Azərbaycanda erməni terrorunun xronologiyası
2-ci yazı (əvvəli ötən sayımızda)
12. 6 yanvar 1904-cü il:
daşnak terrorçuları erməni təxribatlarının
qarşısını almağa cəhd göstərdiklərinə
görə Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının vitse-qubernatoru
Andreyevi və 15 məmurunu qətlə yetiriblər.
13. 15 avqust 1904-cü il:
Azərbaycan türklərini yerli xalq saydığına,
onların milli adət-ənənələrini öyrəndiyinə,
tarixinə dair qeydlər apardığına, onlarla dostluq
etdiyinə və xəstələrinə tibbi yardım
göstərdiyinə görə İrəvan
quberniyasının həkimi Urazov daşnak
terrorçuları tərəfindən dəfələrlə
hədələnmiş, ancaq öz humanistliyindən əl
çəkmədiyinə görə o, terrorçular tərəfindən
qətlə yetirilmişdi;
14. 1903-1904-cü illər:
tarixi araşdırmalar göstərir ki, daşnak
terrorçusu Vazgenin rəhbərlik etdiyi qrup bu illər ərzində
Şuşa şəhərində və onun ətraf kəndlərində
say hesabı ilə 500 nəfər Azərbaycan
türkünü qətlə yetirmişdi;
15. 2 fevral 1905-ci il:
daşnak terrorçuları Bakıda milli zəmində ilk
terror aktı törətmişlər. Mühafizəçi əsgər
cildinə girmiş daşnak tərəfindən dustaq
Aşurbəyov məhkəmə zalından
çıxarılıb aparılarkən yarı yolda qətlə
yetirilib.
16. 6 fevral 1905-ci il:
daşnak terrorçuları Bakıda qarşıdurma yaratmaq
məqsədi ilə Parapet bağında əliyalın şəhər
sakini Ağarza Baba oğlunu və eyni zamanda şəhərin
digər məhəllələrində 13 dinc sakini qətlə
yetirmişlər;
17. 6-10 fevral 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları Bakıda kütləvi
qırğın törədərək, qadınlar,
uşaqlar da daxil olmaqla 1000-dən çox Azərbaycan türkünü
qətlə yetirmişlər;
18. 01 may 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları Sıxmahmudlu yolunda Cəhri kəndindən
olan üç Azərbaycan türkünü odlu atəşlə
yaralayırlar;
19. 03 may 1905-ci il:
Naxçıvan qəzasının Tumbul kəndi daşnak
terrorçularının basqınına məruz qalır, bir
nəfəri qətlə yetirirlər;
20. 10 may 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları Naxçıvan şəhərində
qırğın törədərək 100 nəfər dinc
sakini qətlə yetirmişlər;
21. 11 may 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları onların qanlı əməllərinə
ortaq olmadığına görə soydaşları,
Naxçıvan qəzasının Kültəpə kənd
sakini Xaçaturu və ailə üzvlərini qətlə
yetirərək qanlarını kəndin türk əhalisinin
üstünə atırlar;
22. 11 may 1905-ci il:
Daşnak Həmzadın başçılıq etdiyi terror
qrupu Daşaltı çayının sağ döşündəki
dəyirmana basqın edir. Şuşa şəhər sakini dəyirmançı
Xaspolatı, həyat yoldaşı Gülayəni qətlə
yetirir, qıçlarından yapışaraq altıaylıq
körpələri Məhəmmədi iki şaqqaya
bölüb valideynlərinin üstünə atırlar.
