Azərbaycanda erməni terrorunun xronologiyası
17 avqust 1993-cü il:
daşnak terror birləşməsi Füzuli rayonunun Qacar kəndinə
basqın edir. Ev-eşiyini tərk
etmək istəməyən 25 dinc sakin güllələnir. Əhalinin
əmlakını qarət və talan edirlər. Kənd
dağıdılır;
18 avqust 1993-cü il: daşnak
terror qrupu Füzuli rayonunun Yuxarı Əbdürrəhmanlı
kəndinə basqın edir. Ümumiyyətlə, Əbdürrəhmanlı
kəndində 25 nəfər dinc, təhlükəsiz sakin qətlə
yetirilir;
19-cu yazı
18 avqust 1993-cü il: daşnak
terror qrupları Cəbrayıl rayonunun Yuxarı Məzrə və
Daşkəsən kəndlərinə həmlə edirlər.
Yuxarı Məzrə kənd sakini, 1928-ci il təvəllüdlü
Təhməzova Qönçə Səfəralı
qızı həyətyanı sahədə işləyərkən
güllələnir. Qışlaq kənd sakini, kolxoz
mühasibi İbişov Baxış Zeynal oğlu mərmi atəşiylə
qətlə yetirilir. Daşkəsən kənd sakini Bəbirova
Manya Məmmədalı qızı itkin düşür;
20 avqust 1993-cü il: daşnak
terror qrupu Cəbrayıl rayonunun Çərəkən və
Papı kəndlərinə həmlə edir. Papı kənd
sakini Həsənov Xəlil Balaca oğlu mərmi atəşi
ilə qətlə yetirilir. Çərəkən kənd
sakinləri Musayev Eldar Musa oğlu, Şükürov Seyilxan
Salman oğlu itkin düşür;
22 avqust 1993-cü il: Zərdab rayonunun xalq hakimi Məmmədov Məhərrəm Fehruz oğlu Cəbrayıl rayonunun Böyük Mərcanlı kəndində yaşayan anası Məmmədova Səfurə Mirsəlim qızının, yaxın qohumları İbrahimov Rəsul Bəyqulu oğlunun və Hüseynova Aminə Ədil qızının olduğu şəxsi minik maşınında Beyləqan istiqamətində hərəkət edərkən Füzuli rayonunun Əhmədbəyli kəndi ərazisində, "Gültəpə" adlanan yerdə daşnak terror qrupunun raket atəşinə tuş gəlir. Hər dörd sərnişin bir anın içində od alan maşında yanıb külə dönürlər;
FÜZULİNİN İŞĞALI
22 avqust 1993-cü il: daşnak terror qrupları Füzuli şəhərini işğal edirlər. Bu terror müharibəsində 733 nəfər qətlə yetirilir, 1209 nəfər şikəst olur, 181 nəfər itkin düşür, 60 yaşayış məntəqəsi dağıdılır. 106543 nəfər yurd-yuvasından didərgin salınır;
CƏBRAYILIN İŞĞALI
23 avqust
1993-cü il: daşnak terror birləşmələri
Cəbrayıl şəhərinə həmlə edirlər. Şəhər
sakinlərindən Verdiyev Famil qətlə yetirilir, Hüseynov
Maqsud Oruc oğlu itkin düşür. Şəhər
Sovetinin sədri İlqar Mehdiyev, tədarükçü
Üzeyir Rüstəmov və Beyləqandan qohumlarını
yoluxmağa gəlmiş Yusif həkim girov düşür.
Şəhər erməni faşistlərinin
işğalına məruz qalır. Hazırda Cəbrayıl rayonunun 62519 nəfər
sakini məcburi köçkündür. Rayon Qarabağ
savaşında 368 şəhid verib, 90 yaşayış məntəqəsi
yerlə yeksan edilib;
25
avqust 1993-cü il: daşnak terror birləşmələri Cəbrayıl
rayonunun Dağtumas kəndinə basqın edirlər. Dədə-baba yurdunu tərk etməyən 22 nəfəri,
kənd xəstəxanasının baş həkimi Əli
Mahmudovu, kənd ağsaqqalı Əli Quliyevi, kəndin baytar
həkimi Qüdrət Rüstəmovu, 1916-cı il təvəllüdlü
Osmanova Bənövşə İbrahim qızını,
1918-ci il təvəllüdlü Mehrəliyev
Əziz Salman oğlunu, 1930-cu il təvəllüdlü Məmmədov
Məhəmməd Əvəz oğlunu və oğlu Səxavəti,
1930-cu il təvəllüdlü Hacıyev Məhəmmədəli
Ədil oğlunu, onun həyat yoldaşı Nəcəfova
Gülarə İsmayıl qızını və
başqalarını güllələyirlər. Girov
düşən qadınların zinət əşyaları,
kişilərin var-dövləti əlindən alınır.
