Salam sənə, Türk deyilən sevgili…

Bəxtiyar Vahabzadənin şair Halistin Kukula məktubları

İllər öncə B.Vahabzadənin 70 illik yubileyi münasibətilə yazdığım bir məqalədə onun yaradıcılığına münasibətimi aşağıdakı şəkildə ifadə etmişəm: “B.Vahabzadənin hər bir əsəri əks-səda doğurub, şıdırğı bir sürətlə oxucular arasında yayılıb. Çünki bu poeziya Azərbaycan adlı Ananın halal südündən, isti nəfəsindən yoğrulmuş müdrik poeziyadır”.

B.Vahabzadə yaradıcılığındakı müdrik fəlsəfi anlayış, onun xalqımızın milli varlığını, milli-mənəvi dəyərlərini, dilini, tarixini əks etdirən ədəbi, elmi-publisistik yazıları, poeziyasındakı fəlsəfə dünyanın bir çox siyasətçilərinin, elm, ədəbiyyat xadimlərinin fikrini məşğul edib, haqqında fikir söyləməyə vadar edib. Azərbaycanda və onun hüdudlarından kənarda yaşayanlar, onun yaradıcılığını izləyənlər B.Vahabzadə haq¬qında bir-birindən maraqlı fikirlər söyləmişlər. Türk dünyasının böyük qələm ustası Çingiz Aytmatov yazırdı: “Vahabzadənin poetik təfəkkür mədəniyyəti təbiətcə milldir. Bu, müstəsna dərəcədə zəruri haldır ki, sən övladı olduğun xalqın nitq hissəsində feil olmağı bacarasan”.

Prof. Mehmet Kaplan B.Vahabzadə şeirini “Brilyant kimi bir şeir” adlandırıb, prof. Dursun Yıldırım onu “Azərbaycan türklərinin olduğu qədər müasir dünya türklərinin də böyük şeir ustadı” hesab edib, prof. Əhməd Bican Ercilasunun “Vahabzadə bizə öyrətdi ki, hər millətin ana dili o dilin namusu və vicdanıdır” konsepsiyası, onun şeirini “insanın içində yanan bir atəşə” bənzədən Əli Yavuz Akpınarın poetik düşüncələri, Yavuz Bülənd Bakilərin “Türk ədəbiyyatı üçün Mehmet Akif, Yahya Kamal, Nəcib Fazil nə isə Azərbaycan ədəbiyyatı üçün də Bəxtiyar Vahabzadə odur. Bu baxımdan yeni Azərbaycan Cümhuriyyətinin yaradılmasında onun haykıran yaradıcılığının mühüm payı var” deməsi Vahabzadə yaradıcılığının ictimai-bədii və siyasi məziyyətlərini göz qabağına gətirməkdədir. B.Vahabzadə haqqında yazılanlar, deyilənlər böyük bir tədqiqata möhtacdır. Biz bu yazımızda türk dünyasının milli düşüncələrini, türk dünyasına, o cümlədən Azərbaycan türklərinə böyük məhəbbətini şeir və yazılarında ifadə edən Samsunlu şair Halistin Kukul və Bəxtiyar Vahabzadə münasibətlərindəki mülahizələrimizi ifadə etməyə, onların məktub və düşüncələrini əlimizdə olan məktub və yazılara istinad etməklə şərh etməyə çalışdıq.

Vaxtilə Türkiyənin On Doqquz Mayıs Universitetinin fransız dili müəllimi, təqaüdə ayrılmış, elmi-publisistik yazıları, şeir və nəsr əsərləri ilə tanınan Halistin Kukul Sovetlər Birliyinin dağılması ərəfəsində türk dünyasına, Azərbaycana münasibətini ifadə edən “Salam” şeirində türk dünyasına olan həsrətini ürək yanğısı ilə belə ifadə edirdi:

Salam sənə, ey xorlanan Türk eli,

Salam sənə, Türk deyilən sevgili,

Dədəm Qorqud, Yunus Əmrə, Nəsimi,

Həsrətiniz könlümdə buram-buram,

Salamün əleyküm, əleyküm salam.

Qırğız, Qazax, Özbək, Türkmən, Azəri,

Türk atanın cövhərindən, cövhəri,

Görünməli bu gecənin səhəri,

Duysun bizə bütün cahan ehtiram,

Salamün əleyküm, əleyküm salam.

