“Azərbaycan” qəzetinin səhifələrində - 16-cı yazı
Güney Azərbaycan
27 Yanvar 16:09
1 204
Cənab Pişəvərinin 10 fevral 1946-cı il tarixində Təbrizdə hərbi xidmətə çağırış idarəsində milli hərbi xidmət haqqında söylədiyi nitqindən: “... Biz öz milli azadlığımızı mühafizə etmək üçün böyük mütaliələr və mübahisələrdən sonra bu nəticəyə gəlib çıxmışıq ki, azadlığı xalq gərək öz qüvvəsi ilə saxlasın. Xalqın əgər öz qüvvəsi olmazsa, azadlıq müftə və zəhmətsiz də verilsə, onu saxlamaq olmaz.
... Xalqa bir böyük dayaq lazımdır. Bu da milli
qoşundan ibarətdir. ... Qoy bütün dünya bilsin ki, Azərbaycan
milləti yaşamaq üçün ölməyə
hazırlanmışdır.
... Biz milli qoşunumuzu yaratmalıyıq. Bu qoşun ilə azadlığımızı və
daxili təhlükəsizliyimizi qorumalıyıq. İndiyə qədər bu işi fədai qüvvələri
görüblər və fədakarlıq ilə də
görüblər. Amma əgər Tehran
mürtəce hökuməti istəyə, Azərbaycan
azadlığını boğa, onda Azərbaycan xalqı o
hökuməti əzib və Tehranda Azərbaycanı
tanımağa yarayan bir hökumət yaratmağa
çalışacaqdır (şiddətli alqışlar).
Bizim qabağımızda iki yol durur. Ya gərək
razılıq olunsun, biz azadlıqla iqtisadi, maarif və milli vəzifələrimizi
icra edək. Əgər bu işi icra etməyə
qoymazsalar, biz özümüz məcburuq, Tehrana gedək,
oranı alaq və azad, demokrat bir hökumət quraq və
öz xalqımızın milli azadlığını bu yol
ilə təmin edək. Bu bizim
böyük vəzifəmizdir (gurultulu alqışlar).
... həqiqətdə bizim xalqımız
böyük və qəhrəman bir xalqıdır. Onun heç bir vəchlə Tehran, İsfahan və
başqa yerlərin əhalisi ilə oxşarlığı
yoxdur. O, ... öz azadlığı
uğrunda mübarizəyə qalxmışdır, o fars deyil
və farslardan fərqlidir. Dünənki
çıxışlar göstərdi ki, xalqımız
özünü tanıyıb və öz milliyətini təyin
edibdir. Azadlığın mənasını
düşünüb və onun qədir-qiymətini dərk
etmişdir.
... Mən Tehrandan çoxlu sayda məktublar
almışam. Bu məktublarda yazırlar
ki, siz hərəkət edən kimi Tehranın daxilində
böyük inqilab vücuda gələcəkdir. Mərkəzi hökumət bizi bu işə vadar edərsə,
bütün İran xalqları əsarətdən xilas
olacaqlar. Amma bilməlisiniz ki, böyük
arzuları qeyri-müntəzəm qüvvə ilə yerinə
yetirmək olmaz. Bizim gərək topumuz, təyyarəmiz
və hər cür silahımız olsun. Biz
evimizin palazını satıb tank, top, təyyarə
almalıyıq. İranda azadlıq Azərbaycan
azadlığından asılıdır...
Biz iki yol ayrıcındayıq. Ya gərək Tehran
hökuməti azadlıq yolu ilə gedə və bizim
azadlığımıza mane olmaya, əgər getməsə,
biz onunla getməyəcəyik və əgər mümkün
olsa, onu yıxıb yerində bir demokratik rejim
yaradacağıq (alqışlar).
Azərbaycan xalqı həmişə öz
azadlığına maraq göstərmişdir. Səfəviyyə
hərəkatını iki, ya üç şeyx yaratdı.
Onda hələ demokrat firqəsi də yox idi.
Bizim isə müntəzəm, qüdrətli
bir firqəmiz olduğu belə bir halda daha böyük ordu
yaratmağa qadirik. Millətimizin
böyük keçmişi vardır və bir daha dünyaya
göstərəcəkdir ki, sadiq, səmimi, fədakar,
qüdrətli və davamlı bir milllətdir. O qədirbilən
və səmimidir. Ona yalnız bir
başçı lazım idi və indi o başçı
firqəmiz olmaq üzrə meydana gəlmişdir. Etiraf etmək lazımdır ki, firqə
xalqımızı bu 5 ay müddətində çətinliklərdən
və əyri-buruq yollardan keçirmişdir və gələcəkdə
də keçirəcəkdir. Tehran
hökuməti Azərbaycana bir gün Fərruxu böyük səlahiyyət
və pul ilə göndərirdi, bir gün də Bəyatı.
