Azərbaycanda erməni terrorunun xronologiyası

 

      Əlisahib Əroğul: "Erməni terrorçularının fərdi terror aktları 1892-ci ildən başlayaraq siyasi məna kəsb edən bir hərəkata çevrilib"

 

1-ci yazı

 

Onillərdir ki, ermənilər dünyanın göz-qulağını yağır edirlər. Çox acınacaqlıdır: dünya ikili standartlar burulğanında fırlanır, gecə-gündüz insan haqlarından, milli haqların qorunmasından, dövlətlərin ərazi toxunulmazlığından danışdığı dərəcədə daim erməni kimi məkrli, ikiüzlü bir milləti aşkar, ya gizli şəkildə himayə edir, onun mənasız, cəfəng iddialarını qulaqardına vurur. Yazıçı-publisist Əlisahib Əroğulun fikrincə, Azərbaycanda erməni terrorunun tarixi, demək olar, ermənilərin və ya erməni elementlərinin bu torpağa qədəm qoyduqları, ayaq basdıqları günlərdən başlayır: "Bununla onlar ilk iri terror aktlarını qəsbkarlıq zəminində xristianlığı qəbul etmiş alban türklərinə qarşı yönəltmişlər. Xilafətə quyruq bulayan erməni qriqorian kilsəsi böyük Alban hökmdarı Cavanşirin 681-ci ildə zəhərlənməsində, onun son varisi Şeruya və ona yaxın adamların şərə-böhtana salınaraq qətlə yetirilmələrində, daha doğrusu, ərəb sərkərdəsi Məhəmməd ibn Mərvan tərəfindən Xilafətin paytaxtı Şam şəhərinə aparılaraq orada 705-ci ildə edam edilmələrində xüsusi fəallıq göstərmişlər. 9-cu yüzilin azadlıq mücahidi, Azərbaycanın xalq qəhrəmanı Babək Xürrəmd və qardaşı Abdulla erməni xislətli Səhl ibn Sumbat və oğlu Müaviyə tərəfindən xəyanət yolu ilə tutularaq ərəblərə təhvil verilmişlər. Ermənilər bu xəyanətdən bəhrələnmiş, Babəki ərəblərə sataraq çoxlu pul qazanmışlar. 838-ci il martın 14-də xəlifə Mötəsimin hökmü ilə Babək Samirə şəhərində, qardaşı Abdulla isə eyni işgəncə ilə Bağdad şəhərində qətlə yetirilmişdi.

Əlbəttə, dünya arenasında ermənilər və erməni-daşnak terrorçuları müxtəlif adlar altında terror aktları törətmiş, həm də kifayət qədər ifşa olunmuşlar. O da aydındır ki, erməni terrorçularının fərdi terror aktları 1892-ci ildən başlayaraq siyasi məna kəsb edən bir hərəkata çevrilmişdi. Bu isə Daşnaksutyun partiyasının adıyla bağlıdır. Daşnaksutyun partiyasının ən kəsərli silahı məhz bir ərazidə yaşadıqları qonşu xalqlara qarşı törədilən terror aktlarından faydalanmaq siyasətidir. Təkcə bir faktı göstərmək kifayətdir ki, erməni daşnak terrorçuları 1970-1980-ci illərdə türk səfirliklərinə və türklərə qarşı 220-dən çox terror aktı törətmişlər. 50-dən çox insan, o cümlədən 41 türk diplomatı qətlə yetirilmişdi. Onların ailə üzvləri də zərərçəkən insanlardan olmuşlar. Biz burada XIX-XX yüzillərdə erməni terrorçularının Türkiyə ərazisində və ya türk səfirliklərinə qarşı törədilən və həyata keçirilən terror aktları barədə məlumat verməyi qarşıya məqsəd qoymamışıq. Çünki Anadoluda və dünyanın bir sıra aparıcı ölkələrində erməni-daşnak faşistləri tərəfindən törədilən bu terror aktları barədə kifayət qədər deyilib və yazılıb. Əfsuslar olsun ki, ermənilərin və erməni-daşnak faşizminin Azərbaycanın tarixi-coğrafi ərazisində son iki yüzildə mütəmadi və məqsədyönlü şəkildə törətdikləri həm fiziki, həm də mənəvi-ideoloji terror aktları kifayət qədər araşdırılmayıb, sistemli şəkildə öyrənilməyib. Deyərdim ki, hətta günü bu gün də terror aksiyaları tarixi faktlar əsasında izlənməyib, Azərbaycanın varlığına yönəlmiş qəsdləri müqabilində yetərincə ifşa olunmayıb. Halbuki ötən yüzilliklər ərzində ermənilər və erməni-daşnak faşistləri Azərbaycana və Azərbaycan türkünə qarşı xəyanət yolu tutduqlarını dönə-dönə nümayiş etdirmişlər. Yüz minlərlə Azərbaycan türkünü aman vermədən qətlə yetirmişlər, yurd-yuvalarından didərgin salmışlar. Əsas məqsədləri Azərbaycan türkünü məhv etməklə etnik təmizləmə siyasətlərini həyata keçirmək olub. Onlar bu istəklərini terror müharibələrilə yerinə yetirmişlər. Azərbaycan torpağında öz dövlətlərini qurmağa çalışmış və son anda buna nail olmuşdular".

