60 yaşlı Avropa Şurası...

Aydın Ağayev: "Avropa Şurasına üzvlük əksər ölkələr üçün özünəməxsus prestij sayılırdı..."

Vurğun Əyyub: "Avropa Şurası Azərbaycanda demokratiyanın vəziyyətinə diqqət yetirmir"

Avropa Şurasının (AŞ) yaradılmasından 60 il keçir. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra vüsət almağa başlayan "soyuq savaş" fonunda bu təşkilatın yaradılması Avropada demokratik dəyərlərin qorunması məqsədindən qaynaqlanırdı. Ötən əsrin 90-cı illərində baş verən proseslər bu qurumun Şərqə doğru genişlənməsi ilə nəticələndi.

Keçmiş SSRİ və Yuqoslaviyanın tərkibində olmuş 15-ə yaxın yeni ölkə müxtəlif tarixlərdə şuraya qəbul edildilər və onlara yeni inkişaf konsepsiyası təqdim olundu. Qarabağ münaqişəsinin çözülməməsi səbəbindən Azərbaycan və Ermənistan quruma keçmiş müttəfiqlərindən xeyli gec - 2001-ci ilin yanvarında qəbul olundular. Aradan keçən 9 ilə yaxın müddət ərzində Azərbaycan Avropa Şurası qarşısında götürdüyü öhdəliklərin icrasını hələ də davam etdirir. Son 9 ildə Azərbaycanda bu beynəlxalq təşkilatın fəaliyyətinə münasibət heç vaxt birmənalı olmayıb. Yəni qurumun Azərbaycandakı vəziyyətlə bağlı mövqeyi gah hakimiyyət, gah da müxalifətin narazılığıyla qarşılanıb. Maraqlıdır ki, bu ziddiyyətli yanaşma hələ də aradan qalxmayıb. Amma bu yazının məqsədi Azərbaycan-AŞ münasibətlərini qiymətləndirmək deyil. Ümumiyyətlə, 60 illiyi qeyd oedilən AŞ-nin fəaliyyətini cəmi 9 ildir onun sıralarına qoşulmuş Azərbaycanla məhdudlaşdırmaq düzgün olmazdı. Çünki maraqlı və aktual olan məsələ 60 yaşa çatmış Avropa Şurasının göstərdiyi fəaliyyətlə özünü nə dərəcədə doğrultmasıdır.