Bəyat cənab Siracmirin evində bizə
deyirdi ki, “biz sizin muxtariyyətinizi təmin edərik”. Biz ona dedik ki, “siz bu gün deyirsiniz, amma sabah inkar edə
bilərsiniz. Bizə isə həqiqi təzmin
lazımdır. O isə milli xalq qoşunu ola
bilər.
Həqiqət isə həmişə topun
ağzından çıxar”.
Bir millət
həqiqəti fəqət top və güllə vasitəsi ilə
göstərə bilər. Ah və naləyə kimsə
baxmaz. Bizim hökumətimiz demokratik hökumətdir.
Bütün təbəqələrin hökumətidir.
Qoy ruhanilər, tacirlər və bütün təbəqələr
əl-ələ versinlər və muxtariyyətimizi qursunlar.
Qoy cavanlar milli qoşunda iştirak eləsinlər
və qocalar da onlara libas, paltar və corab göndərsinlər.
Biz bu yoldan xeyir görə bilərik, Milli Hökumət
qurulan gün vədə verdiyimiz kimi xalqımızın mal,
can və namusunu hifz edəcəyik. Hətta
dükanların qabağında yatacağımızı da vəd
verdik. Hamı bilir ki, verdiyimiz vədəyə
mərdliklə əməl etmişik.
İndi də xalqın malını və namusunu hifz eləməyə
söz veririk və sözümüzün üstündə
duracağıq. Biz iftixarla deyə bilərik ki,
bütün xalq bizim arxamızdadır. Kəndlinin
hamısı, fəhlələrin hamısı, şəhərin
orta təbəqəsi, bəlkə də ali
təbəqəsi ümumiyyətlə bizim
dalımızdadır. Xalq birləşəcəkdir.
Biz buna inanırıq. Burada
gərək qanun hökm sürsün və qanunu qorumaq
üçün də top, tüfəng və güllə
lazımdır.
... Qoy hamı hərbi libas geyinsin. Mən
özüm də geyinəcəyəm. Qoy hamı bilsin
ki, dünyada bir millət var ki, onun bütün üzvləri,
arvad və kişi öz
azadlığını müdafiə etmək
üçün silah götürmüşdür. Hökumət ilə xalq arasında ixtilaf
olmamalıdır. Gərək xalq özü öz
hökumətini qorusun...
İndiyədək biz baş ucalığı ilə
dediklərimizi yerinə yetirmişik. İndi bizim
düşmənlərimiz, bizi “neçə nəfər
separatçı” adlandıranlar belə bizə bir irad tuta
bilmirlər. Onlar yalnız kiçik bəhanələr
tuturlar. Məsələn, dil məsələsini
bizə bir günah bilirlər. O ağalar bunu bilməlidirlər
ki, azərbaycanlı fars deyil və
özünəməxsus dili var. Zor ilə də onu fars eləmək
olmaz...
... Ölkədə (Azərbaycan nəzərdə
tutulur – S.B.) ayrı-seçkilik aradan gedib. Vahid, birləşmiş bir xalq əmələ gəlmişdir.
Bu birliyi qorumaq üçün, yenə də təkrar
edirəm, qoşun lazımdır. Qoy biz
evimizin xalçasını, mebelini satmalı olsaq da, silah alaq
və milli qoşunumuzu yaradaq, azadlığımızı
saxlayaq. Yeri gələrsə, Tehrana gedib
azadlıq əleyhinə mübarizə edən irticaın
ocağını dağıdaq. Tehranlılar
üçün də demokratik hökumət quraq (sürəkli
gurultulu alqışlar).