Halistin Kukul 1992-ci ildə yazdığı “Qarabağ acıları” şeirində Qarabağda ermənilərin törətdikləri vəhşilikləri “Yaban ellər aldı yavrularımı”, “qırdılar o canım cavanlarımı”, “əm, ey qara torpaq acılarımı” şəklində ifadə edərək Sovetlər Birliyindən qopan türk dünyasının zəncirlərini qırdığını alqışlayır, lakin Azərbaycanın bir parçası Qarabağın düşmən tapdağından xilası üçün Allaha dualar edərək yazırdı:

Cümlə aləm bilir Qarabağ bizim,

Zəncirləri qırdıq, yeni çağ bizim,

Yamyaşıl vadilər, qarlı dağ bizim,

Qəbul eylə Rəbbim, dualarımı…

Türk milli düşüncəsi ilə yaşayan şair Halistin Kukul, şübhəsiz, türk dünyasına səs salmış Azərbaycan şairi B.Vahabzadənin yaradıcılığından xəbərdar idi. Şairin özü ilə ilk dəfə 1992-ci ildə görüşməsini isə Halistin bəy “Vahabzadəni dinlərkən” adlı məqaləsində belə ifadə edirdi: “Şeirlərini illərdir zövq və həyəcanla oxuduğum Azərbaycan şairi Bəxtiyar Vahabzadə ilə “Türk Dünyası Yazarlar Qurultayı”nda çox məsud və həyəcanlı bir halda qarşılaşdıq. Onunla görüşüm təxminən on iki dəqiqə çəkdi. 70 il deyil, sanki min illik həsrətlilər kimi görüşdük. Onu professor Məhmət Kaplanın “Türk Ədəbiyyatı” dərgisində yayınlanan “Pırlanta kimi bir şeir” məqaləsi ilə daha çox sevdiyimi söyləyincə, “Rəhmətlik Məhmət Kaplan başqaydı. O, çox möhtərəmdi” - dedi. “Mənim bu yazımda məqsədim B.Vahabzadənin bu qurultayda etdiyi məruzə və bu məruzədə onun davranışıdır. Çəkilən bunca cəfaya, bu vüsal günündə yenilərinin əlavəsini istəmir. Etidal, təmkin və sürət istəyir. Laf deyil, iş istəyir. Mum deyil, günəş istəyir. Öz ifadələrilə “Yumruq kimi birləşmək istəyir”.

Halistin Kukul “Bəxtiyar Vahabzadə Ağabəimə” epiqrafı ilə yazdığı “Yumruq kimi birləşməli” şeirində:

Eyni dağın gülləriyik,

Tomur-tomur dərləşməli.

Dərdləri də, sevinci də,

Həp birlikdə üləşməli!

Düz edib qarlı dağları,

Aşıb üstündən çağları,

Yandıraraq çıraqları,

İztirabları deşməli!

Dün və bu gün, həm də yarın,

Gözü doymaz canavarın,

Bizə tələ quranların,

Çuxurlarını eşməli.

Çox az qaldı, yol qısaldı,

Qaf dağımı? Bir masaldı,

Bəxtiyar bir haray saldı,

“Yumruq kimi birləşməli!”

1990-cı illərdə B.Vahabzadənin Türkiyədə bir neçə kitabı, o cümlədən “Sonbahar düşüncələri”, “Ürəkdədir sözün kökü”, “Gün var min aya dəyər”, “Yücəlikdə tənhalıq”, “Tavşana kaç, tazıya tut”, “Açılan sabahlara salam”, “Nerəyə gediyor bu dünya”, “Şehitlər” kitabları yayınlandı.

Bu sətirlərin müəllifi o illərdə (1992-1998) şair Halistin Kukulun müəllimlik etdiyi Samsun On Doqquz Mayıs Universitetində professor kimi fəaliyyət göstərirdi. B.Vahabzadənin Türkiyədə çap olunmuş kitablarının necə sürətlə yayılıb-oxunduğunun mən də şahidi olmuşam. 1993-cü ildə B.Vahabzadə mənə və Halistin bəyə məktub göndərmişdi. Halistin bəyə yazdığı məktubu ona çatdırmağımı xahiş edirdi. Bəxtiyar müəllim yazırdı: “Hörmətli Maarifə xanım. Sizə telefonla dediyim, M.Halistin Kukula yazdığım məktubu ona çatdırmağınızı xahiş edirəm.

Mən sizdən xahiş edirəm, tapşırdığım işlərin taleyi barədə mənə yazasınız. Ələlxüsus Fırat Kızıltuqla telefonla danışa bildinizmi? Diynət Vakfı mənim yeni kitabımı nəşr edib (“Ürəkdədir sözün kökü”). Ondan da nümunə üçün sizə bir nüsxə göndərirəm. Müfəssəl məktubunu gözləyirəm. Məndən oradakı dostların hamısına salam söyləyin. Hörmətlə: B.Vahabzadə. 4.03.1993”.

Halistin Kukul B.Vahabzadənin Türkiyədə yayınlanan, demək olar ki, bütün kitablarına münasibət bildirir, haqqında qəzet və jurnallarda məqalələr dərc etdirirdi. 1992-ci ildə B.Vahabzadənin İzmirdə nəşr olunan “Gün var min aya dəyər” kitabındakı “Örümçək ağ bağladı” (“Hörümçək tor bağladı”) şeirini təhlilə cəlb edən Halistin bəy “Ortadoğu” qəzetində “Örümçək ağ bağladı” şeirinin təhlili” adlı məqaləsində yazırdı: “Örümçək ağ bağladı” insanı hədəf alan və bütün cəhətləri ilə bir cəmiyyəti çökdürmək istəyən bir diktatorluq rejiminə qarşı baş qaldırış və üsyandır.