Beləliklə, oxucularımıza Ə.Əroğulun araşdırmaçılığında Azərbaycanda erməni terrorunun xronologiyasını faktların diliylə təqdim edirik.

01. 10 dekabr 1586-cı il: Səfəvi şahı Məhəmməd Xudabəndənin vəliəhdi Həmzə Mirzə erməni sui-qəsdi nəticəsində - dəlləyi, erməni Xudaverdinin əli ilə öldürülmüşdü. Bununla da şahın fars qızından olan oğlu, Şah Abbas hakimiyyəti ələ keçirmişdi. Beləliklə, ermənilərin Quzey Azərbaycan ərazilərinə köçmələrinə, xüsusi güzəştlər əldə etmələrinə, zaman-zaman vəzirlik səlahiyyətlərini özlərində saxlamalarına, ölkə iqtisadiyyatında idarəçiliyi öz əllərinə keçirmələrinə münbit şərait yaranmışdı. Bundan başqa Şah Abbas türk təməlli Səfəvilər dövlətinin fars mənşəli dövlətə çevrilməsində mühüm rol oynamışdı.

02. 1721-1734-cü illər: Erməni keşişləri rus çarlarını Qafqazı işğal etməyə həvəsləndirmək və tələsdirmək üçün təkcə məktublar yazmaqla, elçilər göndərməklə, xəyanət və satqınlıqlar etməklə kifayətlənmirdilər. Həm də qoşunla da kömək göstərəcəklərini vəd edirdilər. Onların fitvası və yardımı ilə Avan koxa adlı erməni ətrafına quldur dəstəsi yığıb Qarabağda at oynatmağa başlamışdı. Avan koxa vahimə yaratmaq üçün xüsusi qəddarlıqlar edirdi. Əlsiz, ayaqsız türkləri ələ keçirir, Bağrıqan dağındakı cinayət yuvasına aparır. Burada dərilərindən çıxardığı zoğlarla onları ağacdan asaraq işgəncə verə-verə qətlə yetirirdi. Bu illərdə çoxsaylı terror aktları həyata keçirilmişdi.

03. 1750-1760-cı illər: Çelaberd və Gülüstan erməniləri Dəli Mahrasa, Tülü Arzuman, Çalağan Yüzbaşı öz quldur dəstələri ilə ətraf kəndlərə həmlələr edir, dinc, əliyalın Azərbaycan türklərini ələ keçirir və qətlə yetirirdilər. Bununla onların havadarları Cənubi Qafqazın işğalı zamanı imperiya ordusuna yaxından köməklik edəcəklərini bildirir, rus çarlarının diqqətini özlərinə cəlb etmək istəyirdilər;

04. 3 yanvar 1804-cü il: Erməni millətindən olan quldurbaşı Qriqor Manuçaryan özünün 500 nəfərlik dəstəsi ilə Gəncənin qaniçən çar generalı Sisianov tərəfindən işğal edilməsində yaxından iştirak etmiş, yüzlərlə dinc şəhər sakininin qətlə yetirilməsində öz nankorluqlarını sübuta yetirmişlər;

05. 2 iyun 1806-cı il: Uzun müddət çar Rusiyasına casusluq etmiş Məlik Cümşüd Şahnazaryanın xəyanətkar təhriki və bələdçiliyi ilə rus mayoru Lisanoviç öz dəstəsi ilə Xanbağında istirahət edən Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanı ailə üzvləri və əyanları ilə birlikdə (cəmi 17 nəfər) yataqlarında ikən qətlə yetirmişdi. Bunun müqabilində parabeyin kimi tanınan mayor Lisanoviç sonralar general rütbəsinədək yüksəldilmişdi. Məlik Cümşüd Şahnazaryan hələ 1796-cı ildə Gürcüstana səfər etmiş, orada çara xidmət edəcəyi barədə müqaviləyə imza atmışdı. Rusiyanın xeyrinə etdiyi xəyanətkar xidmətlərinə görə isə sonralar çar Pavel tərəfindən ona polkovnik rütbəsi verilmiş, Tiflis şəhərində mənzillə və 1400 manat məbləğində ömürlük dövlət təqaüdü ilə təmin edilmişdi;

