“Azərbaycan”
qəzetinin səhifələrində
96-cı
yazı
Urmiya canilərinin barəsində səhra məhkəməsinin hökmü
Azərbaycan millətinin adına
1.Ali səhra məhkəməsi 17.04.1946-cı il tarixindən 22.04. 1946-cı il tarixinə qədər general Mahmud Pənahiyanın rəyasəti altında aşağıda qeyd olunan hakimlərin üzviyyəti ilə:
1) Cənab Müvəkili (Ədliyyənin ali rütbə üzvlərindən)
2) Podpolkovnik Şəfai
3) Podpolkovnik Hatəmi
4) Mayor Gazi
və Azərbaycanın Baş prokuroru cənab Firidun İbrahiminin iştirakı və mayor İshaqi və Mümtaz Mehrab cənablarının katibliyi ilə “Firdovsi” məktəbinin salonında açıq surətdə təşkil olundu.
2.Müttəhimlər ibarətdirlər:
1) Qərargahın polkovniki Əhməd Zəngənə. Urmiyanın sabiq ostandarı (valisi – red.) və Urmiya hərbi hissəsinin komandiri, 42 yaşında, savadlı, ailəli, övladlı, müsəlman və İran təbəəsi;
2) Jandarma
polkovniki Əli Əkbər Nurbəxş. Urmiyada olan jandarma
polkunun komandiri, 40 yaşında, savadlı, evli,
övladlı, müsəlman və İran təbəəsi;
3) Mayor
Qasım Baharvənd. Urmiya briqadasının qərargah
rəisi, 30 yaşında, savadlı, evli, övladlı,
müsəlman və İran təbəəsi. Öz müdafiə vəkilləri cənab Hüda
və cənab Pişva ilə məhkəmədə hazır
imişlər.
3.İttiham
mövzusu: Müttəhimlər öz rəsmi məqamlarından
sui-istifadə edərək aciz, qoca, xırda yaşlı,
silahsız əhalini vəhşi bir tərzdə pulemyot və
süngi ilə öldürüb, paralayıb və tank zəncirləri
altında məzlum Urmiya xalqını əzib və
qırmışlar.
4.Məhkəmənin rəyi: mühakimənin
axırıncı iclası 22.04.1946-cı il tarixində saat
13:30-da təşkil olunmuş, müttəhimlərin son
müdafiələrini eşitdikdən sonra saat 13:57-də
mühakimənin sona çatması məhkəmə rəisi
tərəfindən elan edilmiş və bilafasilə hakimlər
məşvərətlə məşğul olmuşlar. Saat
15:15-də məhkəmənin rəyi çıxmış,
aşağıdakı şəkildə və qaydada elam olunmuşdur.
Məhkəmənin
rəyi: Qazilərin birgə rəyi ilə aşağıda
qeyd olunan səbəblər üzərində müttəhimləri
müqəssir tanıdılar:
1) 500 nəfərin
faciəli şəkildə 12-18 dekabr 1945-ci il
tarixləri arasında Urmiya şəhəri və ətrafında
öldürülməsinin həqiqi olması bir faciənin
isbatı üçün məhkəməyə böyük
və kafi bir dəlildir;
2)
Polkovnik Zəngənə və Nurbəxş göstərilən
dəlillərə görə bu faciənin səbəbkarları
kimi tanınırlar:
a) Məhkəməyə
sabitdir ki, Tehran hökuməti 21 Azərdə (12 dekabr 1945-ci
ildə - red.) bütün Azərbaycanda olan hərbi hissələrə
müqavimət göstərməmək və silahı yerə
qoymaq əmri verib. Buna şahid Təbriz, Ərdəbil,
Marağa, Miyandoab hərbi hissələrinin bu tarixdə təslim
olmalarıdır.
