Vərəm xəstəliyi ciddi problemə çevrilib

Bu il vərəmə tutulanların sayı 8 mini keçib

Dünya qripin yeni növünün - donuz qripinin epidemiya yaradacağı yönündə narahatlıq keçirdiyi bir vaxtda AİDS və vərəm yenə də aktuallığını qorumaqdadır. Dünyada 23 milyondan çox vərəmə yoluxan xəstə var. Hər il 3 milyon insan vərəmin qurbanı olur. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatlarına görə, 45 ölkədə vərəm müalicə olunamayacaq hala gəlib. Xəstəliyə yoluxma halları daha çox əhalinin sıx məskunlaşdığı Hindistan, Çin və Cənubi Afrikada baş verir.

Vəziyyət ürəkaçan deyil

2009-cu ilin rəsmi rəqəmlərinə görə, hazırda ölkəmizdə 8 mindən artıq vərəm xəstəsi var. Ancaq mütəxəssislər əslində bu rəqəmin qat-qat çox olduğunu düşünürlər. Təkcə Bakıda Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutunda 200-ə yaxın xəstə müalicə olunur. Azərbaycanda cəzaçəkmə müəssisələrində vərəmin daha çox yayıldığı aşkarlanıb. Hazırda vərəmli məhbuslar üçün xüsusiləşdirilmiş mərkəz fəaliyyət göstərir. Penitensiar Xidmət İdarəsindən bildirilib ki, hazırda 80-dən artıq məhbus müalicə olunur. Ümumən, Azərbaycanda vərəmli məhbusların sayı 970 nəfərdir. Onların arasında müxtəlif yaş qrupundan olan insanlar var.

Ədliyyə Nazirliyinin Səhiyyə İdarəsi də həbsxanalarda dövlət səviyyəsində vərəmli xəstələrə xüsusi diqqət yetirildiyi qənaətindədir. Nazirlik bizim həbsxanalarda başqa ölkələrdə olduğu kimi böyük sıxlıq olduğu barədə söylənənləri əsassız sayır və vərəmli xəstələrin həbsxanadakı digər məhbusları yoluxdurma ehtimalının olmadığını bildirir. Çünki vərəmli xəstələr cəzaçəkmə müəssisəsində saxlanılmır. İstintaq təcridxanasından cəzaçəkmə müəssisəsinə gətirilməmişdən əvvəl məhbuslar tibbi müayinədən keçirilir. Əgər xəstəlik aşkar edilərsə, onlar Binə qəsəbəsində yerləşən Vərəmli Məhkumlar üçün İxtisaslaşdırılmış Müalicə Müəssisəsinə yerləşdirilirlər. Təyin olunan cəza müddəti və rejimindən asılı olmayaraq bütün vərəmli məhbuslar bu müəssisədə müalicə olunurlar. Daha sonra isə 17 və 3 saylı cəzaçəkmə müəsisələrində saxlanılırlar. Bu il dövlət büdcəsindən cəzaçəkmə müəssisələrinə ayrılan vəsait 1995-ci illə müqayisədə beş dəfə artıqdır. Büdcədən ayrılan vəsait də məhkumların sosial vəziyyətinin, tibbi müayinəsinin daha da yaxşılaşdırılmasına kömək edəcək. Əgər 1995-ci ildə cəzaçəkmə müəssisələrində ölən məhkumların sayı 700 nəfər idisə, bu, 2001-ci ildə 169 nəfər olub. Ümumiyyətlə, 1995-ci ildən bəri xəstələrin sayı 4 dəfə azalıb. İstintaq təcridxanalarında vərəmli xəstələri müəyyən etmək üçün yeni rentgen aparatları da qoyulub.

Dərmanlara qarşı müqavimətli vərəm xəstələri

Qeyd edək ki, hələ 2003-cü ildə "Həbsxanaların Müşahidəsi - Azərbaycan Assosiasiyası" Beynəlxalq Qırmızı Xaç Cəmiyyətinə (BQXC) istinadən Azərbaycan həbsxanalarında 800 vərəmli xəstənin olduğu barədə məlumat yaymışdı. Deməli, 4 il ərzində onların sayı 170 nəfər də artıb. Bu isə məhbusların sayının artması, kifayət qədər havanın təmizlənməməsi, pis gigiyenik şərait, zəif qida və ümumi sağlamlıq vəziyyəti ilə bağlıdır. Problem diaqnoz gec qoyulduqda və uyğun müalicə aparılmadıqda daha da ağırlaşır.

ÜST-nin keçən ilki hesabatında yazılıb ki, Azərbaycanda vərəmli xəstələrin sayı sürətlə artır və dərmanlara müqavimətli vərəm xəstəliyinin ən yüksək göstəricisi də Bakıdadır. Bakıda vərəmli xəstələrin 1/4-i xəstəliyin məhz bu növündə əziyyət çəkir. Ancaq Səhiyyə Nazirliyi və Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutunun rəhbərliyi vəziyyətin o qədər də acınacaqlı olmadığını, xəstəliyin nəzarət altına alındığını bildirirlər.