06. 1819-cu il: Çar Rusiyası tərəfindən işğal edilmiş ərazidə - müsəlman əyalətinin həmin dövrdə hərbi rəisi işləyən, türk qəddarı kimi ad çıxarmış erməni mənşəli çar generalı V.Mədətov tərəfindən Şəki xanı İsmayıl xan zəhərlənərək qətlə yetirilmişdi. Ümumiyyətlə, 2 may 1796-cı ildən 10 fevral 1828-ci ilədək çar Rusiyasının Azərbaycanda apardığı işğalçılıq müharibəsi əsasən ermənilərin - erməni keşiş və tacirlərinin, erməni mənşəli çar general və zabitlərinin satqınlıqları və xəyanətkarlıqları, bələdçilikləri və yol göstərənlərinin müşayiəti altında aparılmışdı. Azərbaycan türklərinin olmazın müsibət və bəlalara düçar olmasında, aborigen millətin dədə-baba yurdlarını tərk etmələrində, kütləvi qırğınlarının təşkilində nankor erməni muzdluları müstəsna rol oynamışlar. Erməni əlindən su içən, ermənipərəst rus generalları Sisianov, Bulqakov, Qudoviç, Yermolov, Paskeviç, Kotlyarovski və onlarca başqaları türk-müsəlman əhaliyə qarşı güzəştin nə olduğunu bilməmişlər. Yeraltı, yerüstü sərvətlərlə bol olan Azərbaycan torpağını qanlı müharibələr meydanına çevirmişlər. Sisianovun Gəncədə, Bulqakovun Bakıda, Yermolovun Şəkidə, Paskeviçin İrəvanda, Kotlyarovskinin ən qədim türk qalası olan Mığrıda törətdiyi kütləvi qırğınların miqyası hələ də yaddaşlardan silinməyib. Onları məhz bu qırğınları törətməyə həvəsləndirən Nerses, Stefan, Danil, Arqutinski, Yefrem, İonesyan, Sərkis, Yeqiş, Karapet kimi erməni keşiş və tacirləri olmuşlar. Azərbaycan türkünün cəlladlarına çevrilmiş erməni mənşəli çar generalları Valerian və Mirzəcan Mədətovlar, Behbudov, Lazarev və Korqanovlar həmin dövrdə fürsət düşdükcə Azərbaycan xalqından amansızlıqla qisas almışlar. İkiüzlü siyasətləri, vəhşi və məkrli hərəkətləri ilə öz çirkin niyyətlərini həyata keçirmək üçün neçə-neçə eli, obanı, elatı qan içində boğmuşlar. Təkcə V.Mədətov komandir olduğu hərbi hissəsi ilə ağına-bozuna baxmadan 1826-cı il fevral ayının 2-də Şəmkirdə 2000, sentyabrın 13-də Gəncədə 1500 nəfər soydaşımızı qətlə yetirmişdir. 1928-ci il fevralın 6-da özbaşınalıq edərək Təbriz yaxınlığında talanlar törətmişdir. Öz qəddarlıqları ilə bir-birindən seçilməyən erməni mənşəli çar generalları hansı vəzifədə və nə vaxt işləmələrindən asılı olmayaraq birmənalı şəkildə əhalini barbarcasına bacardıqca soyub-talayır, incidir, onları üz-üzə qoyur, onlarda qiyam əhvali-ruhiyyəsi yaradır, əhalini çar Rusiyasına qarşı qoyur və onların işğalçı qüvvələr tərəfindən məhv edilməsinə nail olurdular.

07. 20 may 1903-cü il: Daşnak terrorçuları Gümrüdə (Aleksandropolda) dinc türklərə rəğbət göstərdiyinə görə rus kahini Vasilyevi qətlə yetirmişlər;

08. 17 avqust 1903-cü il: İrəvan dəmiryol stansiyasında cinayətlərə əl atan, türklərə qarşı vəhşi hərəkətlər törədən erməniləri qanunlara riayət etməyə məcbur etdiyinə və çağırdığına görə daşnak terrorçuları rus millətindən olan Stepan Damkovu qətlə yetirmişlər;

09. 29 avqust 1903-cü il: Daşnak terrorçuları Gəncədəki erməni kilsəsinin çağırışı ilə türklər məhəlləsinə basqın etmiş, dükanları çapıb-talamış, sayı qeydə alınmayan dinc sakinləri qətlə yetirmişlər;

10. 5 sentyabr 1903-cü il: Daşnak terrorçuları Qars şəhərində işləyən rus məmuru, milliyyətcə Azərbaycan türkü olan Şərif Laçınbəyovu qətlə yetirmişlər;

11. 13 oktyabr 1903-cü il: milli ədavəti təbliğ etdiyinə görə Üçmüəzzin kilsəsinin fəaliyyətini nəzarətə götürmək istəyən general-adyutant, knyaz Q.S.Qalitsin üç daşnak terrorçusu tərəfindən izlənərək Tiflis şəhərində qətlə yetirilmişdi;

 

 

(Ardı var)

 

Elçin Qaliboğlu

 

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 6 oktyabr.- S.11.