İncəsənətdə sirli-sehrli qadın dünyası

Qadınla gülün incə, həm də biri-birini tamamlayan vəhdəti var

Yüzillərdir ki, incəsənətin müxtəlif sahələri sirli-sehrli qadın dünyasının əsrarəngizliyi, özünəməxsusluğu barədə yazır, amma mövzu bitmək bilmir ki, bilmir. Maraqlısı və qəribəsi budur ki, qadınlar da çox hallarda özlərindən yazırlar; incəsənət onlara özlərini ifadə etmək üçün geniş imkanlar verir. Qadınlar özlərinin ilahi imkanlarını gözəl duyurlar. Bununla belə, kişilərin qadınlar haqqında yüzillər ərzində formalaşmış qənaətləri ilahiliklə yanaşı həm də təzadlı xarakter daşıyıb. Əslində cəmiyyətdə qadınlarla bağlı yaranan ziddiyyətli təəssüratların səbəbkarı əksər hallarda kişilər olub. Qadın həmişə fitrətən kişi idrakına, ruhuna ehtiyac hiss etdiyi kimi, kişi də həmişə qadın zərifliyini idealizə edib. Türk ailəçiliyində qadına ilahi münasibət son dərəcə heyrətamizdir. "Dədə Qorqud dastanları"nda qadın kişinin "başının baxtı, evinin taxtı" hesab olunurdu.

İndiyə kimi sırf qadınların yaradıcılıq işlərindən ibarət sərgilərdə çox olmuşam. Təbiətən zərif olan qadınların bu tirli işlərində də yerə-göyə sığmayan zəriflik göz oxşayır. Azərbaycan qadınının rəngkarlıq, qrafika, heykəltəraşlıq, tətbiqi sənət (xalçaçılıq, qobelen, batika, keramika, zərgərlik) nümunələri bölüm-bölüm göz oxşayır, mövzu rəngarəngliyi sarıdan diqqəti cəlb edir. Həmişə bizdə daha çox hesab edirlər ki, əsər böyük olduqca onun dəyəri, ifadə edəcəyi məzmun da güclü olur. Əslində əsərin böyük-balacalığından asılı olmayaraq onun nə dərəcədə mahiyyəti özündə daşıması əsasdır. Belədə həmin əsərin bənzərsizliyi təqdimatsız belə görünür, bilinir. Ötən ilki sərgilərdən birindən mərhum xalçaçı rəssam Lətif Kərimovdan dərs almış Lətifə Qarayevanın xalçası zərifliyi, əlvan, biçimli naxışları ilə yadımda qalıb. Balaca həcmli əsərdə bahar mövzusunda çoxlu düşündürücü elementlər vardı. Xalidə Nəsirovanın "Qurama"sında müxtəlif rənglərin ilğımı, vəhdəti, çələngi vardı. Digər "Qurama"sı isə sanki bunun davamı idi, uşaq obrazları ilə zəngin, gözəl idi. Könül Yaqub qızının "Balalı buta" əsəri sarlarla işlənmişdi. Gözəl bir qız surəti təsvir olunmuşdu, çiynində kuzə, əlində isə badə vardı.

Aktrisa Suğra Bağırzadənin quramaları, müxtəlif əsərləri pərəstişkarlarına yaxşı tanışdır. Onun bir aktrisa olaraq xüsusən Azərbaycan kinosunda yaratdığı obrazlar tamaşaçıların yaddaşındadır. Amma bir rəssam olaraq floristikada da sözünü deməyə nail olub. İxtisasca kimyaçı olan Suğra xanım rənglərin dilinə, xasiyyətinə fitrətən bələddir. Təbiidir ki, fitri rəssamlıq keyfiyyəti heç də müəyyən sahədə mütəxəssis olmaqla şərtlənmir. Amma hər halda müəyyən keyfiyyətlərin bir şəxsdə yaradıcı şəkildə birləşməsi sənətdə özünəməxsusluğa gətirib çıxarır. Suğra xanımın əsərlərində gül obrazı təbii olaraq aparıcıdır. O, fitrətən təbiətin ən gözəl varlıqları olan qadınla gülün incə, həm də biri-birini tamamlayan vəhdətini verməyə nail olub. Təəssüf ki, ana təbiətin özü belə elə hey çəkdiyi alınmayan rəssama oxşayır. Rəssam istədiyi alınmayanda əsərini cırıb atır. Təbiət isə əksər hallarda gözəl, bənzərsiz rəssamdır: bu əsərlərdə biz kliplərdəki, filmlərdəki, rəssamlıqda, nəsrdə, roeziyadakı təsvirlərdən artıq olan qeyri-adi gerçəkliyin, əslində mənanın ifadələrini - nişanələrini görürük. Di gəl ki, təbiət yaratdığı gülə qarşı amansızdır. Həmçinin də cəmiyyətin tarixən qadına qarşı amansızlığı acı gerçəklikdir.

Suğra xanımın tablolarında yaradılanı yaşatmaq ehtirası zərif güllərin timsalında, qadın xəyalında obrazlı və gerçək vəhdət təşkil edir. O, zahirən eyni mövzularda çoxsaylı əsərlər yaratsa da, bunlardakı biçim müxtəlifliyi əslində məna zənginliyinə dəlalət edir. Rəssamın fanatcasına bu sənətə bağlılığı bütün əsərlərində, yazılarında hiss olunur. Əslində o, bu yazıları ilə həyata, dünyaya, yaşamağa olan sonsuz sevgilərini ifadə etmək istəyib və haradasa nail olub.