***
Firidun
İbrahimi: “Mübarizələrimizə layiq mükafat
Əsas Qanundur”
Mədəni
həyata malik olan bütün ölkələrdə insanlar
müəyyən bir şərait altında “rəşid”
(“şücaətli”, “ cəsarətli”, “
igid” deməkdir – red.) ünvanına sahib olurlar. “Rəşid” o deməkdir ki, insan özünü hər
cəhətdən idarə etmək qüdrətinə malik
olsun. Bu qüdrət bir neçə
imtiyaz (məziyyət, üstünlük – red.) əldə etməklə
hasil olur. Məsələn, insan rəşid
tanınmaqdan ötrü uşaqlıq dövrünü keçirməli
və getdikcə yaşa dolmalıdır. Amma yaşa
dolmuş insanın da rəşid ola bilməsi
üçün o, gördüyü işlərdə
ağlını və başqa şüurunun kamil və
düzgün olduğunu göstərməlidir ki, toplum onu
düzgün və sağlam bir üzv hesab etsin. Toplumların (cəmiyyətin – red.) iradəsini təmsil
edən qanunlar da ona özünü idarə etmək səlahiyyəti
verir. Nəticə olaraq deyilməlidir ki,
insanlar fərdi və ictimai hüquqlarından o zaman istifadə
edə bilərlər ki, özlərini toplumun təyin etdiyi
şəraitdə “rəşid” tanıtdırmış
olsunlar.
Rəşidlik sifətini doğrultmaq insanlar
üçün fərdi həyatda lazım olduğu kimi cəmiyyətlər
və millətlər üçün eyni dərəcədə
lazımdır. Hər bir millət öz milli
hüququndan istifadə edə bilmək üçün
dünya ictimaiyyətini təşkil edən başqa millətlər
qarşısında öz rəşidliyini isbat etməlidir.
Yəni özünü hər cəhətdən
“rəşid” millətlər kimi idarə etməyə qadir
olduğunu tanıtsın və özünü idarə etmək
imtiyazına malik olan millətlər arasında münasib bir
mövqe əldə etsin.
Əlbəttə, bir millət bu şərəfli və
təntənəli imtiyazı asanlıqla əldə edə
bilməyəcəkdir. Bu yolda zəhmət çəkmək,
mübarizə etmək, fədakarlıq göstərmək,
mütəşəkkil olmaq lazımdır ki, fikir və ideal
birliyi ələ gətirsin və lazım gələndə
kütləvi bir hərəkatla öz milli
varlığını müdafiə etsin. Belə bir millət tamamilə “milli inkişafa” layiq
hesab edilməyə, dünya tərkibində azad və sərbəst
yaşamağa, azad millətlərə məxsus olan
imtiyazların hamısından istifadə etməyə
haqlıdır. Milli rəşidliyi ələ
gətirməkdən məqsəd milli azadlıq yaratmaqdır
və bir millətin azadlıq yolunda atdığı
addımları Əsas Qanun (Konstitusiya - red.) təyin edər.
Əsas Qanun hər millətin rəşidlik və azad
yaşayışa layiq olmaq sənədi hesab edilir. Əsas Qanunu
tərtib verən hər bir millət ictimai və mədəni
tərəqqiyə yetişdiyini, azad və sərbəst
yaşamağa qadir olduğunu göstərir. Bu inkişafın varlığını sübuta
yetirən və onu xalqın yaşayışına
bağlayan Əsas Qanundur. Əsas Qanun dünyanın mədəni
həyata malik olan millətlərinin azadlıq və “milli
inkişaf “ yolunda çəkdikləri zəhmətləri
və apardıqları mübarizəni inikas edir. Əsas Qanun xalqın ümumi istəklərinin məzhəri
kimi tanınmışdır və onun millətlər
yanında “müqəddəs” sifət alması da bu cəhətdəndir.
Xalqın bir hərəkat və ya bir inqilab nəticəsində
yaratdığı Əsas Qanun onun bütün
arzularını ifa edəcək qədər kamil olmalıdır. Millətlərin
yaratdıqları hərəkatlar mahiyyətcə hansı
fikir və əqidələrə malik olursa, nəticədə
yaradılan Əsas Qanun da o sifətə malik olacaqdır.
Ümumiyyətlə, milli hərəkatdan məqsəd
milli hökumət yaratmaq və demokratik üsulu tamamilə həyata
tətbiq etməkdir. Xalqın demokratik
fikirləri nə dərəcə kamil və mahiyyət
etibarı ilə həqiqi demokratiyaya nə qədər
yaxın olsa, bu fikirlərin yaratdığı Əsas Qanun da
həmin keyfiyyətdə olacaqdır.
Azərbaycan xalqı tarix boyu özünü “rəşid”
və sərbəst idarə etmək haqqına və
imtiyazına qadir və malik bir millət kimi
tanıtdırmışdır. Millətimiz 3 min il
bundan əvvəl azad yaşamaq məqsədi ilə
mübarizələr aparıb və azadlıq ələ gətirməkdən
ötrü çox ağır və çətin bir şəraitdə
qələbələr çalmışdır. Şanlı millətimiz öz milli varlığını
və özünü idarə etmək imtiyazına malik olmaq
haqqına yetişmək üçün dəfələrlə
parlaq imtahanlar vermişdir.