b)
Polkovnik Zəngənə, polkovnik Nurbəxş və mayor
Baharvəndin 21 Azərdə Tehrandan və Təbrizdən
müqavimət göstərməmək əmrinin verilməsi
və onun icra olunmamasının tələfata səbəb
olması barədə əməliyyat və məxfi sənədləri
aradan aparmaları 2-ci bir dəlildir;
c)
Polkovnik Zəngənənin və polkovnik Nurbəxşin məhkəmədə
hadisənin baş verməsi barədə səmimi
etirafları faciənin baş verməsini sübut edir;
d) Qətllərin
baş verməsi jandarmanın briqada komandiri və ya polk komandirinin jandarmalara və əsgərlərə
verdiyi əmrlə icra olunub;
e)
İcraçıların və müdafiə vəkillərinin
onların təslimindən sonra bir hadisənin törənməməsi
barədə etirafları 12-18 dekabr 1945-ci il
tarixləri arasında baş vermiş faciələri isbat
edir.
Urmiyada əsgərlərin
və jandarmaların əli ilə törədilən faciələr
barədə şahidlərin açıq etiraflarına,
yuxarıda qeyd olunan dəlillərə, cinayət işindəki
sənədlərə görə qərargah polkovniki,
ostandar, briqada komandiri Əhməd Zəngənə Urmiyədə
baş vermiş faciənin birinci səbəbkarı,
sifarişçisi və xalqın düşməni
tanınır və onun günahı məntiqdir. Ordu Prosessual Qanununun 341-ci maddəsinə görə
ölüm cəzası onun üçün haqqlı və
layiqli bir cəza olaraq məhkəmə tərəfindən təyin
edilib. Amma səhra məhkəsininin hakim heyəti
xalqımızın nəcabət, rəhmdillilik və ruh
yüksəkliyinə dayanaraq Ümumi cəza qanununun 44-cü
maddəsindən istifadə edib cəzasını
yüngülləşdirməklə onu 10 il
həbsə məhkum edir. Qoy bütün
dünyaya sübut olsun ki, Azərbaycan xalqı hətta öz
düşmənlərinə də iranlı olmaq naminə
güzəştə gedir. Qoy İran mürtəceləri
bilsinlər ki, Azərbaycan xalqı qan tökməyə nifrət
edir, dünyada qardaş qanı tökməkdən rəzil və
alçaq bir iş bilmir. Qoy bu mürtəcelər
bilsinlər ki, Azərbaycan Milli Hökuməti və Milli Məclisi
qan tökməyə qarşı nifrətlə baxır.
Polkovnik
Əli Əkbər Nurbəxş Ordu Prosessual Qanununun 341-ci
maddəsi və Ümumi cəza qanununun 44-cü maddəsi nəzərə
alınmaqla təqsirli bilinib 10 il həbs cəzasına
məhkum olunub. Mayor Bahadurvəndin ittihamı cəbhə
növündən asılı olaraq günaha şərik
olmaq kimi qiymətləndirilməklə Ümumi cəza
qanununun 44 və 45-ci maddələri nəzərə
alınmaqla 6 ay həbsə məhkum olunub.
Həbsin
müddəti müttəhimlərin həbs olunduqları
19.12.1945-ci il tarixindən hesab
olunmalıdır.
Səhra məhkəməsinin sədri, general Pənahiyan.
"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 181,
24.04.1946
***
Məmləkət
xəbərləri…
Miyanduabdakı
yeni xəstəxana
Xüsusi
müxbirimizdən: Dünən axşam təsadüfən
Milli hökumətimizin tərəfindən Miyandoabda yeni təsis
olunmuş xəstəxanaya yolum düşdü. Sevimli Baş nazirimiz tərəfindən verilən
göstərişin üstündən hələ 10 gün
keçmədiyi halda 30 yataqlı (yəni
çarpayılı) xəstəxana təmiz və səliqəli
bir vəziyyətdə düzəlib və eyni zamanda xəstə
qəbul etməyə başlamışdır. Yataqların 13-də xəstə
yatırılmış, 17-i hələ boş idi. Doktoru, dərmanı, yeməyi, rahatlığı hər
cəhətdən təkmil idi. Doktorun icazəsi
ilə bir-bir otaqları gəzməyə başladım.
