“Qeyri-şüurlu qurulan ailələr
boşanmaya meyillidir”
Mehriban
Zeynalova: “İqtisadi cəhətdən asılı gənclərin
ailəsində həmişə problemlər olur”
Hər valideynin arzusu övladını ailəli görməkdir,
hər xanımın arzusu uğurlu ailə qurmaqdır. Lakin, son
zamanların statistikası göstərir ki, arzular puç
olur. Səbəbini isə axtaran və onu
aradan qaldıran yoxdur. Son zamanlar sosial şəbəkələrdə
istehza obyektinə çevrilən azərbaycanlı qızlar,
öldürülən qadınlar, mənəvi zədə alan və kimsəsiz qalan uşaqlar var, bir də
Azərbaycanın dağılmış ailə institutu. Niyə belə oldu? Həmsöhbətimiz “Təmiz
Dünya” İctimai Birliyinin rəhbəri Mehriban
Zeynalovadır
- Azərbaycan
ailələrini boşanmaya aparan yollar, səbəblər
hansılardır?
-
Boşanmadan danışarkən ilk əvvəl evlilikdən
başlamaq lazımdır ki, o necə baş verib. Əvvəl ənənəvi olaraq valideynlərin
israrı və ya sevgi ilə ailə quran şəxslər
ailənin təməlində gələcək həyatlarının
müəyyən perspektivlərini görürdülər.
Bu gün valideyn tərəfindən məcburi
nikahlar azalsa da, ailə quran şəxslərin əksəriyyəi
şüurlu surətdə ailə qurur. İnsanlar
ailəni nə məqsədlə qurduğunu bilir; evləndiyi
insan sevdiyi şəxsdir, ailə uşaq dünyaya gətirmək
üçündür, hansısa maddi marağı
güdür və ya ənənəvi olaraq hamının
etdiyini təkrarlayır. Qeyri-şüurlu
olaraq qurulan ailələr isə boşanmaya meyillidirlər.
Çünki bu ailənin təməlində
sabitlik, dayanıqlıqlıq, ailə ilə bağlı gələcək
perspektivlər, eyni düşüncə tərzi yoxdur. Boşanmaların kökündə bir çox səbəblər
var. Məsələn, qısa müddətli aşiqlik, kifayət
qədər bir-birini öyrənməmək, sonradan yaranan
fikir ayrılığı buna gətirib çıxarır.
Ola bilər ailə qurmuş tərəflərdən
biri daha intellektualdır. Burda intellektlərin
uyğunlaşmaması da ailənin dağılmasına təsir
edən amillərdəndir. Və yaxud tərəflər
arasında qarşılıqlı anlaşma yoxdur. Ailə quran insanlar bir-birinə nüfuz olaraq
baxmalı, eyni zamanda bir-birinə qarşı olan hörməti
sərgiləməlidirlər. Bu hörmət
hissinin ailə çərçivəsində yoxa
çıxması bir çox hallarda boşanma ilə nəticələnir.
Qarşı tərəflər bir-birinə kifayət
qədər hörmət etmirlər. Bu həm
də ideallaşdırmadan dairəli gələ bilər.
Ola bilər evlilik dönəmində
cütlüklər bir-birini ideallaşdırırlar,
sonrakı prosesdə o təsəvvür dağılır və
fərq ortaya çıxır. Özünü
fərqli təqdimetmə, mesajları fərqli vermə həqiqətlə
tərs mütənasib olur ki, sonuc heç də ürəkaçan
alınmır. Tərəflərin
qohumlarının ailənin həyatına müdaxiləsi də
boşanmaya aparan yollardan sayıla bilər. Yəni valideynlər ailəyə pozitiv təsir əvəzinə,
neqativ, dağıdıcı təsir göstərirlər.
- Həmişə
barışdırıcı tərəf kimi
çıxış etmiş valideynin bu gün
dağıdıcı funksiyanı yerinə yetirməsi nədən
qaynaqlanır?
- Qəribə
bir psixoloji hal yaranıb; hökmranlıq hissi… Mən idarə
etməliyəm! Hamı mənə tabe olmalıdır! Bu cür formada hökmranlıq əvvəl də
olub. Məsələn, ailənin maliyyə vəsaitinin
idarə olunması əsasən ananın əlində idi və
bu norma kimi hamı tərəfindən qəbul
olunurdu. Ailə də kifayət qədər
normal idarə olunurdu. İndi bunu daha
çox zorakılıq formasında edirlər. Söhbət ondan gedir ki, köhnələr köhnə
qayda ilə idarə etmək istəyir, yenilər isə
köhnə qayda ilə idarə olunmaq istəmirlər, yeni
davranış modeli sərgiləyirlər. Çox az valideynlər özlərini yeni
davranış formalarına adaptasiya edir və ailənin də
sərbəst yaşamasına etiraz etmirlər. Amma
əhəmiyyətli qism insan var ki, yenə köhnə idarə
üsulunu daha doğru sayır və ona üstünlük
verirlər. Onların fikrincə, bu daha
doğrudur, çünki onu da illərlə belə idarə
ediblər, o özünü doğruldub, indi idarəçi
kimi özünü təsdiqləmək istəyir. Gənclər isə təbii ki fərqli
düşünürlər. Burda ərə
getmiş qız tərəfinin də iddialarını nəzərə
almaq lazımdır. Nədənsə gənclərin
sərbəst yaşaması deyil, kiməsə
sığınması, kimdənsə iqtisadi
asılılığı valideynə daha çox sərf
edir. Bu gün valideyn gənc ailəyə
göstərdiyi iqtisadi dəstəyi şantaj kimi istifadə
edir. Yəni mən kömək edirəmsə,
mənim dediyim də qanun olmalıdır. Gənc
ailənin düşüncələri, maraq və istəkləri
önəmli sayılmır. Valideynin “mən
idarə etməliyəm, çünki pulu mən xərcləyirəm,
nə istəyirəmsə, onu da edəcəksiniz!” eqosu əsas
götürülür. İqtisadi
asılı gənclərin ailəsində həmişə
problemlər olur. Ənənələrə
əsasən də biz öz övladımızı həmişə
iqtisadi asılı öyrədirik.
