“Azərbaycan” qəzetinin səhifələrində

14-cü yazı

Yadulla Əsədi: "Farslardan qalan miras"

İllər boyu bizim ana yurdumuz Azərbaycanda farsların etdikləri hakimiyyət Azərbaycanın şanlı demokrat firqəsinin rəhbərliyi ilə sındısa da, hələ də onlardan qara bir miras olaraq azərbaycanlıların üzərində fars sicilləri (doğum şəhadətnamələri – red.) yapışıb qalmaqdadır. Hər millətin familyası onun dədə-baba adından ibarət olar. Amma farslar azərbaycanlılara anlamayıb başa düşmədikləri qurama ləqəbləri zorla qəbul etdiriblər. Hələ kənd əhalisini qoyaq kənara, şəhərdə yaşayanların çoxlarından soruşsan, deyər:

Adım Məhəmməd, atamın adı Hüseyn, babamın adı Əli, şöhrətimi (familiyamı – red.) isə bilmirəm, qoy sicilimi göstərim.

Əgər bilmiş də olsa, yəqin mənasını bilməz.

Məsələn, birinin şöhrətini qoyublar Foruğanfər. Əgər bu kəlmənin mənasını soruşsalar, çox ehtimal, bilməyəcək. Hələ çoxları var ki, neçə aylarla əzbərlədikdən sonra ona verdikləri familiyanı güclə yadında saxlaya bilir.

Bir qrup adamlar da vardır ki, özləri savadlı olduqları halda, düşünə-düşünə bu tərzdə şöhrətləri (familiyaları – red.) qəbul edə bilirlər: Tütünçüyan, Qədəhçiyan, Çayçıyan, Baftaçıyan, Çəkməçiyan və digərləri. Əlbəttə, onları öz dədə-babalarının möhtərəm adlarını qoyub yeməli və geyməli şeylərin adı ilə adlanmağa məcbur ediliblər.

Ona görə də Azərbaycanın möhtərəm Milli Məclisindən xahiş olunur, farsların bu miras və yadigarlarını azərbaycanlıların üzərindən götürmək üçün tərtib olunan qanunlar sırasında bunu da nəzərdə tutsun. Əvəzində azərbaycanlılar öz doğma familiyaları ilə adlansınlar.

"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 121, 8.02.1946

***

Milli dövlətimiz yaxın bir zamanda əbədi səadət qapıların millətin üzünə açacaqdır

Demokratik əsaslar üzərində qurulmuş cavan dövlətimiz çox az bir zamanda bütün çətinliklərə üstün gəlib. Bütün xalq tərəfindən seçildiyi üçün bütün millətin qara günlərinə, ürək yandırıcı vəziyyətinə son qoymaq üçün böyük addımlar atıb və atmaqdadır.

Çox yaxın bir zamanda Azərbaycan milləti əbədi rahatlığa yetişəcək və milli dövlətin əməllərinin səmərəsini görəcəkdir.

Eyni zamanda milli dövlətimiz iş başına keçməmişdən öncə indiyədək etdikləri xəyanətlərlə kifayətlənməyib axırda da Azərbaycanın çoxlu pullarını quldurcasına Tehrana qaçırıb aparan, dövləti və milləti böhranda qoyan Azərbaycan düşmənlərinin əməllərini deməliyik və onları unutmaq olmaz. Habelə göründüyü kimi bəzən bir sıra yalançı və ya xain ünsürlər Azərbaycan sərvətin qaçırmaq fikrində olurlar və dövlətimiz də onların qabağını almaqdan ötrü lazım gələn tədbirlərə əl atmağa məcbur olur.

Buna görə, müvəqqəti olaraq bir sıra çətinliklərlə üzləşə bilməyimiz mümkündür. Lakin gərək bu cür müvəqqəti olaraq qabağa gələn çətinliklərin qarşısında soyuqqanlı olmalı və inanmalıyıq ki, bu prosesin müddəti çox azdır və əbədi səadət üzümüzə gəlir.