Bu cür əhəmiyyətli bir müəssisənin
çox sürət və təmizliklə mədəni
ölkələrdə olduğu tərzdə quruluşu məni
heyrətə saldı. Çünki 4
aylıq fəaliyyət həyatına malik olan cavan Milli
hökumətimiz hər bir sahədə həqiqətən
möcüzə göstərməkdədir. Bundan əvvəlki
xain, tənbəl hökumət zamanında 4 ay, 4 il müddətində
deyil, hətta 40 illik məşrutə (konstitusiyalı
dövlət quruluşu – red.) dövründə belə təsis
etmədiyi və yaxud edə bilmədiyi bu kimi mədəni və
səhiyyə müəssələrini milli dövlətimizin
bir neçə günün içində, belə bir
ağır şəraitdə, daha da böyük işlər
ilə məşğul olduğu halda yoxdan vücuda gətirməsi
möcüzə deyildir də bəs nədir? Xülasə,
orada yeni yatırılmış xəstələrə necə
baxıldığını bilmək üçün
yaxından məlumat almaq istədim. Xəstələr
rahat və böyük ümid ilə təmiz və isti
yataqlarda yatırılmışdılar. Ağır
xəstələrin birisindən onun yeməyindən, istirahətindən
razı olub olmadığını soruşduğum zaman
çox böyük razılıq göstərdikdən sonra
onun yanından ayrılmaq istədikdə dodaqlarının tərpəşdiyini
hiss etdim. Nə istədiyini soruşdum.
Həzin-həzin yavaş səslə Azərbaycan
xalqını səadət yoluna hidayət edən yeni cavan
hökumətimizə dua etməsini görürdüm. O
deyirdi ki, həqiqət yeni dövlətimizin pənahı
olsun.
"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 181,
24.04.194
***
Xalqımız
milli dövlətini son damla qanı qalana qədər hifz edəcəkdir
Tarixlər boyu zülm zənciri altında inləyən
xalqımıza bugünkü azadlığı və ölkəmizin
günü-gündən çiçəklənməsini verən
yalnız Azərbaycan Demokrat Firqəsidir.
Firqəmiz ağır və dəhşətli günlərdə
belə xalqımzın düşmənləri ilə
mübarizə etməkdən çəkinməmişdir. İndiki
şəraitdə yalnız firqə üzvləri deyil, eyni
zamanda fəhlələr və kəndlilər, ümumiyyətlə
xalqımız uşaqdan böyüyə qədər hərbi
təlimi öyrənməlidirlər. Çünki
bizim azadlıq hərəkatımıza qarşı bayquş
kimi səslənən mürtəcelər hələ səslərini
kəsməmişlər. Onlar belə xəyal
edirdilər ki, bizim xalqımızın öz müqəddəratını
idarə etmək bacarığı yoxdur. Artıq
tarix bunu bütün dünyaya göstərdi ki,
xalqımız öz evini idarə etməyə və
qorumağa, cavan milli dövlətini saxlamağa qadirdir.
Lakin biz bu yadigar müvəffəqiyyətlər ilə
kifayətlənməməliyik. Çünki biz indi
ağır bir gün keçiririk. Xalqımızın
qanı bahasına aldığımız
azadlığımızı göz bəbəyi kimi
qorumalıyıq. Biz müharibə etmək istəmirik,
lakin hər kim olursa-olsun, bizim
torpaqlarımıza əl uzadarsa, öz torpaqlarında məhv
ediləcəkdir. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, fədailərimiz
tərəfindən Zəncan və Miyana ilə Marağa
arasında olan mürtəce qüvvələrin
darmadağın edilməsi, xalqımızın qurduğu
milli dövlətinə bəslədiyi maraq bütün
dünyaya bir daha sübut etdi ki, o, öz qurduğu dövləti
saxlamağa qadirdir. Xüsusilə biz bilməyilik
ki, “...Biz hələ də mübarizə meydanındayıq.
