Azəraycanda tarixən formalaşmış tolerantlıq multikulturalizm siyasətinin aparılmasına şərait yaradır

Azərbaycan üçün multikulturalizmin əhəmiyyəti həm daxili sabitlik və inkişaf, həm də geosiyasi vəziyyəti nəzərə almaqla xarici əlaqələrdə mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bir vacib məqam qeyd olunmalıdır ki, dövlətin multikultural siyasət yürütməsi üçün bir sıra ilkin şərtlərə malik olması lazımdır. Dövlətin milli maraqlarına və milli təhlükəsizliyinə ziyan verə biləcək mədəniyyət daşıyıcılarının (əsasən radikal dini təbliğat) qarşısını alacaq dövlət qurumlarının effektiv fəaliyyətinin təmin olunması əsas şərtdir. Bu mənada əsas yük Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi və Dini İşlər Üzrə Dövlət Komitəsinin üzərinə düşür. Digər əsas şərt isə, cəmiyyətdə dövlətin maraqlarına uyğun dəyərlərin təbliğ olunması üçün QHT və mediya şəbəkəsinin mövcudluğu və effektiv fəaliyyətinin təmin olunması üçün lazımi maliyyə vəsaitidir. Bu mənada dövlətin QHT sektoruna maliyyə yardımı ayırması və müxtəlif formalarda kütləvi informasiya vasitələrinə dəstək göstərilməsi qeyd oluna bilər.

Azərbaycanda tarixən formalaşmış tolerantlıq multikulturalizm siyasətinin aparılmasına şərait yaradır. Hazırda Azərbaycanda etnik, yaxud dini zəmində qruplararası münaqişə vəziyyəti mövcud deyil. Lakin müstəqilliyin ilk illərində, dövlətin zəif vaxtlarında Azərbaycan etnik zəmində səparatçılıq meyilləri ilə qarşılaşıb. Üstəlik, İran, Səudiyyə Ərəbistanı və Türkiyə ayrı-ayrılıqda Azərbaycana bir-birindən fərqli məzhəblərin ixracını həyata keçiriblər. Bundan əlavə müxtəlif sosial statusa malik, regional əlamətlər və dil daşıyıcılığına görə fərqli sosial qruplar mövcuddur.

Multikulturalizm siyasəti yeritməklə Azərbaycan ilk növbədə daxilində olan mədəniyyətlərin təbii yolla inteqrasiyasına nail olacaq. Bu dövləti ayrı-ayrı mədəniyyətlərarası ziddiyyətlərə qarışmaqdan və bununla sosial sabitliyi daha da pisləşdirmək riskindən qoruyacaq. Dövlət gücünü daha çox əsas milli ideyanın reallaşmasına – iqtisadi inkişaf və sosial rifahın yüksəldilməsinə sərf edəcək.

Multikulturalizm Azərbaycanı kənar müdaxilə risklərinin yaranması baxımından mühafizə edəcək. Xarici qüvvələrin etnik və dini zəmində dövlətə təzyiq imkanları zəifləyəcək və get-gedə tamamilə tükənəcək. Məsələn Rusiya rusdillilərin hüquqlarının pozulməsi, İran müsəlmanların sıxışdırılması, ya da yəhudilərlə əməkdaşlığı bəhanə edərək Azərbaycana təzyiq göstərə bilməyəcəklər.

Avropa ilə inteqrasiya baxımından multikulturalizmin əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, Azərbaycanın əhalisinin əksər hissəsinin müsəlman olması səbəbiylə Qərb ictimai şüurunda yarana biləcək antipatiya hisslərinin qarşısı alınacaq. Azərbaycanın Avropa üçün əhəmiyyəti həm də ona görə artacaq ki, ölkəmiz Qərblə müsəlmanlar arasın dialoq müstəvisi rolunda çıxış edə biləcək.

Multikulturalizm siyasəti erməni və Azərbaycan icmalarının Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllindən sonra bu ərazidə dinc yaşamaları üçün zəmanət yaradır. Bu baxımdan danışıqlar prosesində ermənilərin icmaların birgə yaşama problemlərinin olması, yaxud Azərbaycan dövlətinin mümkün təzyiq göstərməsi ilə bağlı irəli sürməyə əsasları qalmır.