Məlumat üçün deyək ki, ÜST-nin 1995-ci ildəki hesabatına əsasən, keçmiş sovet respublikalarında 1429 vərəmə yoluxma halı qeydə alınıb (yəni, 100000 nəfərə 18,8). ÜST bu epidemiya ilə mübarizə aparmaq üçün xüsusi strategiya təklif edib. Bu strategiya Zaqafqaziyadakı həbsxanalarda vərəmlə mübarizə proqramı çərçivəsində Beynəlxalq Qırmızı Xaç Cəmiyyəti (BQXC) tərəfindən həyata keçirilir. Assosiasiyadan verilən məlumata görə, Azərbaycanın penitensiar sistemində vərəmlə müalicə sahəsində BQXC ilə əməkdaşlıq 1995-ci ildən başlanıb. BQXC 1998-ci ilin iyulunda Ədliyyə Nazirliyi penitensiar müalicə müəssisəsi binasının yenidən bərpasını həyata keçirib, bu isə vərəmli məhbusların müalicəsində mühüm rol oynayıb. 1999-cu ildən etibarən peşəkar tibbi heyətin hazırlanmasını başa çatdıran BQXC müalicə prosesi ilə bağlı əsas vəzifələri Ədliyyə Nazirliyinin şəxsi heyətinə təqdim edib.

İndiyədək 4500-dən artıq vərəmli məhbus DOTS protokoluna uyğun olaraq müalicə kursu alıb. Həbsxanalarda vərəmlə mübarizəni yaxşılaşdırmavq üçün BQXC vərəm hallarının fəal aşkar olunması prosesində Ədliyyə Nazirliyinə kömək göstərir, bu daha çox istintaq təcridxanalarında məhbusların fluoqrafik müayinəsinin təşkili ilə bağlıdır. Bu yaxınlarda hətta vərəmə yoluxan qadın məhbuslar üçün də ayrıca şöbə tikilib.

Bundan başqa, BQXC Ədliyyə Nazirliyi ilə birgə çalışır ki, vərəmlə bağlı, xüsusilə də onun ilk simptomları və əlamətləri, DOTS proqramı barədə ətraflı məlumat verilsin. Lahiyə təkcə məhbuslara deyil, həm də onların yanına gələn şəxslərə tibbi və mühafizə heyətinə ünvanlanıb. Ümumiyyətlə, vərəm əsasən yoxsulların xəstəliyi sayılır. Bu xəstəlik daha çox yoxsulların məskunlaşdıqları məhlələlərdə yaranıb, yayılır. Çünki bu məhlələlərdə insanlar elementar gigiyena qaydalarına riayət etmirlər. Yuxarıda Azərbaycanın timsalında qeyd etdiyimiz kimi, elə həbsxanalar da vərəmli xəstələr üçün belə məhlələlərdən "sayılır".

Rusiyada vəziyyət ağır, Ermənistanda kritikdir

Ancaq Türkiyə, Rusiya və Ermənistana baxanda, Azərbaycan şükür etməlidir. Məsələn, Türkiyədə təxminən 15 milyon insan bu mikrobun daşıyıcısıdır. Qaradəniz Texniki Universitetinin tibb fakültəsinin professorlarının bildirdiyinə görə, 1940-cı illərdə Türkiyədə hər il min kişidən 2-3-ü vərəmdən ölüb. İndi ölüm halları azalsa da, yenə təhlükə qalır. Qaradəniz bölgəsi Türkiyədə Anadolunun cənub-şərq bölgəsindən sonra vərəmin ən sıx rast gəlindiyi 2-ci bölgədir.
Keçən əsrin 90-cı illərində Rusiyada vərəmli xəstələrin sayı ABŞ-dakından 15 dəfə çox olub. Rusiyada son 10 il ərzində vərəm xəstəliyinə yoluxma halları əhali arasında 2 dəfə, məhbuslar arasında isə 400 dəfə artıb. Bu ölkədə ən ağır vəziyyət Saratov vilayətində müşahidə olunur. Həmin vilayətin həbsxanalarındakı tibb müəssisələrində olan 1100 çarpayının 700-nü vərəmli xəstələr tutub.

Bu ilin birinci yarısının statistikası göstərir ki, Ermənistanda vərəmə yoluxanların sayı 22 mini ötüb. QHT-lər isə bu rəqəmin 30 min olduğunu deyirlər. Erməni məhbuslara gəlincə, onların sayı 200-dən çoxdur. Vərəm daha çox ortayaşlı kişilərdə qeydə alınıb. Vərəmə yoluxanların 68 faizi 30-45 yaşlı kişilər, 24 faizi isə uşaqlar olub. Ölkədə vərəmin yayılması sosial problemlərlə və əhalinin zəif qidalanması ilə izah edilir.

Nuranə Tofiqli

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 30 aprel.- S.11.