- Bəlkə
problem ondan qaynaqlanır ki, klassik Azərbaycan ailələrində
uşağın arzu, istəyi və düşüncələri
kimsəni maraqlandırmır?
- Bu
çox ciddi problemdir. Yaxınlarda bir tədbirdə
uşaqlar və valideynlərlə görüşdə
iştirak etmişdim. Hardasa 10
yaşında olan bu uşaqlarla söhbətim zamanı məlum
oldu ki, valideyni onların düşüncələri və qərarı
maraqlandırmır. Hətta bir uşaq dedi ki “atamla
çox danışmaq istəyirəm, amma mənə
vaxtı yoxdur”. Soruşdum ki, bəs atan evdə
nə edir? Cavab verdi ki, “işdən
yorğun gəlir, evdə televizora baxır, amma mən
çox istəyirəm ki, atam mənimlə
danışsın”… Yəni elementar olaraq
uşağı dinləmək lazımdır. İndi fərqli dünyadır. Uşaqlar
əvvəlki kimi itaətkar böyümürlər. Onlara gələn və kifayət qədər
çox olan informasiya axınını kiminləsə
bölüşməlidirlər. Əgər
valideyn evdə onu bölüşmürsə, deməli
uşaq kənarda kimisə axtarmalıdır. Sizə deyim ki, valideyin hətta kifayət qədər
yetkin oğlanın rəyini soruşmur. Məsələn,
mən evdə kifayət qədər hər kəsin rəyini
soruşduğum halda bəzən yenə etirazlar olur. Nəzərə alaq ki, klassik ailə metodunda bu qəti
yoxdur. Odur ki, böyüklər artıq
yeni ailədaxili davranışlara alışmalı, övlad
ilə hesablaşmalıdırlar. Bu tabe
olmaq deyil, qərarların birgə qəbulu deməkdir. Bizdə valideynlər ailə qərarlarının
birgə qəbuluna hazır deyillər.
- Sosial
forumlarda qızlar və xanımlar münasibət qurmaq istəyən
gənclərin sonradan ciddi deyil, əyləncə məqsədi
ilə onlara yaxınlaşdıqlarını
aşkarladıqlarını bildirirlər.
- Hesab
edirəm ki, kiminsə saf duyğuları ilə oynayan insan
cinayətkardır. İnanıram ki, nə
vaxtsa buna görə cinayət məsuliyyəti də olacaq.
Bu günün tələbidir. Duyğuları, hissi istismar edilmiş insanın
kompensasiyasını heç nə ilə ödəmək
olmur. Bu çox ciddi zədədir. Bu insanın sonrakı həyat və yaşam tərzində
özünü göstərir. Bu
baxımdan ciddi cinayət olsa da, bizdə bu cinayət kimi
qeydiyyata alınmır. Bu cür kişilərin
özünü realizə etmək problem var. Onlar hər dəfə
yeni qəlbi əldə etdikdə özlərini güclü
hesab edirlər. Həmin şəxslərin
bir daxili hesabat və öhdəlik hissi yoxdur,
qarşısındakına hörmət hissi təmamilə
ölüb.
- Bu
qanunla da tənzimlənmir.
- Yox təbii
ki. Həm də ona görə ki, belə
iddialar qaldırılmır. Bununla
bağlı hər hansı ictimai qışqırıq
yoxdur. SOS siqnalı verən yoxdur. Amma bu cür yanaşmaların nəticəsidir ki,
insanlar arasında kifayət qədər ciddi inamsızlıq
hissini formalaşıb. Son nəticə
depressiyadır. Belə münasibətlər
stimullaşdırmanı öldürür. Bu insanın yaradıcı və intellektinin
inkişafını əngəlləyir. Yəni
bir hadisə, olay insan həyatına nə qədər
böyük zərbələr vurur. Hesab
edirəm ki, bu sahədə araşdırmalara ehtiyac var.
İndiki halda qanunvericilk bununla bağlı heç nə nəzərdə
tutmur. Amma yeni qanun qəbuluna ehtiyac var.
