Erməni əsirliyində intihar etmiş qadının acı hekayəsi

 

Səma Kərimova: "...Mən əsirlikdə olan qadın kimi yoldaşımın, qardaşlarımın, camaatın üzünə baxa bilmərəm. Məni bağışlayın!"

 

Sevda Kərimova: "Ermənilər bir aydan sonra qızımın cəsədini bizə verdilər"

 

Nurlanə Kərimova: "Mən anamla əsir düşəndə bir yaşım var idi. İki ay əsir qaldığım müddətdə görmə qabiliyyətini itirdim"

 

Ötən yazılarımızda Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasının ermənilərin əsir və girovlara qarşı həyata keçirdiyi işgəncələrlə bağlı aşkara çıxardığı faktları vermişdik. Eyni zamanda üç ilə yaxın erməni əsirliyində olmuş Laçın rayonu sakinləri, bacı-qardaş Yeganə və Müşfiq Əliyevlərin əsir həyatlarını öz dillərindən diqqətinizə çatdırmışdıq.

Müsahiblərimizin də təsdiqlədiyi kimi ermənilər əsirlikdə olan soydaşlarımıza qarşı amansız münasibət göstərərək, onları ağır işgəncələrə və təhqirlərə məruz qoyublar. Nəticədə bəzi əsirlər bu cür təzyiqlərə dözməyərək intihara əl atıb, yaşadıqları məşəqqətə son qoymaq üçün müxtəlif vasitələrlə canlarına qəsd ediblər. Bu fakt Dövlət Komissiyasının məlumatlarında da qeyd olunub. Dövlət Komissiyasının araşdırmalarına əsasən, əsirlikdə intihar hadisəsini təsdiqləyən bir çox şahid ifadələri və sənədlər var. Əsirləri intiharetmə dərəcəsinə çatdırmaq erməni terrorunu isbatlayan faktlardan biridir. Odur ki, bu dəfə əsirlikdəki intihar hadisələrini araşdırmağı qərara aldıq. Apardığımız jurnalist araşdırmaları nəticəsində qızını əsirlikdə itirən bir ana ilə tanış olduq. Övladının faciəsindən 16 il ötsə də, gözünün yaşı hələ qurumayan Sevda Kərimova başına gələn övlad müsibətini bizimlə bölüşdü.

 

IV yazı

 

"Öz el-obanı, ata-ananın qəbirini qoyub getmək çox ağır hadisədir"

 

Laçın rayonu sakini Sevda Kərimova: "Laçının işğalı zamanı digər sakinlər kimi biz də rayonu tərk etmək məcburiyyətində qaldıq. Sözlə demək asan olsa da, öz el-obanı, ata-ananın qəbirini qoyub getmək çox ağır hadisədir. Kim isti ev-eşiyindən məhrum olmaq istəyər? Amma vəziyyət çox ağır idi, güllə, qranat səslərindən yatmaq olmurdu. Hər tərəfdə əsgərlər, hərbi sursatlar, tanklar var idi. Elə bil müharibənin içində yaşayırdıq. Laçının işğalı ərəfəsində (Laçın rayonu 1993-cü il mayın 18-də işğal olunub - R.C.) vəziyyət daha da ağırlaşdı. Sağ qalmaq, ermənilərə əsir düşməmək üçün Laçın camaatı da rayondan çıxmaq məcburiyyətində qaldı. Bəziləri öz avtomobili ilə, kimiləri isə yük maşınlarına "doluşub" canını qurtarmaq üçün hara gəldi qaçırdı".

 

"Qızım Səma və nəvəm Nurlanə 2 ay erməni əsirliyində qaldılar"

 

Sağ qalmaq ümidi ilə qonşu rayonlara pənah aparan Laçın rayonu sakinlərinin sırasında müsahibimizin qızı Səma və onun bir yaşlı övladı Nurlanə də var idi. Digər vətəndaşlarımızla eyni aqibəti yaşayan bu ana-bala Laçın dəhlizini keçərkən ermənilərə əsir düşür. Onların mindiyi maşını ermənilər atəşə tutaraq sərnişinləri güllələyirlər. Sağ qalan yaralıları isə əsir götürürlər. Beləcə Səma və balaca Nurlanə 1993-cü ildə ermənilərə əsir düşürlər.

Sevda Kərimova: "Ermənilər qızımı və nəvəmi erməni əsiri ilə dəyişmək üçün sağ saxlayaraq Xankəndinə aparırlar. Səma və Nurlanəni orada 2 ay dözülməz şəraitdə saxlayırlar. Qızımın və nəvəmin əsir düşdüyünü bildikdən sonra onlarla dəyişmək üçün çox çətinliklə erməni əsiri tapdıq".

