Payız gözəlliyi

Payız kandardadır. Düzdür, hərçənd ki, yay öz yerində necə möhkəmlənibsə heç yerindən tərpənmək istəmir. Amma təbiətin də nizamı var-onu pozmaq olmaz axı. Yarpaqlar onsuzda payızın gəlişini gözləmədən yayın can təntidən qorabişirənindən xəzəllənib. Meyvə (əgər varsa!) tamlanıb, dəyib, yeyəninə minnət. Rus yazıçısı Anton Pavloviç Çexov yazırdı: "Payız qoxusu gəlir. Onda kədərli, xoş, gözəl və qeyri-adi nə isə var. Onu götürüb durnalarla harasa uçmaq olar". Uilyam Brayant isə "Payız ilin ən heyranedici son təbəssümüdür" deyirdi.

Yorğun təbiətin mürgüyə hazırlaşdığı kimi insanın da ruhunu bir qəriblik bürüyür. Sövq-təbii darıxır, səbəbi bilinməyən qəmli notlara köklənirsən. Hərəmizin payızla bağlı bir nisgili, bir xatirəsi var. Şair Çingiz Babaoğlu yazır ki,

Payız ürəklərin qəmi, nisgili,

Bir sönən ürəyin döyüntüsüdür.

O, küskün talenin bir solan gülü,

Sevginin aldadan görüntüsüdür.

Dədələr də payızdan çəkinərdilər. Elə bundan dolayı da "Payız-pay üz" deyərdilər - uzunluğunamı, sisli, dumanlı olduğunamı, bilmirəm nədən.

Payız durnaların köç etməsidir,

Baharı sevməyə çağırır bizi.

Bir ömrün sonunu bildirməsidir,

İxtiyar çağında axtarır bizi.

Ömrün də payız fəsli olur deyirlər. Ömrünüzün payızı gəlməsin əzizlərim. Şair Rəfail Tağızadə.

Ağacın yaylığı ayaqlar altda,

yeriyə bilmirəm çığırtısından.

Çılpaq ağacların əlləri göydə

yarpağın son dua pıçıltısından.

Yenə gəlib çatdı payız axşamı

yenə bu könlümə küləklər əsir,

axşam süfrəsində boş qalıb bir yer

kölgələr dolaşır, kölgələrdə sirr.

Nisgilli, kədərli, çiskinli olmasına baxmayaraq payızın da öz gözəlliyi var. Samir Əsədli yazır ki, qızıl payız təbiətlə insan oğlu arasında xoş duyğular yaradır…Bu duyğular pozulmaz, dağıdılmaz ahəngə bərabər olur! Payızın ilk əvvəl gözəlliyi yaşıl ağacların yarpaqlarını saraltması, saralan yarpaqların qızılı xəzələ dönməsi, o xəzəlin üstündə gəzməyin insana verdiyi pozitiv enerji bir başqadır. Gəzdikcə xəzalın xışıltısı, insan duyğusunu öz gözəlliyi ilə ruhlandırır. Qızıl payızın rəngi insan ovqatına qəribə duyğular qatır. Solğun yarpaq rəngləri, əsən külək, payız yağışının səsindəki qəribəlik, həzinlik…

Bu duyğular insanda yaşam hissini daha da rövnəqləndirir….

Yəni payız fəslinin öz ruhu var. Bu ruh insanı kövrək edir.

Xəyalə Sevil isə,

Üşüyər, üşüdər pəncərəmi də,

Gəlməz içəriyə, yadındı payız.

Sarı saçlarını töküb çiyninə,

İlahi, nə gözəl qadındı payız.-deyir.

Bax belə əzizlərim. Qoy bu payız ömrünüzə sevinc, şadlıq gətirsin. Payız payınızı üzməsin. Gələn payızınız da gedən yayınız kimi çal-çağırlı, toy-düyünlü olsun!

Malik Balaşov, tarixçi-publisist

Xalq Cəbhəsi.- 2022.- 15 sentyabr.- S.14.