Xocalı və
Xocavənd faciələri
1992-ci ilin fevralında ermənilərin azərbaycanlılara
qarşı törətdikləri ən qanlı
soyqırım aktları
1992-ci il fevralın 17-də
Dağlıq Qarabağda yerləşən Ermənistan hərbi
birləşmələri, eləcə də Rusiya Silahlı
Qüvvələrinin Xankəndidə dislokasiya olunan 366-cı
motoatıcı alayının hərbi texnikasının və
canlı qüvvəsinin dəstəyi ilə Xocavənd rayonu
işğal olundu. Bu işğaldan artıq 17 il keçir.
Xocavəndin işğalına nail olan erməni və rus hərbi
birləşmələri növbəti işğalı, həm
də soyqırımı Xocalıda həyata keçirdilər.
Şahidlərin dediyinə görə, ermənilər Xocavəndin
işğalı zamanı soyqırım törədiblər.
Sadəcə bu faktları zamanında bütün bünyaya
çatdıra bilməmişik. Nə yazıqlar ki, bu və
digər faciələrimizi yalnız ildönümlərdə
xatırlayırıq, bundan artığını hələlik
bacarmırıq. Uzaqbaşı ildönümlər
yaxınlaşanda bir neçə kitablar nəşr etdirməklə
işimizi yekunlaşdırırıq. Yəni ermənilərin
bu günə kimi başımıza gətirdikləri
müsibətləri olduğu kimi dünya ictimaiyyətinə
çatdıra, bu yöndə əməli iş görə
bilmirik. (Başımıza gətirilən müsibətlərin
müqabilində gördüyümüz işlər isə dəryadan
bir damcıdır-red.) Biz yalnız Azərbaycanda
özümüz deyib, özümüz də eşitməklə
məşğuluq, bundan o yana gedə bilmirik. Ermənilər
isə baş verməyən qondarma
soyqırımlarını hər gün, hər saat yalan və
şişirdilmiş informasiyalarla dünya ictimaiyyətinin
beyninə yeridirlər. Çünki onlar qondarma
soyqırımlarını təkcə uydurduqları tarixi
gündə yad etmirlər, eyni zamanda hər gün olmayan
tarixlərini bu və digər formada yada salırlar. Məsələn,
Ermənistana gələn rəsmi və qeyri-rəsmi
qonaqları İrəvanın mərkəzində
ucaltdıqları qondarma soyqırım abidəsini ziyarət
etmək üçün aparırlar. Qonaqları özlərinin
guya ki, faciəylə üzləşdiklərini həm
"soyqırım" abidəsi, həm də uydurduqları
tarixdən hazırladıqları kitablar vasitəsilə
inandırırlar. Məhz elə bunun nəticəsidir ki,
ötən il Azərbaycanda səfərdə olan Beynəlxalq
Avropa Hərəkatının baş katibi Henrik Kröner
hansı ölkənin-Azərbaycanın, yoxsa Ermənistanın
işğalçı ölkə olduğunu hələ də
bilmədiyini söyləyirdi. Bu faktla birinci dəfə deyil
ki, qarşılaşırıq. Vasitəçilik
missiyasını üzərinə götürən ATƏT-in
Minsk Qrupu hmsədrləri belə, Ermənistanı
işğalçı dövlət kimi
tanıdıqlarını bildirmirlər. Və hər dəfə
Dağlıq Qarabağ probleminin həlliylə bağlı
keçirilən danışıqlar zamanı
işğalçı Ermənistanla işğala məruz
qalan Azərbaycanı eyniləşdirirlər. Və hər
ikisinin güzəştə getməsini məqbul sayırlar.
İstər Xocalı,
istər Xocavənd, istərsə də digər faciələrimiz
tarixi və bədii kitablarda, rəsm əsərlərində
öz əksini layiqincə tapmayıb. Düzdür bəzi
istisnaları çıxmaq şərtilə, hələ də
bu istiqamətdə nə tutarlı tarixi və bədii
kitablara, nə də incəsənət nümunələrinə
rast gəlməmişik.