Lakin biz istəmirik ki, qan tökülsün.
Çünki bir nəfəri öldürmək asandır,
yaratmaq çətin...” (Azərbaycan
xalqının sevimli rəhbəri cənab Pişəvərinin
kəndlilər konfransında söylədiyi nitqdən).
Qulam
Musazadə
"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 180,
23.04.1946
***
Məhəmməd
Əzmi: "Azadlığımızı müdafiə etmək
milli həyatımızı müdafiə etməkdir"
Bu gün bizim bu müqəddəs vətənimizdə
azadlıq bayrağı əsir. Bu gün şanlı
ölkəmizdə istismar fənaya məhkum olduğundan
irtica aradan gedib onların yıxıntıları və
xarabaları üzərində milli hakimiyyətimizin sağlam
binası qoyulubdur. Azərbaycanın
azadlıq aşiqi olan xalqı keçən dövrün
xüsusiyyətlərindən olan əxlaq pozğunluğu,
zülm etmək, qan içmək, oğurluq və hər
cür insaniyyəti təhqir edən əməllər kimi
acı xatirələri nəzərdən keçirəndə
bu günün qədrini bilir və öz vətəndaşlarının
qanı bahasına alınan azadlığı əziz tutur.
O, bu gün iftixar, şan və şərəflə
yaşamağı sevir. Çünki o indi həyatın həqiqi
mənasını dərk edib və səadətə nail
olubdur. O əsarət zəncirləri altında keçirilən
yaşayışı həyat hesab etmək olmaz.
Əsarətdə keçirilən dirilik bir həyat demək
deyildir.
Heç kimsə əsir üçün bu günədək
həyat haqqına nail olmayıbdir. Buna görə
də daha əsir düşüb təhqir olunmamağı və
bundan sonra zillət və həqarət görməməyi Azərbaycan
xalqı qərara almışdır. Bu,
millətimizin və xalqımızın son qərarı və
sarsılmaz iradəsidir. Bir daha o tarixi bədnam
hadisəlrin təkrarına imkan verməmək
üçün öz milli vəzifəmizi layiqincə yerinə
yetirib malımız, canımız və son qətrə
qanımızla azadlığımızı müdafiə etməliyik.
Azadlığımızı müdafiə etmək
dünənimizi, bu günümüzü və gələcəyimizi
müdafiə etmək deməkdir.
Azadlıq olmayan yerdə əsarət, zülm, işgəncə,
qanunsuzluq, haqsızlıq və ədalətsizlik
hökmrandır. Azərbaycanlı bu gün onun üçün həqiqətdə
“ölümdən sonra dirilik” olan bu azadlığı, bu yeni
həyatı və onun şanlı gələcəkdə
olacaq fərdi və milli səadəti bu ali
həyatdan asılıdır, bütün varlığı və
imanı ilə ona bağlıdır. Buna
görə o, bu gün bütün varlığı ilə
öz milli hakimiyyətinin möhkəmlənməsinə
çalışır və indiyə qədər əldə
etdiyi müvəffəqiyyətləri qorumaq uğrunda hər
növ mübarizəni bir müqəddəs vəzifə bilib
özünü tam hazır etmişdir.
Azərbaycanın
igid və qəhrəman xalqına eşq olsun!
"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 180,
23.04.1946
***
AMEA akad. Z.Bünyadov adına
Şərqşünaslıq İnstitutunun "İran tarixi
və iqtisadiyyatı" şöbəsinin elmi
işçisi Saleh Dostəliyev, yazıları elmi redaktə
edən, şərhlər verən, anlaşıqlı dildə
təqdim edən eyniadlı institutun Cənubi Azərbaycan
şöbəsinin müdiri, tarix üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent Səməd Bayramzadə
Xalq Cəbhəsi.- 2021.- 25 may.- S.14.