Ədəbi tənqidimizin cavan şiri…
Onu cəmi
bir dəfə görmüşəm, yaxından
tanımıram. Odur ki, bir fərd
kimi xüsusiyyətlərini
tam xarakterizə edə bilməyəcəm.
Amma müşahidələrimin
nəticəsini, onun haqqında eşitdiklərimi
sizinlə bölüşməyə
hazıram.
1958-ci ildə Masallı rayonunda dünyaya gəlib. 1986-cı idə
Azərbaycan Dillər
Universitetini bitirib. Bir
il Yardımlı rayonunda
müəllim işlədikdən
sonra, Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyası
Nizami adına ədəbiyyat institutunun aspiranturasına daxil olub. 1991-ci ildə Mirzə Fətəli Axundovun “"Təmsilat"ı
və qərbi Avropa maarifçi dramaturgiyasının ənənələri"
mövzusunda namizədlik
dissertasiyasını müdafiə
edib. Elə həmin ildən də 1993-cü ilədək
Azərbaycan Dillər
Universitetində müəllim
kimi çalışıb.
1993-1994-cü illərdə Belçikanın "Medecins
sans frontieres" humanitar
təşkilatında tərcüməçi
işləyib. 1996-cı ildə
"Cahan" jurnalında
çalışıb. 1998-ci ildən "Turan-98" tərcümə
firmasının direktorudur.
AMEA Nizami adına ədəbiyyat insitutunun ədəbiyyat nəzəriyyəsi
şöbəsinin baş
elmi işçisidir.
2010-cu ildə isə "Azərbaycan komediyasının
poetikası" mövzusunda
doktorluq dissertasiyasını
müdafiə edərək
Filolologiya üzrə
elmlər doktoru elmi dərəcəsinə
nail olub.
Deyir ki,
“hamı dayanmadan yazır, hərə bildiyini, hərdən də bilmədiyini yazır. Bilirsiz, bizdə bir yararsız xasiyyət var, yəni, bəlkə də, istənilən yazı adamında. Sən daha çox bilmədiklərinin aşiqi
olursan, ondan yazmaq, onu ekrana
gətirmək istəyirsən.
Amma onu fəth etmədən, haqqında cüzi şeylər bilməklə.
Yəni düşünürsən
ki, əsas modeldir, onu qursam,
içi asandır və nəticədə şablon alınır. Mən daha çox
filologiya aləmində
“müşahidə edirəm”
demirəm, bilmədən
yazanları görürəm,
çünki hər şey ortadadır. Ömür qısadırsa,
onu yazmaqla uzatmaq olmaz. Bu eşqlə qələmə sarılanlar
var, hətta xarici ölkələrdə
çap olunurlar. Baxın, biri “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi”
yazırsa, ardınca ən azı 10 nəfər də bu hadisəni yamsılayır. Nəyə
lazımdır? İnsan
əgər anlamadığı
problemlərdən bir
kitab bağlayırsa,
onu nəşr etdirirsə, sonra da sinəsini qabağa verib sevinirsə, buna nə ad qoymaq
olar? Əlbəttə
cahillik...”.
Ruh adamıdır,
gözlərinin dərinliyində
qəribə bir ifadə var. Bəli, bu ifadə
illərlə çəkdiyi
zəhmətin təzahürüdür,
gözlərindən məğrur-məğrur
boylanır. Keçirdiyi
yuxusuz gecələrin
acısı, apardığı
tədqiqatların əziyyəti
sanki dil açıb adamla danışır. Amma nə yaxşı ki, yorulmayıb, hələ də axtarışdadır...
“Yaxşı şeirdə söz, "Uliss"də olduğu kimi, sərhəd situasiyasında yerləşməlidir.
Hiss, duyğu işartısını tapıb
itirdiyin eyni anın içindən keçən sərhəd
keçmişlə gələcəyin
dəli sularını
bir-birinə qatır,
dəqiq tapılan şeyin üstüylə
gedib onu sanki yer üzünün
yaddaşından silir,
bütün parametrləri
görünməyən nəsnəni
son dərəcə konkret əşya biçimində nümayiş
etdirir, beləliklə
Neklyudovun "güzgü"
nümunəsində güzgünün
hər iki tərəfi həmin sərhəd zolağında
qarışıb çat
verir, dünya bu çatın ən dərin yerinə gömülür,
göy üzündəki
ulduzlar, bir az öncə salavat çəkdiyim ay göz yaşıtək
damcılayır...”- söyləyir.
