Qeyri-neft sektoru üçün yeni inkişaf mərhələsi

Süni intellektin qlobal texnoloji inkişafın həlledici xəttinə çevrildiyi müasir dövrdə dövlətlərin iqtisadi və idarəetmə sistemlərinin rəqabət qabiliyyəti bilavasitə bu sahədə atılan addımlarla müəyyən olunur. Dünyada istehsal, təhlükəsizlik, səhiyyə, təhsil və xidmət sektorlarının struktur yenilənməsi artıq ənənəvi iqtisadi mexanizmlərlə deyil, alqoritmlər vasitəsilə yönləndirilir. Bu reallıq fonunda Azərbaycan üçün süni intellektin milli inkişaf modelinə inteqrasiya olunması strateji zərurət kimi formalaşır. Ölkədə son illər həyata keçirilən rəqəmsallaşma islahatları – elektron hökumət xidmətlərinin genişləndirilməsi, “ASAN xidmət” modelinin institusional nümunəyə çevrilməsi, rəqəmsal ödəniş infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi və dövlət idarəçiliyində məlumat əsaslı qərarvermə mexanizmlərinin tətbiqi – süni intellektin genişmiqyaslı istifadəsi üçün funksional baza yaradır. Bu baza Azərbaycana regional rəqəmsal ekosistemdə strateji mövqe qazandırmaqla yanaşı, ölkənin yeni iqtisadi mərhələyə keçidini sürətləndirir. Süni intellektin iqtisadi təsirləri ənənəvi avtomatlaşdırma anlayışının hüdudlarını aşaraq, istehsal proseslərindən tutmuş xidmət sektoruna qədər bütün sahələrdə qərarvermə modellərini köklü şəkildə dəyişdirir. Enerji sektorunda proqnozlaşdırıcı analitika əsasında avadanlıqların texniki diaqnostikasının aparılması, istehsal və paylanma şəbəkələrinin optimallaşdırılması, bərpa olunan enerji mənbələrinin idarə olunmasında yüksək dəqiqlikli alqoritmlərin tətbiqi səmərəliliyi artırır və riskləri minimuma endirir. Kənd təsərrüfatında süni intellektə əsaslanan torpaq analizi, məhsul proqnozu və xəstəliklərin erkən aşkarlanması kimi həllər məhsuldarlığın yüksəlməsinə və ixrac potensialının genişlənməsinə real töhfə verir. Nəqliyyat və logistika sektorunda isə ağıllı nəzarət sistemləri, marşrut optimallaşdırma texnologiyaları və nəqliyyat proseslərinin modelləşdirilməsi şəhər iqtisadiyyatının yükünü azaldır, resursların daha səmərəli bölgüsünü təmin edir. Bu kontekstdə süni intellekt Azərbaycanın iqtisadi diversifikasiyasının sürətləndirilməsi və qeyri-neft sektorunun dayanıqlı inkişafı üçün mühüm alət kimi çıxış edir. Dövlət idarəçiliyində süni intellekt texnologiyalarının tətbiqi idarəetmə keyfiyyətinin artırılmasına, xidmətlərin şəffaflığının və operativliyinin təmin olunmasına yeni imkanlar yaradır. Ağıllı şəhər yanaşmaları, rəqəmsal təhlil əsaslı təhlükəsizlik sistemləri, fövqəladə hallar üzrə risk proqnozlaşdırma modelləri, elektron səhiyyədə diaqnostikanın avtomatlaşdırılması və digər tətbiqlər vətəndaşlara göstərilən xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi ilə yanaşı, dövlət resurslarının daha optimal idarə olunmasını təmin edir. Məlumat əsaslı idarəetmə modelinin formalaşması XXI əsrin çağırışlarına adekvat idarəçilik mexanizminin qurulması baxımından mühüm mərhələ hesab olunur. Süni intellektin geniş tətbiqi ilə yanaşı, onunla bağlı risklər də nəzərə alınmalıdır. Əsas çağırışlar sırasında məlumat təhlükəsizliyi və şəxsi məlumatların qorunması, alqoritmlərin etik prinsiplərə uyğunluğu, süni intellekt sistemlərinin şəffaflığı, işçi qüvvəsinin sürətlə dəyişən tələblərə uyğunlaşdırılması və innovasiya ekosisteminin davamlı inkişafı dayanır. Azərbaycan üçün strateji məqsəd yalnız texnologiyanı idxal etmək deyil, həm də bu sahədə yerli istehsal və tədqiqat potensialını gücləndirməkdir. Bu məqsədlə universitet-sənaye əməkdaşlığının genişləndirilməsi, startap mühitinin dəstəklənməsi, süni intellekt üzrə ixtisaslaşmış kadr hazırlığı və normativ-hüquqi çərçivənin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması prioritet istiqamətlər kimi çıxış edir. Nəticə etibarilə, süni intellektin Azərbaycanda tətbiqi milli iqtisadiyyatın modernləşdirilməsi, idarəetmənin çevikləşdirilməsi və rəqəmsal transformasiyanın dərinləşdirilməsi üçün fundamental imkanlar açır. Bu sahədə qəbul ediləcək strateji qərarlar ölkənin gələcək onilliklərdə qlobal rəqəmsal iqtisadiyyatda tutacağı mövqeyi müəyyən edəcək.

Əli Səlimov

İctimai fəal

Xalq Cəbhəsi .- 2025.- 11 dekabr(№46).- S.14.