23. 14 may 1905-ci il:
Daşnak terrorçusu Dronun atdığı bombayla Bakı
qubernatoru Nakaşidze və sürücüsü qətlə
yetirilir. Araşdırmaçı qeyd edir ki, 1905-1906-cı
illər ərzində Bakı qubernatoru Nakaşidze, Yelizavetpol
(Gəncə) quberniyasının vitse-qubernatoru Andreyev
başda olmaqla, qəza rəisləri Bequslovski, Şmerlinq,
Naştanski, Pavlov, polismeyster Saxarov, pristav Şumakeviç, sərhəd
mühafizəsi polkovniki Bıkov, jandarm rotmistrləri Appel,
Burkatski vəzifə borclarını yerinə yetirmək istərkən,
daha doğrusu, erməni-müsəlman
qırğınının qarşısını almağa cəhd
göstərdiklərinə görə daşnak
terrorçularının sui-qəsdlərinə məruz
qalırlar.
24. 23 may 1905-ci il:
Daşnak terror qrupları İrəvanda, Üçmüəzzində,
Gümrüdə, Qırxbulaqda, Qazançıda, Kamanda
sayı qeydə alınmayan qətliamlar törətmiş,
yüzlərlə Azərbaycan türkünü qətlə
yetirmişlər.
25. 24 may 1905-ci il:
daşnak terrorçuları İrəvanda türk evlərinə
basqınlar edirlər. Silahsız beş kişini, dörd
qadını və iki körpə uşağı öz
ata-baba ocağında vəhşicəsinə qətlə
yetirirlər.
26. 9 iyun 1905-ci il: Daşnak terror qrupu Üçmüəzzin
qəzasının Təkiyə kəndinə hücum etmiş,
kənd canlı aləmdən təcrid edilib, məscidə
sığınan əhali gülləbaran olunub. Axund Məhəmməd
Əli Mirzə Əbdülhüseyn oğlu Qazızadənin
böyük imarətinə od vurub yandırmışlar.
Qazı idarəsinə məxsus kitab və sənədlər
məhv edilib. Bunun ardınca Üçmüəzzin qəzasının
9 məşhur azərbaycanlılar yaşayan kəndlərində
qətliamlar törətmişlər.
27. 10 iyun 1905-ci il:
Daşnak terror birləşməsi Üçmüəzzin qəzasının
Toros kəndinə basqın edir. 53 nəfəri qətlə
yetirir, cəsədlərini yandırırlar. 255 ev və kəndin
bütün ot tayalarına, taxıl zəmilərinə od
vururlar.
28. 13 iyun 1905-ci il:
Daşnak terror qrupu Cəbrayıl qəzasının Divanəli
kəndini yandırır və dağıdır. Sayı qeydə
alınmayan qətllər törədirlər.
29. 1 iyul 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları İrəvan şəhərinin
türk əhalisi arasında sayı qeydə alınmayan qətliamlar
törədirlər.
30. 1-3 iyul 1905-ci il:
Daşnak terror qrupları Naxçıvan qəzasının
12 kəndində (Güllücə, Təzəkənd, Tutya,
Kötüklü, Kamallı və s.) sayı qeydə
alınmayan qətliamlar törətmiş, həmin
yaşayış məntəqələrini yerlə yeksan
etmişlər.
31. 5 iyul 1905-ci il:
Daşnak terror qrupu Cəbrayıl qəzasının Məzrə
kəndinə basqın edir. Camaat yaylağa
köçdüyündən qışlaqda qalmış
doqquz nəfərdən altısını qətlə yetirir,
bir nəfəri isə girov götürürlər. İki nəfər
qaçıb aradan çıxa bilir.
32. 8 avqust 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları Cənubi Azərbaycandan gəlib
Şuşa şəhərində binagüzarlıq edən, əliyalın
17 türk fəhləsini qətlə yetirirlər.
33. 8 avqust 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları Şuşada Abbas bəyin evinə
basqın edirlər. Abbas bəyi, qardaşını və
üç qulluqçusunu qətlə yetirirlər.
34. 8 avqust 1905-ci il: Benk
kəndində yuva qurmuş daşnak terrorçuları
Şuşadan Gəncəyə gedən atlı araba
karvanına basqın edirlər. Karvanı talayır,
çalvadarları öldürür, sayı qeydə
alınmayan çoxlu sayda Azərbaycan türkünü qətlə
yetirirlər.