Bunun üçün də qanunvericilik orqanlarında
oturanların məsələyə münasibəti dəyişməlidir.
Əgər 20 il əvvəl namus məsələsinə
görə hüquq orqanlarında oturan adam subyektiv olaraq kəskin
reaksiya verirdisə, bu gün o məsələdə onlar da
sosial şəbəkədə oturanlar kimi
düşünürlər. Problem sevgiyə
inanmaqda deyil, problem qarşı tərəfin əlçatan
olmasındadır. Şüuraltında
qadın haqqında çox neqativ fikirlər toplanıb.
Dəxlisi yoxdur bu qadın onun yaxın qohumudur,
yoxsa yaddır. Bütün dəyərlər
sistemi laxlayıb. Adi deyil, incəliklə
düşünülmüş məsələdir. Əgər bir ölkənin gücünü almaq
istəyirsənsə, onun qadınını yıx, onun
qadına olan münasibətini pisləşdir. Sovet dönəmində aparılan
araşdırmalarda Azərbaycan ailə dəyərlərinə
görə birinci yerdə idi.
- Azərbaycan
ailəsinin ən böyük dayağı qadın olub.
-
Çünki qadın təmkini, səbri,
dünyagörüşü ailənin qorunub
saxlanmasının öhdəsindən gəlib.
- Amma Azərbaycan qadını bu gün sadalanan
bütün məziyyətləri ilə birgə istehza mənbəyidir. Sosial şəbəkələrdə
rus və ukrayna xanımları yüksək qiymətləndirilir.
- Qeyri
millətdən olan qadınlar münasibətlərdə daha
sərbəstdirlər. Bizim qadınlar isə çək-çeviri
bir az uzadandırlar. Ona
görə qeyri-millətlər daha əlçatandır.
Amma qeyri-millətin qadınları öz istək
və arzularını açıq şəkildə ifadə
edib tələb etmək bacarığı var. İstədikləri
vaxt münasibətləri yarıda kəsə bilərlər.
Ailə münasibətlərində daha
çox öz istəklərini əsas götürürlər,
nəinki qarşı tərəfi. Bizim
qadınlar isə əksinə, daha çox qarşı tərəfin
istək və arzularını ön plana çəkir,
özlərini ikinci plana salırlar. Əslində
böyük qəhrəmanlıqdır, kişini kifayət qədər
yüksəyə qaldırır. Amma
görünür artıq kişilər yuxarıda olmaq istəmirlər.
Artıq qadın öz mənafeyini irəli
çəkməlidir. Əslində
qarışıq nikahlar hər zaman hər hansı maraq əsasıda
qurulur, heç zaman həmin nikahda sevgi əsas faktor olmur.
Belə nikahlar şüuraltı hansısa vasitə olub;
xarici ölkədə yaşama, streotiplərdən azad olma,
iqtisadi imkan əldə etmə və s. Xarici vətəndaşlarla
o qızlar ailə qururlar ki, onların intellektual səviyyələrinə
uyğun burda adam tapa bilmirlər. Və yaxud birinci ailəsi uğursuz
alınmış xanımlar qarışıq nigahlara
üstünlük verirlər. Mən həmişə
demişəm ki, bizim qadınların fikri birdir; necə olur,
olsun - ailə qursun.
- Azərbaycan qızlarını körpəlikdən ailə məsuliyyəti aşılanıb, amma nədənsə eyni məsuliyyət oğlanlara şamil edilməyib.
- Bu ailəyə yanaşmadan asılıdır. Həmişə deyilib ki, “kişi küçədə olar, kişi gəzə bilər, kişi xəyanət edə bilər, kişi bağışlanandı, qadın yox”. Ona görə də qıza daşıyacağı məsuliyyət haqda hər gün mühazirələr oxunub. Amma kişidən axı heç nə tələb olunmur. Kişi ov ovlayıb, quş quşlayıb, gəlib evə, vəssalam. Bununla da missiyası bitmiş hesab olunub. Sovet dövründə də kişi qazandığı pulu evə verməklə missiyasını bitmiş hesab edib. Bu gün bir kişi düşünmür ki, bəlkə bu gün mən həyat yoldaşıma xoş sözlər deyim? Bəlkə onu əzizləyim və ya qapıdan içəri daxil olanda əhvalını soruşum? Axı o da yorğundur. Yox.. bunların hamısı qadından tələb olunur; kişi evə gələndə sən mütləq gülümsəməlisən, sən onu anlamalısan. Sual verirəm; bəs kişi qadını anlayırmı?? Bəlkə bu gün qadının əhvalı yaxşı deyil, həyat yoldaşının bir xoş sözünə möhtacdır? Bilrsinizmi, hətta bir xoş sözü belə qadına qıymırlar. Kənardakı tanımadıqları insanlara sosial şəbəkələrdə kifayət qədər xoş sözlər işlədirlər. Amma ailədə xanımın könlünü almağı özünə əskiklik bilirlər.
Ülviyyə
Tahirqızı
Xalq Cəbhəsi.-
2015.- 28 yanvar.- S.13.