Xocavənd soyqırımı
Ərazisi alçaq
dağlıq və düzənlikdən ibarət olan Xocavənd
rayonunun ümumi sahəsi 145647 hektardır. Rayon 2 şəhər
tipli qəsəbə və 38 kənddən ibarətdir:
Qaradağlı, Xocavənd, Ömrallar, Muğanlı,
Kuropatkin, Tuğ, Naxulu, Salaketin, Günəşli, Xətai,
Dağ yamaclarına səpələnmiş beş-on
Qarabağ obası, Tuğ kəndi və s. Qədim
yaşayış məskənlərindən sayılan Xocavəndin
ərazisi təbii sərvətlərlə - tikinti
materialları və faydalı qazıntılarla, meşə
zolaqları və şirin su ehtiyatları ilə zəngindir. Dəniz
səviyyəsindən 900 metr hündürlükdə yerləşən,
uzunluğu 190 metr olan Azıx mağarası Xocavəndin Füzuli
rayonuna yaxın, Azıx kəndinin 1 kilometr cənub-şərqində
yerləşir. İşğal altında olan Xocavəndin ərazisi
bütövlükdə ekoloji terrora məruz qalıb. Azıx
mağarasını ermənilər silah anbarına
çeviriblər. Rayonun ərazisində yerləşən və
ümumi sahəsi 25,5 min hektar olan meşədəki palıd
ağacları qırılaraq daşınıb, Xonaşen
çayının kənarlarında bitən təbii meşə
isə tamamilə məhv edilib. Xocavəndin Yelli Gədik sahəsində
Füzuliyə gedən yolun sağ və sol tərəflərində
avtomobil yollarının mühafizəsi məqsədilə əkilən
ağaclar da kəsilib.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz
kimi Dağlıq Qarabağda yerləşən Ermənistan hərbi
birləşmələri, Rusiya Silahlı Qüvvələrinin
Xankəndidə dislokasiya olunan 366-cı motoatıcı
alayının hərbi texnikasının və canlı
qüvvəsinin dəstəyi ilə 1992-ci il fevral
ayının 15-dən başlayaraq, rayonunun azərbaycanlılar
yaşayan Qaradağlı kəndinə hücuma keçirlər.
İki gün çəkən döyüşdən sonra
mühasirəni qıran ermənilər fevralın 17-də kəndi
işğal edirlər. İşğal zamanı
Qaradağlı kəndi tamamilə dağıdılır,
dinc, əliyalın, günahsız əhaliyə, uşaqlara,
qadınlara və qocalara amansızcasına divan tutulur. Qaradağlıdan
girov götürülən 117 nəfər kənd sakinindən
80-ə yaxını xüsusi amansızlıqla qətlə
yetirilib, 6 nəfər itkin düşüb, 9 nəfərin isə
şahid ifadələrinə əsasən, əsir
götürüldüyü sübut olunub. Şahidlərin
sözlərinə görə, əsir götürülən
azərbaycanlıların 43 nəfəri Xankəndinin 2
kilometrliyində güllələnib. Sonra
isə onların bəzilərinin başları
kəsilib.
Xocalı soyqırımı
Erməni və rus hərbi
birləşmələri Xocavəndin işğalından
sonra Xocalıda soyqırım planını həyata
keçirməyə qərar verirlər. Eyni zamanda erməni cəlladları
Sumqayıtda törətdikləri qətillərin
dördüncü ildönümündə Xocalı
soyqırımını törədirlər. Hələ
1991-ci ilin oktyabrından etibarən Xocalı ilə avtomobil əlaqəsi
demək olar ki, kəsilib. Həmin vaxtdan etibarən şəhərlə
əlaqə, ancaq vertolyotların köməyi ilə
saxlanılıb. 1992-ci il yanvarın 2-də isə şəhərdə
elektrik xətti də kəsilib. Qeyd edək ki, son dəfə
Xocalıya 1992-ci il fevralın 13-də ərzaq və yanacaqla
yüklənmiş hərbi vertolyot gedib. Elə həmin
gündən şəhər erməni hücumu təhlükəsi
ilə üz-üzə qalıb. Xocalılar da artıq
başa düşürlər ki, yaxın günlərdə
ermənilər şəhərə hücum edə bilərlər.
Fevralın 24-də əsir götürülmüş erməni
döyüşçüsü xocalıların
gümanlarını təsdiqləyir. Bundan sonra şəhər
rəhbərliyi kömək üçün Bakıya,
Ağdama müraciət edir. Ancaq olunan müraciətlər
cavabsız qalır. 1992-ci il fevralın 25-də axşama
yaxın Xocalıdan çıxan bütün yollar ermənilər
tərəfindən nəzarətə
götürülür. Gecə saat 23:00-da 366-cı motoatıcı alayın zirehli texnikaları, onların arxasınca isə erməni piyadaları 3 tərəfdən
böyük qüvvə
ilə Xocalı şəhərinə hücuma
keçirlər. Bu hücumun
qarşısını almaq
160 nəfər döyüşçü
üçün (özünümüdafiə
qüvvələriylə, xüsusi
təyinatlı milis dəstələri-red.) çətin olsa da, onlar həyatları
bahasına şəhər
əhalisinin Xocalını
tərk etməsinə
imkan yaradıblar.
Xatırladaq ki, bu qüvvələrin böyük əksəriyyəti
şəhid olub. Həmin gecə Qarqarın buz kimi suyundan
keçib Kətik və Naxçıvanikə
yol alan xocalıları deməyəsən
qarşıda faciə
gözləyirmiş. Beləliklə,
1992-ci il fevralın
25-dən 26-na keçən
gecə XX əsrin ən böyük faciəsi-Xocalı qırğını baş
verib. Yüzlərlə
günahsız insanlar
qanlarına qəltan edilib. Körpəyə, qocaya, qadına aman vermədən qəddarlıqla öldürüblər.