35. 16-21 avqust 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları tərəfindən Şuşa
şəhərində 60 nəfər Azərbaycan
türkü qətlə yetirilir;
36. 20 avqust 1905-ci il:
Daşnak terror dəstələri Bakıda və ətraf
yaşayış məntəqələrində
qırğınlar törədirlər. Çoxlu sayda Azərbaycan
türkünü qətlə yetirirlər. Kişilərin
başlarını kəsir, qadınların
qarınlarını yarır, qocalara, uşaqlara aman vermirlər.
Cəsədlərin çoxunu dənizə atırlar;
37. 21-26 avqust 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları Şuşa qəzasında ikinci
dəfə türk qətliamına başlayırlar. Dörd
kənd yerlə yeksan edilir. Dinc, əliyalın əhalidən
100 nəfəri qətlə yetirirlər;
38. 22 avqust 1905-ci il: hərbi
buraxıb vəkilliklə məşğul olan, İrəvan
quberniyasında müsəlman əhalisinin
hüquqlarını müdafiəyə qalxan Məmmədqulu
bəy Kələntərli daşnakları ifşa etmək məqsədi
ilə Fransaya getmək qərarına gəlir. O, yola
düşərkən Batum şəhərinin dəniz
vağzalında daşnak terrorçusu tərəfindən
arxadan güllələnir.
39. 25 avqust 1905-ci il:
Qondarma daşnak generalı Hamazasp və əlaltısı
A.Mikoyanın rəhbəri olduqları terror qruplaşması
Cavanşir qəzasının Çıraxlı, Kəmərli,
Hacıqərvənd və Pirxud kəndlərinə basqın
edirlər. Yüz nəfər Azərbaycan türkü qətlə
yetirilir. Kəndlərin əhalisi yurd-yuvalarından didərgin
salınır;
40. 3 oktyabr 1905-ci il:
Daşnak terrorbaşı Hamazasp və Mikoyan öz quldur dəstəsi
ilə Cavanşir qəzasının Sırxavənd kəndinə
basqın etmiş, əliyalın, dinc əhalini
qılıncdan keçirmişdir. Sayı qeydə
alınmayan dəhşətli türk qətliamı törətmişdilər.
Bu "qəhrəmanlığına" görə
qaniçən türk cəlladına - Hamazaspa Daşnaksutyun
partiyası general rütbəsi vermişdi;
41. 01-23 noyabr 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları Armen, Kara Bağdasaryan, Tiqran
Stepanyan və Durbaxın rəhbərlik etdiyi qaniçən
terror qrupları Tiflisdə, Borçalıda sayı qeydə
alınmayan dinc, əliyalın əhalini qətlə yetirir,
Azərbaycan türklərinə qarşı qətliamlar
törədirlər.
42. 18 noyabr 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları Gəncə şəhərinin
2-ci sahəsində Toğana kənd sakinləri Məşədi
Məmmədəli oğlunu və Mehralı Zeynal oğlunu qətlə
yetirirlər.
43. 20 noyabr 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları Gəncənin 2-ci sahəsində
yaşayan Tağı bəy Hacı Məlikovu və
Mikayıl Hacı Məlikovu, Hadi Tat Mustafa oğlunu, Mollacəlilli
kənd sakinləri Güllü Aşır qızını və
Əli Nağı oğlunu qətlə yetirirlər;
44. 21 noyabr 1905-ci il:
Daşnak terror qrupları Tiflis şəhərində sayı
qeydə alınmayan qətllər törədirlər.