Respublikamızın gündəlik həyatı sülh, sabitlik və qarşılıqlı anlaşma ilə yaşanan ölkələrdən biri olması belə mötəbər tədbirlərin keçirilməsi üçün böyük zəmin yaradıb, çünki bir sıra ölkələrdə müşahidə edilən millətlərarası və dini münaqişələrin artan gərginliyi fonunda Azərbaycan öz sabitliyini qoruyub saxlayır. Bu gün Azərbaycan tolerantlığı ilə dünyaya nümunədir. UNESCO tərəfindən qəbul edilən “Tolerantlıq prinsipləri Bəyannaməsi”ndə qeyd edilir ki, tolerantlıq dünya mədəniyyətinin zəngin müxtəlifliyinə, özünüifadə formalarına və insan fərdiliyinin təzahür üsullarına hörmət edilməsini, onların qəbul olunmasını və düzgün anlaşılmasını ifadə edir. Ona bilik, açıqlıq, ünsiyyət və fikir, vicdan, etiqad azadlığı imkan yaradır. Tolerantlıq müxtəliflikdə harmoniyadır. O, təkcə mənəvi borc deyil, həm də siyasi və hüquqi tələbatdır. Tolerantlıq sülhün əldə olunmasına, müharibənin sülh mədəniyyəti ilə əvəzlənməsinə kömək edən məziyyətdir, güzəşt, yumşaqlıq və ya görməməzlik deyildir, insanın universal hüquqlarının, əsas azadlıqlarının tanınması əsasında formalaşan fəal münasibətdir. Tolerantlıq insan hüquqlarının, plüralizmin, demokratiya və hüquq qaydalarının təsdiq edilməsinə köməketmə öhdəliyi olmaqla yanaşı, doqmatizmdən, həqiqətin mütləqləşdirilməsindən imtina olunmasını ifadə edən, insan hüquqlarına dair beynəlxalq hüquqi aktlarda müəyyən olunmuş normaları təsdiq edən anlayışdır.

Müstəqil Azərbaycanda etnik azlıqların hüquqlarının müdafiəsi ölkənin siyasi sabitliyinin təminatı və xarici siyasətin prioritet vəzifələrindəndir. Çoxmillətli və çoxfunksiyalı respublika olan Azərbaycanın milli siyasəti bütün etnik qruplar, o cümlədən, milli azlıqlar üçün şəraitin təmin edilməsi və yaradılmasıdır. Respublikada multikulturalizm Azərbaycan dövlətinin milli-mənəvi, ümumbəşəri, humanist dəyərlərə söykənən davamlı və ardıcıl siyasi kursudur. Multikulturalizm bir ideya və termin kimi ilk dəfə Avropada yaransa da, Azərbaycan mühitində artıq cəmiyyətin əxlaq kateqoriyasına çevrilib. Bakıda “Dini etiqad azadlığı, missionerlik fəaliyyəti və media” mövzusunda keçirilən konfransda qeyd olunmuşdur ki, müasir dünya ictimaiyyətinin ən mütərəqqi dəyərlərindən biri hesab olunan dini tolerantlıq mühiti Azərbaycan cəmiyyətinin nümunəvi birgəyaşayış normasına çevrilib. Ölkəmiz bütün dinlərin, mədəniyyətlərin, fərqli baxışların bir ailə kimi yaşadığı tolerantlıq məkanıdır. Bu gün dünyada çoxmədəniyyətli ölkə imici qazanmış Azərbaycanda müxtəlif xalqlar arasında ənənəvi dostluq və qardaşlıq münasibətlərinin, tolerantlığın hökm sürməsi tarixi nailiyyətimizdir. Tarixən tolerant ölkə olan Azərbaycanda müsəlmanlarla yanaşı, katoliklər, provoslavlar, yəhudilər və digər dinlərə etiqad edən insanlar da yaşayırlar.