Milli Məclisin analitik-informasiya şöbəsinin müdiri Aydın Ağayev Avropa Şurasının fəaliyyətində fərqli standartlara istinad olunduğu deyir: "Son illərdə baş vermiş proseslər fonunda aparılan təhlillər zamanı açıq görünür ki, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların müəyyən məsələlərlə bağlı qərarları qətiyyən birmənalı qarşılanmır. İndiki halda söhbət Avropa Şurasından gedirsə, onun tarixini və yaradıldığı şəraiti nəzərə almamaq mümkün deyil. Təbii ki, 60 il əvvəl dünyanın düzəni indikindən xeyli fərqli idi və əsas dövlətlərin baş verənlərə münasibəti də eyni deyildi. Amma son iyirmi ildə dünya ciddi dəyişikliklərə uğrayıb, sosializm sistemi aradan qalxıb və sair. Avropa Şurası da başqa beynəlxalq təşkilatlar kimi bu dəyişikliklərlə ayaqlaşmağa çalışır və özü də dəyişir. Bundan sonra yeni yaranan dövlətlər, o cümlədən də Azərbaycan üçün Avropa Şurasına üzvlük özünəməxsus bir prestij sayılırdı. Azərbaycan bu quruma daxil olduqdan sonra öz qanunvericiliyini və digər sahələrə aid vəziyyəti pozitiv Avropa standartlarına uyğunlaşdırılması istiqamətində önəmli addımlar atıb və atmaqdadır. Məsələyə ümumi şəkildə baxsaq görərik ki, Avropa Şurası da daxil olmaqla, beynəlxalq təşkilatların yeni müstəqil dövlətlərə münasibətində yeni tendensiyalar özünü qabarıq göstərir. Onların birincisi, doqmatik prinsiplərə əsaslanan subyektiv yanaşmadır. Yəni bu qurumun təmsilçiləri yeni dövlətlərə obrazlı desək, eynək arxasından baxır və onlarda gedən prosesləri standart metodlar əsasında qiymətləndirirlər. Bu qurumda artıq uzun müddətdir ki, məruzəçilər institutu formalaşdırılıb və onlar təşkilatın yeni üzvlərinin üzərlərinə götürdükləri öhdəliklərin yerinə yetirilməsini müntəzəm diqqətdə saxlayırlar. Bilirsiniz ki, Şura Azərbaycandakı vəziyyəti öyrənmək üçün bir neçə məruzəçi təyin edib və onlar mütəmadi olaraq, ölkəyə gəlib-gediblər. Həmin məruzəçilərin normal fəaliyyət göstərmələri üçün bütün şərait yaradılıb. Maraqlı və qəribədir ki, onlar görülən işlərlə tanışlıq prosesinin gedişində müsbət rəy versələr də, sonra hazırladıqları hesabatlarda fərqli mövqe bildiriblər. Avropa Şurasının fəaliyyəti ilə tanışlıqdan sonra belə yanaşmaların səbəblərini müəyyənləşdirmək çətin olmur. Açıq deyə bilərik ki, başqa təşkilatlar kimi bu qurumun daxilində də müxtəlif dövlətlərin və siyasi çevrələrin arasında nüfuz mübarizəsi gedir. Həmin qüvvələr də verilən qərarların qəbulunda öz mövqelərinin nəzərə alınması üçün çox dirəniş göstərirlər. Belə bir şəraitdə obyektivliyin arxa plana keçməsi də heç kimi təəccübləndirmir. Bəzən belə yanaşmalara rast gəlmək mümkündür ki, istənilən nüfuzlu beynəlxalq təşkilat heç vaxt demokratik dəyərlərdən və obyektivlikdən kənar qərarlar qəbul etməz. Bu cür düşünmək yumşaq deyilsə, sadəlövhlükdür. Bilmək lazımdır ki, orada da maraqlardan irəli gələn ciddi mübarizələr gedir və konkret dövlətlər bu mübarizədə öz mənafelərinin qorunması üçün xəyallara qapılmadan ciddi çalışmalıdırlar. Özü də bu prizmadan baxdıqda, söhbət tək Avropa Şurasından getməməlidir. Dünyanın əsas qurumu Birləşmiş Millətlər Təşkilatıdır. Amma aydın görünür ki, bu qurum da əvvəlki nüfuzunu və təsir gücünü xeyli itirib. Son 4-5 ildə bunu görməmək mümkün deyil. Siz də baxın, hansısa başqa bir təşkilatın qəbul etdiyi qərarların konkret icra mexanizmi yoxdur və bu, haradasa anlayışla qarşılanır. Amma onlardan fərqli olaraq, BMT-nin belə bir mexanizmi mövcuddur. Buna baxmayaraq, o qurumda qəbul edilmiş qətnamələr yerinə yetirilmirsə, bu, artıq böhrandır. Ona görə də, bir daha vurğulayıram ki, Azərbaycan kimi dövlətlər öz maraqlarının qorunması məsələsində diqqətli olmalıdır. Açıq deyək ki, Azərbaycan dövləti öz mentalitetindən irəli gələrək, adının hansısa neqativ siyahılara düşməsini istəmir. Əksinə, Azərbaycan hakimiyyəti ölkədə demokratiyanın daha da inkişaf etdirilməsində maraqlıdır və bu istiqamətdə ardıcıl addımlar atılır. Avropa Şurası və digər beynəlxalq təşkilatlardan istənilən də budur ki, onlar öz obyektivliklərini heç vaxt itirməsinlər".

Müsavat Partiyasının divan üzvü Vurğun Əyyub isə Avropa Şurasına yönəlik tənqidləri bir qədər də tündləşdirdi: "Təbii ki, 60 illiyini qeyd edən beynəlxalq təşkilatın fəaliyyətinə geniş qiymət verilməsi üçün Avropa Şurasının bu illər ərzində həyata keçirdiyi fəaliyyətlə tanışlıq tələb olunur. Ona görə də, mən yalnız bu qurumun Azərbaycanla bağlı fəaliyyətini qiymətləndirmək istərdim. Həmin təşkilatın fəaliyyətinə münasibətim birmənalı və tənqididir. Azərbaycan 2001-ci ildə bu quruma daxil olanda düşünülürdü ki, Avropa Şurası kimi nüfuzlu təşkilat ölkədə demokratik proseslərin dərinləşdirilməsinə ciddi diqqət yetirəcək. Amma təəssüf ki, bu qurum nəinki Azərbaycanda demokratiyanın təşəkkülü məsələsini gündəmə gətirmir, hətta hakimiyyətin Avropa Şurası qarşısında üzərinə götürdüyü öhdəliklərin yerinə yetirilməsi məsələsində də prinsipiallıq göstərmir. Bu isə belə qənaət formalaşdırıb ki, Avropa Şurası demokratiyanın yox, Azərbaycan hakimiyyətinin yanındadır".

Rahid Cəfərli

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 23 dekabr.- S.8.