Türkiyədə Azərbaycan türkü və oyun havaları

Azəri (Azərbaycan- red.) xalq türkü və oyun havalarının başlıca xüsusiyyətlərindən biri, “maye” növündən olan “şikəstə (məsələn, “Qarabağ şikəstəsi”, “Bakı şikəstəsi” və “Şirvan şikəstəsi” kimi) deyilənlər istisna, Azərbaycanın o və ya bu məntəqəsinin məhəlli xarakterini daşımamasıdır. Buna görə də hər türkü və hər oyun havası ümumi Azərbaycana xas bir xarakter daşıyır və bu ölkənin hər məntəqəsində eyni tərz, eyni üslubda söylənilir və oynanılır. Bir türküyə bu və ya o məntəqənin malıdır, əsla deyilə bilməz. Ələlxüsus ki, 6/8 ölçülü olan bu motivlərin özünəməxsus bir də üslubu və tempi var. Qonşulardan alınma türkü və oyun havalarının üslub, tərz və tempinə, əgər varsa, mətnlərindəki şivəyə yerli sənətkarlar daima əslində olduğu kimi tam riayət etməkdədirlər; bu səbəbdən bu motivlər bariz bir surətdə yerlilərinkindən ayrılmaqda, qarışmamaqda və yabançılığını olduğu kimi, eynilə hiss etdirməkdədir. Beləliklə, azəri (Azərbaycan-red.) xalq türkü və oyun havaları istər-istəməz azəri (Azərbaycan-türk) türkünün qatışıqsız öz malı olaraq nəcabət və bəkarətini mühafizə etməkdədir.

Qayət oynaq və şən olan bu motivlər Türkiyənin hər yerində və hamı tərəfindən sevilməkdə və böyük bir rəğbət görməkdədir.

Azəri (Azərbaycan-red.) türkünün ruh və xarakterini tərənnüm edən bu motivlərin eyni soy və eyni qandan olan Anadolu türkünün də ruhunu oxşaması və onun tərəfindən də sevilməsi və mənimsənilməsi qayət təbiidir. Yalnız bir çox tanınmış folklorçu, səs və saz sənətkarlarımız nədənsə bu motivləri əslindən uzaqlaşdıraraq, öz üslub və tərzlərinə uyğunlaşdırmaq, mətnini (“balam” kəlməsi istisna), İstanbul şivəsiylə Türkiyənin bəzi məntəqələrinə aid etmək surətilə nəşr etdirməkdədirlər ki, qənaətimizcə, bu sənət baxımından bir xətadır. Eynilə hər hansı bir Qara dəniz və ya Malatya türküsünü, İstanbula aid edərək, İstanbul üslub, tərz və şivəsilə nəşr etmək böyük bir sənət xətası sayıldığı və bu halın bir sənətkarı çox çətin duruma saldığı kimi. Qiymətli sənətkarlarımızın bu xətanı bilmədən işlədikləri qənaətindəyik. Çünki bu motivlər onlara tamamilə sənədsiz şəxslər tərəfindən verilmiş olduğundan, çox təbii olaraq, mənşə və tərzcə də yanlış bir yola əyilib. Məhz bu kimi xətaların işlənməsinə meydan verməmək və azəri motivlərinin nəşrindən zövq duyan qiymətli folklorçu, səs və saz sənətkarlarımızla bərabər, hörmətli oxucularımıza bir xidmət etmək məqsədilə bu saydan etibarən dərgimizdə sıra ilə azəri (Azərbaycan-red.) xalq türkü və oyun havalarının notlarını mətnlərilə birlikdə nəşrə qərar verdik. Bundan belə qiymətli oxucularımızın azəri musiqisinə aid suallarını, imkan daxilində, cavablandırmağı və arzu edəcəkləri türkü və oyun havalarının notlarını nəşr etməyi indidən vəd edirik.

ŞUŞANIN DAĞLARI

Şuşanın dağları mavi dumanlı,

Qırmızı kömləkli, yaşıl tumanlı,

Dərdindən ölməyə çoxlar gümanlı,

Ay qız, bu nə qaş-göz, bu nə tel,

Ölürəm dərdindən, bunu bil,

Danışmasan da, balam, barı gül.

Şuşada axşamlar doğar ulduzlar,

Ondan da gözəldir gəlinlər, qızlar.

Oturmuş yol üstə, yolunu gözlər,

Ay qız, bu nə qaş-göz, bu nə tel,

Ölürəm dərdindən, bunu bil,

Danışmasan da, balam, barı gül.

Şuşanın hər yerdə vardır sorağı,

Tərifə layiqdir İsa bulağı,

Dağları, ovası ceyran oynağı,

Ay qız, bu nə qaş-göz, bu nə tel,

Ölürəm dərdindən, bunu bil,

Danışmasan da, barı gül.

OVÇU

Aman, ovçu, vurma məni!

Mən bu dağın, ay balam, maralıyam.

Maralıyam, maralıyam,

Ovçu vurmuş, anacan, yaralıyam.

Bu dağlarda ceyran gəzər,

Ayaqların, ay balam, daşlar əzər.

Mən o yara neyləmişəm,

O yar məndən, anacan, uzaq gəzər.

Bir daş atdım, çaya düşdü.

Daş yerindən, ay balam, sonam uştu.

Mən o yara neylədim ki,

O yar məndən, anacan, uzaq düşdü.

Məqalə “Azərbaycan yurd bilgisi” dərgisinin

1954-cü il 37-ci sayında (s. 28-31) dərc edilib.

Əziz Özər

Azərbaycan türkcəsinə uyğunlaşdıran:

Almaz Həsənqızı, filologiya üzrə elmlər doktoru

Xalq Cəbhəsi.- 2016.- 18 avqust.- S.13.