Daşınan və daşınmaz əmlakları talan və
qarət edilir, evlərə od vurulur. Evsiz-eşiksiz
qalmış 3 min əliyalın, dinc kənd əhalisi
yurd-yuvasından didərgin salınır;
25 avqust 1993-cü il: daşnak terror qrupu Cəbrayıl
rayonunun Hovuslu kəndinə həmlə edir. İsti
ocağını tərk etmədiklərinə görə
dinc sakinlər Cavadov Aydın Adışirin oğlu, həyat
yoldaşı Məmmədova Şövkət Məmməd
qızı, 87 yaşlı Piralıyeva Nənəxanım
Məmməd qızı, Məmmədova Narxanım Məmmədqızı
və Əmrahova Mahnisə Şıxəli qızı qətlə
yetilir;
25
avqust 1993-cü il: daşnak terrorçuları Cəbrayıl
rayonunun Daşveysəlli kəndinə basqın edirlər. Doğma yurd-yuvasını tərk etmədiklərinə
görə 1923-cü il təvəllüdlü, Böyük
Vətən müharibəsi veteranı, el ağsaqqalı
Hüseynov Hüseyn Ataş oğlu, Əliyev Şakir Məhəmməd
oğlu və Yunisova Şura Şəmil qızını qətlə
yetirirlər;
30 avqust 1993-cü il: Cəbrayıl
avtonəqliyyat müəssisəsinə məxsus sərnişin
avtobusu Cəbrayıl-Qubadlı sərhədində,
"Xanlığın qaşı" adlanan ərazidə
daşnak terrorçularının həmləsinə məruz
qalır. Mərmi atəşi ilə avtobus partladılır.
Dağtumas kənd sakinləri Abbas Rüstəmov, Həsən
Məmmədov, İlham Rüstəmov, Pənah Rüstəmov
həlak olur, Çaytumas kənd sakini Mövlanverdi İbrahim
oğlu ağır qəlpə yarası alır;
30 avqust 1993-cü il: daşnak terror qrupu tərəfindən Xocavənd (Hadrut) rayonu ərazisində "Zil" markalı maşın partladılır. İki nəfər həlak olur. Bir neçə gün sonra isə sərnişin avtobusu partladılır. Dörd nəfər həlak olur, səkkiz nəfər yaralanır;
QUBADLININ İŞĞALI
31 avqust
1993-cü il: daşnak terror birləşmələri
Qubadlı şəhərinə basqın edirlər. 94 yaşayış məntəqəsi
dağıdılır. 140 nəfər qətlə yetirilir,
100 nəfər girov götürülür. 32 min nəfərlik
rayon əhalisi erməni-daşnak faşistlərinin etnik təmizləmə
siyasətinin qurbanı olur;
09 sentyabr 1993-cü il: daşnak
terror qrupu Cəbrayıl rayonunun Şahvəlli kəndinə
basqın edir. Doğma yurd-yuvalarını tərk
etmədiklərinə görə dinc sakinlər -
İsmayılov Məhəmməd Yunis oğlunu və oğlu
Ramazanı, yeznəsi Qurbanov Mürvət Əmrah oğlunu və
həmkəndlisi Maqsudov Əhməd Abbas oğlunu girov
götürürlər;
14 sentyabr 1993-cü
il: atası ilə birgə Beyləqan istiqamətində
mal-qara qovan Cəbrayıl rayonunun Xələfli kənd sakini
11 yaşlı Hüseynov İsa Musa oğlu Füzuli rayonunun
Bəhmənli kəndi ərazisində daşnak
terrorçularının mərmi atəşinə tuş gəlir,
həlak olur;
23 oktyabr 1993-cü il: daşnak
terror birləşmələri Füzuli rayonunun Horadiz qəsəbəsinə
basqın edirlər. 26 dinc sakin güllələnir, 14 nəfər
girov götürülür. Qəsəbə canlı aləmdən
təcrid edilir. Habelə azğınlaşmış başqa
bir daşnak terror qrupu Füzuli rayonunun Yağlıvənd kəndinin
qəbiristanlığına həmlə edir. Dəfn mərasiminin
iştirakçılarından 13 nəfər
öldürülür, qalanları isə qəlpə
yarası alır;
23 oktyabr 1993-cü
il: İrəvandan xüsusi məqsədlə təşkil
edilib göndərilmiş daşnak terror qruplaşması
Füzuli rayonunun "Almalı bağı" adlanan ərazisində
pusqu quraraq Qaradiz-Daşburun istiqamətində və əksinə
hərəkət edən "Jiquli" markalı minik
maşınlarından və digər nəqliyyat vasitələrindən
Sabirabad rayonunun
Telmankənd sakini Türk Əhmədin həyat
yoldaşı, qızı və oğlu da daxil olmaqla 40-a
yaxın sərnişini girov götürüblər.
Girovları "QAZ-66" markalı tentli hərbi hissə
maşınında Füzuli şəhəri istiqamətində
aparıblar. Bu günə kimi həmin 40 nəfər girovdan
heç birinin səs-sorağı çıxmayıb.
Görünür, sağlam və gənc yaşda olan bu
insanların müxtəlif əzalarından və daxili
orqanlarından transplantasiya məqsədi ilə Qərb
bazarlarında istifadə edilməsinə dair gəzən
söz-söhbətlər həqiqətə uyğundur.