Ölkəmizdə yaşayan müxtəlif xalqlara öz milli-mənəvi dəyərlərini, dini etiqadını, adət-ənənələrini qoruyub saxlamaq, dil və mədəniyyətini inkişaf etdirmək üçün demokratik şəraitin təmin edilməsi Azərbaycanı dünya ölkələri üçün tolerantlıq örnəyinə çevirib. Qürurverici haldır ki, bir sıra dövlətlər bizim təcrübəmizdən yararlanmağa çalışırlar. İndi dünyada multikulturalizm sahəsində ən optimal model kimi Azərbaycan nümunəsi öyrənilir. Yeri gəlmişkən, 2013-cü ildə 70-dən çox ölkədən 800-ə yaxın tanınmış elm, mədəniyyət xadiminin, Nobel mükafatı laureatlarının toplaşdığı III Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumunda qeyd olunub ki, bu sahədə məsələlərin müzakirəsi üçün Bakıda mütəmadi olaraq unikal tribuna, platforma imkanı yaradılır və multikulturalizm nümunəsi olan Azərbaycan ziyalılarının mülahizələri də böyük marağa səbəb olub. Ümumiyyətlə, ölkəmizdə keçirilmiş çoxsaylı beynəlxalq tədbirlərdə dünyada milli və dini tolerantlığın gücləndirilməsi, multikulturalist dəyərlərin təbliği, dini zəmində ekstremizmə və ayrı-seçkiliyə qarşı birgə mübarizə yollarının araşdırılması, fərqli dinlərin və mədəniyyətlərin daşıyıcısı olan insanlar arasında dialoq və qarşılıqlı anlaşmanın bərqərar edilməsi və digər aktual problemlər geniş müzakirə olunub. Bütün bunların nəticəsi olaraq, Azərbaycan dövləti ölkədəki dini ibadət azadlığından və multikulturalist mühitindən sui-istifadə etməyə cəhd edən müxtəlif təriqətlərin, missioner təşkilatların antimilli fəaliyyətinə qarşı qəti və barışmaz mövqe nümayiş etdirir. Qeyd edək ki, IV Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumunun açılış mərasimində Prezident İlham Əliyev Azərbaycanda multikulturalizmin inkişafını yüksək qiymətləndirib: “Multikulturalizm Azərbaycanda həyat tərzidir. Düzdür, bu termin nisbətən yenidir. Ancaq əsrlər boyu Azərbaycanda multimədəniyyətli cəmiyyətlər mövcud olub. Xalqlar arasındakı dostluq və həmrəylik bunun bariz nümunəsidir”.

Ölkəmizin multikulturalizm mərkəzinə çevrilməsində Heydər Əliyev Fondunun yorulmaz fəaliyyəti xüsusi qeyd olunmalıdır. Fond hər bir layihəsi ilə müxtəlif xalqlar arasında humanizm, həmrəylik və dözümlülük kimi bəşəri dəyərlərin bərqərar olmasına öz töhfəsini verməyə çalışır. Uğurla həyata keçirilən “Tolerantlığın ünvanı – Azərbaycan” layihəsi çərçivəsində ölkədəki məscidlərdə, kilsələrdə, sinaqoqlarda təmir-bərpa işləri aparılır. Bakıda yəhudi uşaqları üçün təhsil kompleksinin istifadəyə verilməsi, Fransa regionlarında kilsələrin, müqəddəs Roma katakombalarının bərpasında iştirakımız, Həştərxanda Müqəddəs Knyaz Vladimirə abidənin ucaldılması da məhz ayrı-ayrı xalqların və konfessiyaların qarşılıqlı hörmət və dostluq münasibətlərinin genişləndirilməsinə xidmət edir.

Bu gün bir sıra ölkələrdə dinlərarası münasibətlərdə böhran yaşandığını qeyd edən Prezident İlham Əliyev islamafobiya, ksenofobiya və antisemitizm meyillərinin gücləndiyini də diqqətə çatdırıb və “Multikulturalizm iflasa uğrayıb, multikulturalizm işləmir və onun gələcəyi yoxdur” kimi fikirlər səsləndirənlərə cavab olaraq, Azərbaycandan nümunə götürməyi tövsiyə edib: “Gəlsinlər, Azərbaycana baxsınlar. Azərbaycanda multikulturalizm yaşayır, möhkəmlənir. Heydər Məscidinin açılışında mən, şeyx həzrətləri, Aleksandr ata, Milix Yevdayev çıxış etmişik. Budur, bizim reallıqlarımız. Bu, bizim üçün adi qaydadır. Ancaq, eyni zamanda, bizim xristian, yəhudi qardaşlarımızın orada çıxışı bir mesaj, siqnal idi, həm Azərbaycan cəmiyyətinə, həm bölgəyə, həm də dünyaya. Bax, belə olmalıdır. Budur normal həyat tərzi, budur normal siyasət”.

Əli

Xalq Cəbhəsi.- 2016.- 26 yanvar.- S.9.