Həmin gecə erməni cəlladları Xankəndində
yerləşən 366-cı alayın köməkliyilə Xocalıya
soxulub, şəhəri
yandırıblar. Kərkicahanın,
Malıbəylinin, Meşbəylinin,
Xocavəndin ardınca
tarixdə Xocalı soyqırımını yaşadıq.
Ancaq həmin vaxt hakimiyyət başında olanlar guya ki, Xocalıda
2-3 nəfərin öldüyü
haqqında məlumatın
getməsi üçün
tapşırıq verdilər.
Halbuki, Xocalı faciəsi XX əsrin ən böyük faciəsi idi. Bunu bütün dünyadan gizlətmək
erməniyə xidmət
göstərməkdir. Fevralın
26-da qocaların, qadınların,
körpə uşaqların
meyidləri dərələrdə,
meşələrdə, dağlarda
qalıb. Girov götürülənlərin başına iyrənc oyunlar açılıb, onların başları erməni qəbirləri üzərində qurbanlıq
qoyun kimi kəsilib. Ölənlərin
başlarının dərisi
soyulub, gözləri,
ürəyi çıxarılıb,
bədənləri deşik-deşik
olunub. Bütün bunlardan ürəyi
soyumayan ermənilər
ən alçaq hərəkətlərə belə
əl ataraq vəhşicəsinə öldürdükləri
körpənin, qocanın
meyidlərini insanlığa
yaraşmayan surətdə
təhqir ediblər. Şahidlərin söylədikləri
faktlara əsasən, qətlə yetirilən azərbaycanlılar çox da dərin
olmayan xəndəklərə
atılıb, onların
üstü torpaqlanıb.
Gecələr bu xəndəklərin həndəvərində
itlərin hürüşməsindən,
çaqqalların ulaşmasından
az qala qulaq
tutulub. Hər yerdən insan cəsədlərinin kəsif
iyi gəlib.
Xocalı
soyqırımı nəticəsində 623 nəfər şəhid
olub, 1725 nəfər əsir götürülüb, 8 ailə
tamamilə məhv edilib, 215 uşaq bir valideynini, 25 uşaq isə
hər iki valideynini itirib. 1000 nəfər xocalı sakini əlil
və şikəst olub, 150 nəfərin taleyi hələ də
məlum deyil.
Məlumat
üçün bildirək ki, Xocalının
işğalı planı bir həftə öncə,
fevralın 20-də hazırlanıb. Belə ki, hadisədən
bir müddət əvvəl Paris yaxınlığında
gizli təlim düşərgəsi yaratmış
"Asala" erməni terrorçu təşkilatının
26 nəfərlik dəstəsi mayor Aşin Simonyanın
başçılığı ilə Xankəndinə gəlib.
Onlar və yerli ermənilər özünümüdafiə
adı altında vuruşan, əslində isə
"Asala" terror təşkilatının Xankəndində
İllarion Allahverdiyanın başçılığı ilə
yaradılan dəstənin üzvləri 366-cı alayın
içərisində öz dayaqlarını yaradaraq polkovnik
Y.Zarviqarova 36 min dollar rüşvət veriblər. Bu xəbər
23-cü diviziyanın komandiri Boris Budeykinə çatdıqda
o, Zarviqarovun hərəkətinə görə - zabit şərəfinə
xəyanəti üstündə qovulmasını tələb
edib.
366-cı alayın hərbi
əməliyyatlar zamanı ermənilərin tərəfinə
keçib azərbaycanlıları qətlə yetirməsi, hərbi
texnika və sursatı ermənilərə verməsi, əslində
siyasi bir məsələdir. Xocalı hadisəsiylə
bağlı ermənilərin ruslarla əlaqələrinə
aid sənədlərin bir qismi 1992-ci il martın 1-də
Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinin aviasiya komandiri, general-mayor
S.Lukaşovun əmri ilə yandırılıb.
Yuxarıda qeyd etdiyim
fikirlərə yenidən qayıtmaq istəyirəm. Biz bir
millət olaraq Xocalı və digər faciələrimizi
dünyaya yaxşı çatdıra bilməməyimizin nəticəsidir
ki, bu gün ermənilər Azərbaycanla şərtlər irəli
sürməklə danışırlar. Ancaq vaxtında
Xocalı soyqırımının dünya dövlətlərinin
parlamentlərində müzakirəsinə nail olsaydıq təbii
ki, hadisələr başqa istiqamətdə cərəyan edəcəkdi.
Xatırladaq ki,
qardaş Türkiyənin millət vəkilləri Xocalı
faciəsinin ildönümü ərəfəsində TBMM-də
dinləmələr keçirəcəklər.
Arzu Şirinova
Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 19 fevral.- S.8.