Axı həmin dövrlərdə insan əzalarının
satışına görə Ermənistan dünya ölkələri
arasında birinci yerdə gedirdi;
23 oktyabr 1993-cü il: daşnak
terror birləşmələri Füzuli rayonunun Horadiz qəsəbəsinə
basqın ediblər. 26 dinc sakin güllələnib, 14 nəfər
girov götürülüb. Qəsəbə canlı aləmdən
təcrid edilib. Habelə azğınlaşmış başqa
bir daşnak terror qrupu Füzuli rayonunun Yağlıvənd kəndinin
qəbiristanlığına həmlə edib. Dəfn mərasiminin
iştirakçılarından 13 nəfər
öldürülüb, qalanları isə qəlpə
yarası alıb;
23 oktyabr 1993-cü il: daşnak
terror birləşmələri Cəbrayıl rayonunun Araz boyu
kəndlərinə basqınlar edirlər. Doğma
od-ocaqlarını tərk etmədiklərinə görə
Mahmudlu kənd sakinləri Əhmədov Yurik Bəhlul
oğlu, 1912-ci il təvəllüdlü Əliyev Bilal Həsənəli
oğlu, 1912-ci il təvəllüdlü Yəhyayev Şamil Səlim
oğlu, Aşağı Maralyan kənd sakinləri 1898-ci il təvəllüdlü Məmmədov Məşi Məmmədalı
oğlu, 1904-cü il təvəllüdlü Abbasov Cəfər
Dadaş oğlu, 1918-ci il təvəllüdlü Səfərov
Bəxtiyar Zülfüqar oğlu, Böyük Mərcanlı
kənd sakinləri 1920-ci il təvəllüdlü Əzizov
Baha Ağamməd oğlu, 1925-ci il təvəllüdlü
Quliyev Məhəmməd İbrahim oğlu və 1902-ci il təvəllüdlü
Məmmədzamanova Lala Ağahüseyn qızı daşnak
terrorçuları tərəfindən qətlə yetiriliblər;
23 oktyabr 1993-cü
il: daşnak terror qruplaşmalarının Cəbrayıl
rayonunun Arazboyu kəndlərinə basqını zamanı sərhəd
kəndlərinə sığınmış Safarşa kənd
sakinləri Həsənquliyev Sabir Hüseyn oğlu və həyat
yoldaşı Əkbərova Cəmilə Yaqub qızı
İrana adlayarkən Arazda boğulublar. Nüzgar kənd
sakini, Zəngilan rayonunda fizika-riyaziyyat müəllimi işləyən
Məmmədov Məmməd Yunis oğlu isə Mahmudlu kəndində,
Horovlu kənd orta məktəbinin müəllimi Quliyev Əkbər
Məhəmməd oğlu Füzuli rayonunun Arayatlı kəndi
ətrafında daşnak terrorçuları tərəfindən
güllələnərək qətlə yetiriliblər;
23 oktyabr 1993-cü il: daşnak
terror birləşmələri Füzuli rayonunun Arazboyu kəndlərinə
basqın ediblər. Cəbrayıl rayonunun
Doşulu kənd sakinləri Şirinov Şirin Bilal oğlu,
oğlanları Nazim və Tahir, həmkədliləri
Hüseynov Cavanşir Ərşad oğlu və onlarla bir
maşında olan Məzrə kənd sakini Əliyeva Nisə
Xanlar qızı Qaradiz-Daşburun avtomagistralının
Şükürbəyli kəndi ərazisində daşnak
terrorçuları tərəfindən girov
götürülüblər. Hələ də onların hər
hansı birinin öldüsündən və ya
qaldısından xəbər-ətər yoxdur;
23 oktyabr 1993-cü il: daşnak
terror qrupu Cəbrayıl rayonunun Arazboyu kəndlərindən
olan Şıxalıağalıya basqın edir. Dinc kənd
sakinlərindən doğma ocağını tərk etməyən
Zalova Zabitə Əhməd qızını qətlə
yetirirlər, oğlunu - İsgəndərov Təbriz Novruz
oğlunu isə girov götürürlər. Sağ qalan əhali
yurd-yuvasından didərgin salınır;
23 oktyabr 1993-cü il: daşnak
terror qrupu Sarıcallı kəndinə həmlə edir. Kəndin
dinc sakinlərindən Əliyev Pili Dilavər oğlu həyətində
qətlə yetirilir, Hacıyev Ramiz Əyyub oğlu isə
girov götürülür. O, da terrorçular tərəfindən
1994-cü il avqust ayının 8-də Xankəndində
güllələnərək qətlə yetirilir;
23 oktyabr 1993-cü il: daşnak terror qrupu Cəbrayıl rayonunun Mehdili kəndinə basqın edirlər. 16 yaşlı Rəşad Əhliman oğlu girov götürülür. 500 baş qoyun sürüsünü, onlarca nəqliyyat vasitəsini ələ keçirirlər. Həmin kəndə sığınmış Daşveysəlli kənd sakini Xudiyev Ayaz Vəli oğlu İrana adlayarkən Arazda boğulur;
Elçin Qaliboğlu
Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 10 noyabr.- S.13.