Zahirən qayğılı,
məşğul adama
bənzəyir, fikirli
görünür. Sanki
öz aləmində nələrisə çək-çevir
edir, qaranlıqlara işıq tutmağa çalışır…
“Bir neçə
yerdə və dəfələrlə demişəm,
indi də təkrar edirəm: O, ədəbiyyat haqqında,
bədii mətn və əsər haqqında fərqli nəzəri təcrübələr
və ənənələr
kontekstində düşünə
və yaza bilən beş - altı filoloqumuzdan biridir. Mətni çox sevir. Mətnlə davranmağı,
işləməyi bacarir.
Onun sevdiyi filoloji mövqe - kontekstinin tapılması və mət¬nin hüdudlarını, eləcə
də “sıxlıq dərəcəsini” göstərməsidi.
Sevdiyi şairlərin
yaradıcılığına Tınyanov prinsipini- “şeir sırasının
sıxlığı” prinsipini
tətbiq edir. O, semantik əlaqələri
yalnız qonşu sözlər arasında, sətirdə, beytdə deyil, bütövlükdə
şeirin simmetrik yerləri arasında da aparır. Çağdaş poeziyamızın
istedadlı nümayəndələrinə
həsr olunmuş məqalələrini xatırlamaq
və gözdən keçirmək kifayətdir.
Poeziya haqqında ən yaxşı yazanlardan biri də odur. Onu
poeziyada “dilin arxa planı” maraqlandırır. Onu yaxın-uzaq sətirlərin,
obrazların gizli əlaqələri, mənalar
mübadiləsi və
s. maraqlandırır.”- bu
fikirlər ədəbiyyatşünas,
professor Rüstəm Kamala aiddir. Hörmətli professor onun haqqında düşündüklərini davam
etdirərək daha sonra yazır:
“Onun bütün
cəhdləri XX əsr
Azərbaycan poeziyasının
iyerarxiyasını anlamağa
yönəlib. Yazılarından
və söhbətlərindən
gəldiyim qənaət
budur: O, ədəbiyyatda
hər kəsin yerini gözəl və dəqiq bilir. Və heç vaxt ölçü həddini
itirmir. Onun sevimli şairlərini mən də tanıyıram. “Əli Kərim xəstəliyi” ilə məni də yoluxdurdu. Sağ olsun. Azərbaycanın bir böyük şairinə
mən də “yaxınlaşa” bildim. O, janrından asılı olmayaraq, bütün əsərlərə poeziya
bucağından baxır.
Onun üçün poetika poeziya haqqında elmdir və hətta klassik Azərbaycan komediyalarını poeziya kimi araşdırır. Onun şairliyindən də xəbərim var. İlk dəfə
bir neçə şeirini bir soyuq qış axşamı “Baksovet”də
bir kafedə oxumağı da yadıma gəlir. Bu şeirləri oxuyandan sonra ağlıma gələn ilk nəzəri qeydlər bunlar oldu: Bu şeirlərdə
məna obrazla kəsişmir- daha doğrusu, hansısa sürreal bucaq altında kəsişir. Bəzən predmetin mənası və simvolik obrazı arasında əlaqəni pozur. Onun poetik
mətnlərində vahid
obyekt yoxdur, fraqmentlərə- “kubiklərə”
bölünür və
hər birinin şəffaf süjeti var. O, Azərbaycan poeziyasını struktur baxımdan təşkil olunmuş vahid süjet kimi anlamağa, araşdırmağa
çalışır. Fikrimcə,
Azərbaycanda filoloqları
və milli oxucuları iki yerə bölmək lazımdır: Mirzə Fətəlini oxuyanlara və oxumayanlara. Hiss olunur ki,
o, Mirzə Fətəlini
mükəmməl oxuyub.
Namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını
Azərbaycan komediyasının
poetikasına həsr edib. Mən yazılarımı ona baxıb yazıram. Onun baxışlarını
həmişə üzərimdə
hiss edirəm...”
Bu söhbətimdə
bilərəkdən daha
çox mütəxəsis
rəyinə istinad etdim ki, həm
yaddaşlar təzələnsin
və həm də tənqidçi, ədəbiyyatşünas və
tərcüməçi Cavanşir
Yusiflini yaxından tanıyasınız...
Bəli, illər
öncə guya ürək çatışmamazlığından
vəfat etdiyi xəbəri ölkəyə
yayılsa da, professor Rüstəm Kamal demişkən- Cavanşir Yusifli hələ uzun müddət ədəbiyyatımıza
xidmət göstərəcək...
Elman Eldaroğlu
Xalq
Cəbhəsi.- 2023.- 28 sentyabr.- S.15.