S.Bağırzadənin əsərlərindəki özünəməxsusluq onların təbii, canlı güllərdən yaradılmasıdır. Sanki müxtəlif biçimli, ideyalı, kompozisiyalı güllər tabloların üzərində sadəcə, donub qalıb. Lakin donuq halda belə güllər özlərinin qısa, amma qanadlı, aşiqanə hekayətlərini danışırlar. Rəssamın əsərlərini adlandırmasına gəlincə, bunlarda bir şərtilik var. Çox zaman adlar biri-birinə bənzəyir, bəlkə də eyni məzmun ifadə edir. Lakin hər bir əsər digərindən təkcə məzmunca deyil, həm də biçimcə xüsusi şəkildə fərqlənir. Rənglərin məharətli ahəngdarlığının tarılması, tablonun ümumi halının güllərin rəngi ilə birliyi gözəl alınıb. "Günəbaxanlar" əsərində təbii rəng tabloya hopub: sarı rəngin işığı xəyallı arzular selinə qarışır. "Məhəbbət çələngi" tablosunda rəssam adi həyatda heç kəsin fərqinə varmadığı, maraqlanmadığı tərəvəzlərdən gözəl bir əsər yaradıb: iri lobyalar, həmçinin buğda və dənələri, torrağa bulaşmış buğdalar açıq və boz fonda təsvir edilib. Suğra xanımın "Solmaz çiçəklər"i güllərin zərif timsalında insana dözüm, iradə hekayətini danışır. Təbiət gülə qarşı amansız olsa, daim onu tez soldurmağa cəhd etsə belə, həyat həmişə ümidlə, güllük əhvalı ilə doludur. İnsan ruhunun dərin qatlarına endikcə, könül dünyasının solmaz çiçəklərini dərdikcə fərəhi yerə-göyə sığmır. Onun "Bətndə həyat"ı da maraqlıdır: sanki canlı çiçəklər güldanda donub qalıb. O, canlı çiçəklərdən tablo yarada bilib. Güldanın ortasında yarımçıq bir şam var.

Törə Ağabəyovanın "Portret"ində müasir düşüncəli qız obrazı canlandırılıb. O, görəsən, nə düşünür? Hiss edilən budur ki, qız təkcə gül iyləmir; indi onun həyatının ən duyğulu çağıdır. Rəssam qızın sifətindəki yaşamaq eşqinin çalarlarını verməyə nail olub. İradə Afşarovanın "Meyvələr" adlı natürmortunda canlılıq var. Rənglərin biri-birilə qarışması fonda onların xəyali təəssüratını yaradır. Azərbaycanın qadın rəssamlarının neçə onillər ərzində yaratdıqları gözəl əsərlər hamıya məlumdur.

Mərhum yazıçı Əzizə Cəfərzadə ilə söhbətlərimizi xatırlayıram. Elə söhbətimiz olmazdı ki, ailə-qadın mövzusuna toxunmasın: "Əsas qayğım ana, ailə məsələsidir. O, qadınlar ki, ərləri işsizdir və axşam evə əli ətəyindən uzun gəlir, çörək pulu gətirə bilmir, ata hüququnu elə bil itirməyə başlayıb. Uşaqlar küçələrdə maşınları silir, başqa işlər görür, pul qazanır, analar isə ailəni saxlayırlar. Səhərdən gedib qatarın qabağından ucuz qiymətə aldıqları meyvə-tərəvəzi gətirib tinlərdə satırlar: gün başlarını deşir, yağış isladır, külək qurudur. O balaca uşaqlar da məktəbdən yayınır - deyirik. Üayınmırlar, onlar çörək pulu qazanaraq analarına az da olsa kömək edirlər. Təbiət ananın çiyninə böyük bir vəzifə qoyub. Ananın ən böyük funksiyası elə ana olması, cəmiyyətin gələcəyini davam etdirməsidir. Adətən qadınların zərif varlıq olduğunu deyirlər. Qadının uşaq dünyaya gətirməsindən tutmuş mətbəx işlərinədək fəaliyyətinə diqqətlə baxsaq, görərik ki, qadın olduqca güclüdür - fiziki cəhətdən. Bu gücü ona Allah verib".

Şairə Qiymət Məhərrəmli günümüzün indiki çağında qadının şeir yazması, bu və ya digər dərəcədə mənəvi ağrıları yaşaması ilə bağlı duyğularını bizimlə bölüşür: "Təbii ki, qadının şeir yazması çətindir. Onsuz da bir qadının, xüsusən də ananın ev, ailə işləri bəs deyincədir. O da ola ki, bütün bu qayğıları yaşaya-yaşaya Tanrı pıçıltılarını ipə-sapa düzməyə imkan tapasan. Hesab edirəm ki, şairlik bir taledir. Nə qədər çətin olsa da, hər halda şeir yazandan sonra daxilən rahatlanırsan, ürəyin boşalır, halını ifadə edirsən. Ən çətin anda dəftər-qələm köməyə gəlir. Qadın şairlərin kişi şairlərdən fərqi odur ki, qadınların qayğısı həddən artıq çoxdur. Şairliyindən, işləməyindən asılı olmayaraq ilk növbədə sən anasan..."

Elçin Qaliboğlu

Xalq Cəbhəsi.- 2009.-7 mart.- S.14.