Yalnız bir meyitxanada 10 nəfər müsəlman cəsədi
tapılır. Ayrı-ayrı məscidlərə onlarca qətlə
yetirilən müsəlman meyitləri daşınır;
45. 26 noyabr 1905-ci il:
Daşnak terrorçuları Naxçıvan qəzasının
Cəhri kəndində dörd türk ailəsini
bütövlükdə məhv etmişlər;
46. 26 noyabr 1905-ci il: Erməni-daşnak
terror qrupları kazakların köməyindən istifadə edərək
Naxçıvan şəhərinin mərkəzi bazarına
basqın edirlər. Bazar tamamilə qarət olunub
yandırılır. 85 dükan, 75 anbar və başqa tikililər
məhv edilir;
47. 26 dekabr 1905-ci il:
Daşnak Abram koxanın rəhbərlik etdiyi daşnak
terrorçuları Cavanşir qəzasının Umudlu kənd
camaatını hiylə işlədərək mühasirəyə
almışlar. Umudlu adıyla tarixə düşən qətliam
törətmişlər. Uşaqlı, qadınlı 300 nəfəri
qətlə yetirərək meyitlərini
yandırmışlar;
48. 29 dekabr 1905-ci il:
Daşnak quldur dəstələri Dərələyəzin
Hors kəndinə basqın edirlər. Kənd camaatının
tən yarısını qətlə yetirirlər. Sağ
qalan qismi isə Şərura qaçır;
49. 11 fevral 1906-cı il:
Daşnak terror qrupları İrəvan mahalının 25 kəndinə
basqın edirlər. Sayı qeydə alınmayan qətliamlar
törədirlər. Həmin 25 kənd canlı aləmdən
təcrid edilir;
50. 12 iyul 1906-cı il:
Daşnak terrorçuları Şuşada kazaklar yerləşən
məhəllədə Məşədi Zeynalın evinə
basqın etmişlər. Onun 20 nəfərlik ailə üzvlərini
doğram-doğram etmişlər. Hətta bələkdəki
körpə nəvəsinə belə aman verməyib,
süngüyə keçirmişlər. Həmin gün
daşnak terrorçuları Şuşada və onun ətraf kəndlərində
qırğın törətmiş, yüzlərlə qocanı,
qadını, uşağı vəhşicəsinə qətlə
yetirmişlər;
51. 29 iyul 1906-cı il:
Daşnak terror qrupları Zəngəzur qəzasının Xələc,
Saldaş, İnçəvar, Daşnov kəndlərinə həmlə
etmişlər. Sayı qeydə alınmayan qətliamlar
törətmişlər. Sağ qalan əhali
yurd-yuvasını tərk edərək Qatar kəndinə pənah
aparıb.
29 iyul 1906-cı il: Daşnak
terrorçuları Qafanın Karxana kəndinə basqın
etmişlər. Kənd canlı aləmdən təcrid edilib.
Qaçıb kənd ətrafındakı dağda gizlənən
30 qadın və uşaq da ələ keçirilərək
tikə-tikə doğranmışlar;
1 avqust 1906-cı il: Daşnak terror
qrupu Zəngəzurun Qatar kəndinə həmlə edir. 750
evdən və 3500 nəfərdən ibarət əhalisi olan kənd
yerlə yeksan edilir. Sayı qeydə alınmayan qətllər
törədirlər. Sağ qalan əhali yurd-yuvasından didərgin
düşür;
13 avqust 1906-cı il: Daşnak terror
qrupları Oxçu-Şabadin, Aralıq, Pirdavud, Atqız kəndlərinə
basqın edirlər. Saqqarsu dağına çəkilmiş əliyalın
kənd əhalisi mühasirəyə düşmüş,
daşnaklar tərəfindən sayı qeydə alınmayan qətliam
törədilmişdi. Təkcə iki qaya parçası
arasından 62 qadın, bir palaz arasında kəsilmiş 15
uşaq başı tapılmışdı. Bu qadın və
uşaqlara imdad istəyən 90 yaşlı, el
ağsaqqalı Həsən Əfəndi isə
terrorçular tərəfindən tikə-tikə
doğranmışdı;
(Ardı var)
Elçin Qaliboğlu
Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 7 oktyabr.- S.11.