Bu, əslində hecanın 13,14 və ya 15-lik növüdür. Bir çox cənub şairləri misraları hər sətirdən bir qafiyyələndirməklə bunu «qəzəl» hesab edirlər.

Başqa bir irad: şimallı şairlərdə də özünü büruzə verən sərbəst şeirdə tam sərbəstlik. Bir çox şeirlərdə sərbəstlik tam həddini aşır, poetik əndazə, ölçü-biçi gözlənilmir, misralar sözlər, ifadələr yerinə düşmür. Düzdür, gənc yazarı ruhdan salmazlar. Özgə millətin hakim olduğu bir məmləkətdə, şair doğma ədəbi mühitdən bir qədər uzaq düşdüyündən bunlar mümkündür, həmin iradlara malik şairlərə nöqsanlarını təklikdə dediyimdən məqalədə konkret olaraq ad çəkmək istəmirəm. Sərbəst şeirin yaxşı nümunələrindən - Rəsul Rəhimidən bir poetik parçanı misal göstərmək istəyirəm:

Gül dəstəsi əldə baxıram yola,

Gözləyirəm gələsən bu durnalarla

Gözləyirəm uşaqlıq qayıda sənlə,

Qalmışam heyrətdə bilmirəm daha,

Özünü gözləyirəm, ya da səni burada…

Məhəmmədrza Məlikpurun «Ulduzlu dünya» adlı Azərbaycan dilində şeirlər kitabı var. Kitaba üç cildilk «Ədəbiyyat» ocağının müəllifi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, ədəbiyyatşünas, Təbrizdə yaşayıb-yaradan Yəhya Şeyda «Ön söz» yazıb: «Düşünürəm ki, iqtidarlı ədib, duyğulu şairə türk, fars və ərəb ədəbiyyatında müsəllət bir əsər yazmaq olar? Mənim yazmağa əsrarım varsa, qələm öz ecazkarlığını göstərir və mən belə röyalı adı indiyədək az görmüşəm. Kitabın ünvanı belə duyğulu olduğu üçün gələn sözlər və məzmunlar tərəddüdsüz ki, dolğun olacaq…»

Yəhya Şeydanın fikirləri həqiqətdir. Həqiqətən də kitabla tanış olduqda vətəndaş bir şairlə, qüdrətli bir türk şairi ilə qarşı-qarşıya qalırsan. Şair türkcə yazan qələmdaşlarına müraciət-alqış edir:

Həm əlin, həm qələmin türkcə yazan var olsun,

Sənə mövla əli hər yerdə negahdar (saxlasın – V.Ə.) olsun.

Türk qeyrətli, şəhamətli igidlər dilidir,

Qoymayın, can sizə qurban böylə dil xar olsun.

Doğma türk dilinə, Azərbaycan elinə sadiq olan şair dilinin zənginliyini və bədii imkanlarının böyüklüyünü duyur və bu dilin hüquqsuzlaşdığına etiraz edərək onu xar olmağa qoymamaq üçün həmvətənlərinə müraciət edir. El-obanın «O tay-bu tay» regional bölümü qismən də olsa itməkdədir. «Güney və Qüzey ədəbiyyatları» anlayışı ədəbi-bədii qovuşma çərçivəsində əriməkdədir.

Çağdaş, cənub türk şeirinin müasir poetik aləmində qeyd etdiyimiz kimi bir çox şairlər öz istedadları, deyimi, duyumu, həyata həssas və ədəbi münasibətləri ilə fərqlənirlər. Onlardan biri də Tehranda yaşayan şair, daha doğrusu, şair-musiqiçi İbrahim Zahid Xəzayeridir. İbrahimin 26 yaşı var. Cənubi Azərbaycanın Muğan-Germi şəhərinin ətrafındakı Tülün kəndində anadan olub. Gözəl qarmon çalır. Musiqili-poetik məclislərə həm şair, həm də musiqiçi kimi dəvət olunur. «Qarabağ» ansamblının bədii rəhbəridir. Şeirlərində, əməllərində və çalğısında milli təəssüb, milli ayrıseçkiliyə etiraz, bölünmüş Vətən hissələrinin təzahürü daha qabarıqdır.

O yanda qardaşım qanına batır,

Bu yandakı başın basdırır yatır.

Nədir ki, «dost məni» düşmənə satır,

O dostların gərək varlığın danım,

Kimə arxalansın, Azərbaycanım?

İbrahim heca vəznində şeirlər yazsa da, əsasən gözəl qəzəllər müəllifidir. Qəzəllərində Əliağa Vahid təsiri açıq-aşkar duyulur. Burada bir məsələni də qeyd etmək istərdim ki, İranda Vahid şeirinə xüsusi məhəbbət var. Vahid misraları bütün məclislərin bəzəyidir. Fəhlədən tutmuş dövlət işçisinə qədər bütün türklər Füzulini, Seyid Əzimi, Vahidi əzbərdən bilir. Sözüm ondadır ki, adlarını çəkdiyimiz klassiklərin mütaliəsi ilə şeir dünyasına qədəm qoymuş İbrahimin də poetik istedadı bu kökdən pərvəriş tapıb:

Mənim anamdı Vətən, mən ona bir övladam.

Bakı, Muğan, Xoy, Təbriz ya harası, ölkəmizin.

Vətən sənindir, sən ona can fəda qıl, ey Zahid

Sən ölməyinlə gözəlsə, sorası ölkəmizin.

Məqsədimiz müxtəlif vəznli, müxtəlif şəkilli şeirlərin hansınısa təqdir etmək və ya pisləmək deyil. Son illərdə Güney şeirinə gəlmiş gənclərin bir qisminin yaradıcılıq potensialı barədə bəzi fikirləri qeyd elədik. Narahatlıq ondadır ki, bu tərəfdə olduğu kimi, o tərəfdə də gənc şairlərdən bəziləri ötən onilliklərdə yaranan poeziyanı şablon sayır, bir-birini qəlib və stereotiplərdən uzaqlaşmağa çağırır, yenilik xətrinə yenilik etmək istəyirlər. Amma unutmaq olmaz ki, Azərbaycan poeziyası daha dərin köklər üzərində qurulub.

Biz ədəbi gəncliyin bir neçə nümayəndəsinin yaradıcılığından söhbət açdıq, onların bədii keyfiyyət baxımından daha çox diqqəti cəlb edən şeirləri haqqında imkan dairəsində mülahizə və iradlarımızı bildirdik. Ədəbi mühitdə yeri və mövqeyi görünməyə başlayan gənc yaradıcı nəslin uğurları və qüsurlarını mütəmadi olaraq göstərmək həm onların, həm də poeziyamızın xeyrinə olar.

Vüqar Əhməd

professor

Xalq cəbhəsi.-2015.- 7 avqust.- S.14.