Çox qədim zamanlardan bəri dünya millətlərinin azadlıq hərəkatları tarixində özünəməxsus bir məqam sahibi olan millətimiz bugünkü şəraitdə əsrimizin tələb etdiyi keyfiyyətlərə uyğun bir Əsas Qanuna (Konstitusiyaya - red.) malik olması olduqca vacibdir. Millətimizin siyasi və mədəni inkişafı ona tamamilə azad yaşamaq və müstəqil idarə olunmaq səlahiyyətini verir. İndi millətimiz bugünkü şəraitdə bir mütərəqqi və müasir Əsas Qanun yaratmaq istəyir. Bu Əsas Qanun nə kimi sifətləri malik olmalıdır? Bu suala izahat verməliyik.
Azadlıq hərəkatımıza Azərbaycan Demokrat Firqəsi rəhbərlik etmişdir ki, onun məramı millətin təmayülləri və onun mütərəqqi xoşbəxt bir həyat istəyi olmuşdur. Milli Hökumətimizin yaradıcısı olan Azərbaycan Demokrat Firqəsi öz hərəkət xəttini (platformasını - red.) bu əsas prinsip üzrə seçərək az bir müddətdə millətin böyük əksəriyyətini təşkilatlandırıb Milli Məclis və Milli Hökumət qurmağa müvəffəq olmuşdur.
Azərbaycan Xalq Konqresindən bəri demokratik və mütərəqqi üsul üzrə azadlığımızı və milli həyatımızı təmin edən bir Əsas Qanunun yaranması düzgün və aydın surətdə lazım görünməkdədir. Bu təmayüllərə əsaslanaraq Milli Məclisimizin 33 saylı qərarı üzrə müəyyən komissiya Əsas Qanunu tərtib etməkdədir ki, çox yaxın bir zamanda millət nümayəndələrinin təsdiqinə yetişəcəkdir. Bu Əsas Qanun dünyanın ən yeni Əsas Qanunlarından olduğu kimi həqiqi demokratik təcəssümü və aynası (güzgüsü - red.) olacaqdır. Bu qanun gərək xalqımızın siyasi və iqtisadi cəhətdən tamamilə azad və sərbəst yaşayışını təmin etsin. Bu qanun gərək millətimizin siyasi və iqtisadi fəaliyyətləri üçün böyük bir meydan yaratsın.
Əsas Qanunumuz gərək əsrlər boyu azadlıqdan xaincəsinə məhrum edilmiş millətimizin fərdi azadlığını tamamilə təmin etsin və buna kifayət etməyərək onu qorumaqdan ötrü təsirli, qəti və əməli bir “sanksiya” da yaratsın, xalımzın indiyədək həqiqi ədalətdən məhrum qaldığını nəzərdə tutub möhkəm, eyni halda xalqın ehtiyaclarına bələd olan, onu təmin etməyə hər cəhətdən qadir və layiq olan bir ədliyə aparatı qursun, xalqımızın fikrini həmişəlik olaraq rahat edib və onu maddi həyat sıxıntısından və qorxulu böhranlar kabusundan xilas etmək məqsədi ilə mühitimizin iqtisadi şəraitinə uyğun bir ictimai ədalət sistemi yaratsın. Əsas Qanun gərək həqiqi demokratiyanın əsasını əziz vətənimizdə möhkəmləndirib xalqımızın səadət və xoşbəxt həyatını təmin etsin. Belə bir qanunun tərtib edilməsi və tezliklə onun müqəddəs maddələrinin həyata tətbiq olunması Azərbaycan xalqının tarix boyu apardığı azadlıq yolunda mübarizələrinə layiq bir mükafat olacaqdır.
"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 122, 10.02.1946
Əski əlifbadan transliterasiya və farsca məqalələri
tərcümə edən: AMEA akad. Z.Bünyadov
adına Şərqşünaslıq İnstitutunun
"İran tarixi və iqtisadiyyatı" şöbəsinin
elmi işçisi Saleh Dostəliyev, yazıları elmi redaktə
edən, şərhlər verən, anlaşıqlı dildə
təqdim edən eyniadlı institutun "Cənubi Azərbaycan"
şöbəsinin elmi əməkdaşı Səməd
Bayramzadə.
Xalq Cəbhəsi.- 2020.- 28 yanvar.-
S.14.