…Bu şeirdə B.Vahabzadə Azərbaycanın düçar olduğu 70 illik macəralarını anladır. Başdan sona ifadə etdiyi məsələ milli mədəniyyət qiymətlərimizdir. O, bu şeirində heç bir zaman maddi məsələlərə toxunmur. Çünki bir milləti məhkum vəziyyətə gətirmək üçün maddi deyil, onun mənəvi dəyərlərini məhv etmək, onu milli-mənəvi dəyərlərdən uzaqlaşdırmaq lazımdır. Budur 70 illik ponorama”.

Sonrakı məqalələrimin birində yenə bu şeir üzərində təhlil apararaq yazır: “Diqqət edilirsə, Mehmet Akif, Yahya Kamal, Nevcip Fazılın ümumi fikir anlayışlarının təməlində din (islamiyyət), milli tarix (türk tarixi) və dil (türkcə) ən mühüm ittifaqı təşkil edər. …B.Vahabzadə 1968-ci ildə yazdığı “Hörümçək ağ bağladı” adlı şeirində bu üç ünsürün üzərində durur. Bu üç ünsürdən məhrum bir millətin hafizəsi yoxdur”.

H.Kukul B.Vahabzadənin “Sonbahar düşüncələri” kitabı haqqında yazdığı “Qürub düşüncələri” adlı məqaləsində də Bəxtiyar Vahabzadəni “Azərbaycanın gursəsli, üfüqlü, alim-şairi adlandıraraq yazırdı: “Şeirdən ləzzət almaq istəyənlər, tarixdən ibrət almaq istəyənlər və çilə içində gözəlliyi görmək istəyənlər “Qürub düşüncələri”ni oxusunlar (bax: “Türk ədəbiyyatı” jurnalı, 1986, sayı 276, Ekim, səh. 48-49).

Halistin bəy “Bəxtiyar Vahabzadənin türkcə sevdası” (“Türk ədəbiyyatı”, 2004, iyul) “Vahabzadə eşqi” (“Erciyes” jurnalı 2007, iyun), “Gün var min aya dəyər” (“Türk ədəbiyyatı”, 1993, fevral), “Bəxtiyar Vahabzadənin “Allahü-Əkbər” şeirinin təhlili” (“Erciyes” 2001, mart), Bəxtiyar Vahabzadənin “Haqqı yox” şeiri haqqında” (“Erciyes” 2008, oktyabr), “Yücəlikdə tənhalıq kitabı haqqında” (“Çağrı” jurnalı, 2004, dekabr) məqalələrində onun sənət dünyasına girdiyi gündən Azərbaycan üçün haykıran milli şair olduğunu dönə-dönə qeyd edir.

2009-cu ilin 13 fevralında Azərbaycanın böyük şairi B.Vahabzadənin vəfatından sonra Halistin Kukul şairin ölüm xəbərindən sarsılıb, “Türk dünyasının böyük şairi Bəxtiyar Vahabzadənin ardından” (“Erciyes”, 2009, aprel), “Bəxtiyar Vahabzadəsiz dörd il” (“Çağrı” dərgisi, 2013, fevral) məqalələri ilə B.Vahabzadənin əziz xatirəsini yad edirdi.

2013-cü ilin oktyabr ayında Samsunda bir simpoziumda iştirak edirdim. Simpoziumda Halistin Kukul da çox maraqlı bir mövzuda məruzə etdi. Biz köhnə tanışlar kimi görüşdük, səmimi söhbət etdik. Şübhəsiz, B.Vahabzadə söhbətimizdə birinci yerdə idi. Halistin bəy B.Vahabzadənin ona yazdığı məktubların surətini mənə verdi, «lazım olar” dedi. “Əlbəttə, dedim, bunlar tarix üçün çox önəmlidir”.

Şair Halistin Kukula Bəxtiyar Vahabzadənin yazdığı ona qədər məktubdan məlum olur ki, onların arasında əqidə dostluğu, qardaşlıq və milli düşüncə sevgisi birinci yerdədir. Məktubların bir qismində B.Vahabzadə çox böyük təvazökarlıqla Halistin bəyin onun haqqında yazdığı məqalələrə görə təşəkkür edir, yazılara münasibət bildirirdi. B.Vahabzadənin şair Halistin Kukula yazdığı məktubların ikisinin foto-şəklini verməyi lazım bildim. Bu məktublardan biri B.Vahabzadənin öz xətti ilə yazılıb, makinada yazılmış digər məktubda isə şairin imzası var.

Maarifə Hacıyeva

professor

Xalq Cəbhəsi.- 2015.-29 sentyabr.- S.14.