Habelə bunu da bilməliyik ki, Tehran quldurlarınıın bütün bu xəyanətlərinin və qəddar istismarçıların siyasətinə əməl etmələrinin səbəbi budur ki, bizləri maliyyə böhranı qarşısında qoymaqla bizi itaətə və ölkəmizi isə müstəmləkə halında saxlamağa məcbur etsinlər. Amma onların da cavabını Azərbaycan millətinin böyük və sevgili rəhbəri çox aydın və mətin bir cümlə ilə, “Ölmək var, dönmək yoxdur” ifadəsi ilə veribdir.

Əlbəttə, bizə xəyanət edənlər çox yaxşı bilirlər ki, bu söz bir nəfər tərəfindən verilən cavab deyil, eyni zamanda Azərbaycan millləti hamısı birlikdə bu cümləni möhkəm səylərlə təkrar edirlər və özləri üçün müqəddəs fərman sayırlar. Budur ki, tarixlərdə həmişə şərəflə adı çəkilən Azərbaycanın həssas milləti öz inanılmış dövlətinin proqramını və əməllərini diqqət və inamla nəzərdə tutur və əmindir ki, cavan və milli dövlətimiz yaxın bir zamanda əbədi səadət qapılarını millətin üzünə açacaqdır.

Yaşasın Azərbaycan millətinin səadəti uğrunda gecə-gündüz çalışan milli dövlətimiz!

Məhəmməd Əli Məhbubi

"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 121, 8.02.1946

***

Mədinə Gülgün Ələkbərzadə

Azad qız

Məni nə boranlar boğdu, nə də sellər aparmadı

Qara külək əsdisə də, budağımdan qoparmadı.

Şahid olub tarix mənə, dərdli qəlbim nə çəkibdir.

Xoş günlərə həsrət gözüm hər an qanlı yaş tökübdür.

Gənc yaşımdan çox nalələr etmişəm mən bülbül kimi

Açılmadan az qalmışam xəzəl olum bir gül kimi.

Vətən eşqi çox atıbdır məni hər zülmün ocağına

Hər an həsrətlə baxmışam ana vətən qucağına.

Lakin mənim məğrur başım əyilməyibdir zalimə

Vətən azadlığı üçün hazır olmuşam ölümə.

İntizarla gözləmişəm ürəyimdəki duyğunu

Uşaqlıqdan inan ki, mən olmuşam vətən vurğunu.

Azad quşlar kimi uçub istəmişəm qanad çalam

Doğma diyar çiçəklənə, mən də baxıb ilham alam.

Ah, nə böyük səadətdir, çatdım mən də öz arzuma

Bütün xalqı şad görürəm hər baxışda sağ-soluma.

Gözlərimə inanmıram, həqiqətdir ya yuxudur

Vətənimin azad səsi uçan quşları oxudur.

Haqqım vardır, bu gün deyim, mən oldum bir azad qız

Nə dərdim var mənim artıq, nə də ki qalmışam yalqız.

İndi mənə ilham verən bir müqəddəs vətənim var

Azad dilim, azad qələm, gül çiçəkli çəmənim var.

Bir şuridə bülbül kimi azad olmuşam qəfəsdən

Ürəyimə şadlıq qonur azad eldən gələn səsdən.

Bu səs mənə iftixardır, həm həyatdır, həm səadət

Azad yazıb dövran sürmək çoxdan olmuş mənə adət.

Azad qızam, adım Gülgün, sevinclərim gəlməz sana

Günəş adlı rəhbərim var, vətən adlı bir mərd ana.

"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 121, 8.02.1946

***

Həmid Nikpur: Təbriz dövlət teatrının gözəlləşməsi

Hamının bildiyi kimi Təbrizdə olan sabiq “Şir və Xurşid” teatrı Azərbaycan xalqının zəhmətləri sayəsində şahı-şahı yığılmış böyük pulların məsrəfi sayəsində əmələ gəlmişdir. Lakin, buna baxmayaraq yararlı bir teatr binası ortaya çıxmamışdı.

Burada “niyə?” sualı verilərsə, cavabını şox asanlıqla vermək olar. Çünki o zaman Tehrandan Azərbaycana qarət ünvanı ilə, farslar özləri demişkən, “dəşt eləmək” (silib süpürmək, boş səhraya döndərmək – red.) xəyalı ilə gəlmiş boynuyoğun quldur rəislər oranın büdcəsinin böyük hisəsini çalağan kimi çalmaqdan ötrü heç də razı olmazdılar ki, bir mühəndisə belə müəyyən miqdarda pul verib baha qiymətə düzgün bir teatr əmələ gəlsin və nəticədə də ağaların çənginə bir şey keçməsin.

Ona görə də öz planları üzrə bu binanı əmələ gətirmişlər ki, tamamilə memarlıq əsaslarına yaddır. Adətən səsin yaxşı yayılmasından ötrü teatr salonunu yumurta şəklində düzəldirlər. Bunun da səbəbini fizikada səs bölümünü oxuyanlar yaxşı bilərlər. Lakin buranın içərisi isə sadə bir salon şəklində, yəni düzbucaqlı formasında qayrılmışdır. Bundan başqa salonun divarları işıqlılıq üçün açıq rənglər əzəvinə, tünd rənglərlə rənglənmişdir.

Hələ buranın foye hissəsi, yəni tamaşaçıların pərdələr arasında gəzintiyə çıxdıqları xarici salon lap bərbad bir halda idi. Daha doğrusu, ən təkmil qəhvəxanalardan da mənzərəsiz idi. Səhnənin özünə gəldikdə daha böyük nöqsanlara təsadüf etmək olardı. Orada artistlərə paltarlarını əvəz etmək üçün yerlər nəzərdə tutulmamışdı. Səhnənin qabağındakı musiqi dəstəsinə məxsus olan yer isə hesab üzündən düzəlmədiyi üçün o qədər çuxur idi ki, heç vaxt dirijor, yəni musiqi dəstəsinin rəhbəri artistlərin oxumalarını musiqi ilə uyğunlaşdıra bilmirdi.

Ümumiyyətlə nöqsan axtarsaq, o qədər taparıq ki, sayı-hesabı olmaz. Hələ bunların hamısından savayı orada bir pyes oynanmalı olsaydı, böyük bir çətinlikdən sonra ona müvəffəq oluna bilərdi. O da yalnız fars dilində və hətta az qalardı ki, onun səhnədə oynanılması üçün şah tərəfindən göstəriş verilsin. Ümumiyyətlə, teatrın o vəziyyətdə olması və xüsusilə pyeslərin azərbaycanlıların öz dilində olmaması üzündən təbrizlilərdən çox az adam tamaşaya gedərdi. Ancaq teatrın həqiqi qiyməti verilərsə, səhnə ictimai həyatın ibrət aynasıdır. Bu səbəbdən də ölkəmizdə teatr öz həqiqi qiymətini yalnız Milli Hökumətimizin yaranmasında tapdı.

İndi keçmişdə “Şir və Xurşid” adlanan səhnə artıq Maarif Nazirliyinin ixtiyarına verilməklə rəsmi Dövlət Teatrı adını aldı. Maarif Nazirliyimiz bura böyük əhəmiyyət verdiyindən teatrın bərpası və təmiri üçün böyük məbləğ pul ayırılıb. Hal-hazırda oradakı işlər Təbriz mədəniyyət evinin müdir müavini cənab mühəndis-memar Məcidovun planı və rəhbərliyi ilə icra olunur. İndi yuxarıda qeyd olunan nöqsanların hamısı islah olunub. Əvəzində həqiqi və mədəni bir teatr şəklini alıb ki, bu da dövlətimizin xalqımıza diqqətinin ndiəticəsir. Bir aydan yuxarı aparılan təmir işləri bu yaxın günlərdə qurtaracaq. Həmin teatr indi elə gözəlləşib ki, bir dəfə görən bir daha görməyini arzulayacaq.

"Azərbaycan" qəzeti. Azərbaycan Demokrat Firqəsinin orqanı, Təbriz, say 121, 8 fevral 1946-cı il.

Əski əlifbadan transliterasiya və farsca məqalələri tərcümə edən:

AMEA akad. Z.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun "İran tarixi və iqtisadiyyatı" şöbəsinin elmi işçisi Saleh Dostəliyev, yazıları elmi redaktə edən, şərhlər verən, anlaşıqlı dildə təqdim edən eyniadlı institutun "Cənubi Azərbaycan" şöbəsinin elmi əməkdaşı Səməd Bayramzadə

Xalq Cəbhəsi.- 2020.- 23 yanvar.- S.14.