 

İntihardan xəbər verən sonuncu məktub

 

Ancaq ermənilərlə danışıqlar aparan zavallı ana qızı ilə bağlı kədərli xəbərlər eşidir. Ermənilər ona qızının bir neçə dəfə intihara cəhd göstərdiyini bildirirlər.

Sevda Kərimova: "Əsirlərin nə müsibətlər yaşadığını hamımız bilirik. Əsirlik həyatı əsasən də qadınlar üçün çox dözülməz olur. Çünki namus Azərbaycan qadını üçün həyatından da önəmlidir. Ona görə də əksər qadınlar əsirlikdə namuslarını qorumaq üçün həyatlarına belə qıyırlar. Səma da özünü öldürmək fikrinə düşür. Lakin ermənilər onu dəyişmək üçün sağ qalmasını istəyirlər. Ona görə də Səmaya yanında kəsici alətlər saxlamağa icazə vermirlər".

Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin (BQXK) xətti ilə qızı anasıyla məktublaşa bilir. Əsirlikdə yaşamağın çox dözülməz olduğunu yazan Səma sonuncu məktubunda qəti qərarını bu sözlərlə bildirir: "...Mən əsirlikdə olan qadın kimi yoldaşımın, qardaşlarımın, camaatın üzünə baxa bilmərəm. Məni bağışlayın!"

 

Səma saç sancağı ilə damarını deşərək canına qıyır

 

Bu sətirlərdən artıq hər şey aydın idi. İlk cəhddə Səma özünü öldürərək adını "əsir qadın" ləkəsindən təmizləmək niyyətində olur. Halbuki Səmanın və Nurlanəninin geri qaytarılması üçün ermənilərlə danışıqlar başa çatmışdı. Yəni qarşılıqlı dəyişilmə üçün erməni əsir tapılmış və prosesin həyata keçirilməsi günü təyin olunmuşdu. Sevda xanımın da övladına və nəvəsinə qovuşması üçün cəmi bir neçə gün qalırdı. Lakin ana qızının yolunu həsrətlə gözləyərkən Səmanın özündən əvvəl onun bəd xəbəri gəlir.

Sevda Kərimova: "Ana üçün balasının ölüm xəbərindən ağır

heç nə ola bilməz. Mənə dedilər ki, qızın özünü öldürüb. Başqa bir kəsici alət tapa bilmədiyindən Səma saç sancağı ilə damarını deşərək, çox çətinliklə də olsa canına qıyıb. Bunu eşidəndə lap havalandım. Mən də özümü asmaqla intihara cəhd göstərmək istədim. Amma alınmadı".

 

"Elə bilirdim ki, bu saat qapı açılacaq və Səma gələcək"

 

Bu arada Səmanın qızı Nurlanə də əsirlikdə ağır şəraitdə saxlanılaraq, təzyiqlərə məruz qalır və nəticədə bir yaşlı balaca qız görmə qabiliyyətini itirir. Qızının sağ canından əli üzülən ana nəvəsi Nurlanə ilə birgə Səmanın cəsədini ermənilərdən geri almaq qərarına gəlir.

Sevda Kərimova: "Balama qovuşmaq üçün günləri, saatları sayırdım. Gözüm qapıda qalırdı. Elə bilirdim ki, bu saat qapı açılacaq və Səma gələcək. Bircə dəfə qızımı doyunca bağrıma basmağı necə arzu edərdim. Amma qismət olmadı... Öldüyünü biləndən sonra cəsədini ermənilərdən almağı düşündüm. Sağ canını görə bilməsəm də, heç olmasa ziyarət etmək üçün qəbrinin olmağını istədim. Axı bala dağı çəkilən ürək çox kövrək olur. Düşündüm ki, heç olmazsa qəbrini ziyarət edib ürəyimdə qalan sözləri, qəlbimi yara edən həsrətini qara daşına deyərəm. Bəlkə ürəyim bir az dinclik tapar"

 

"Erməni əsirliyində nə əzablar çəkdin..."

 

Beləliklə düşmən tərəflə yenidən danışıqlar aparılır və bir aydan sonra razılaşma əldə olunur. Dəyişilmə üçün təyin olunan gün Sevda xanım erməni hərbi birləşmələri ilə təmas xəttinə yollanır. Razılaşmaya əsasən, dəyişilmə vaxtı hər iki tərəf atəşkəsə əməl etməli idi. Lakin ermənilər atışmanı dayandırmadığından dəyişilmə prosesi baş tutmur. Bu hal dörd dəfə təkrar olunur. Nəhayət, sonuncu cəhddə dəyişilmə həyata keçirilir. Böyük çətinliklərdən sonra nəvəsi Nurlanəyə qovuşan Sevda Kərimova qızının cəsədini də düşməndən ala bilir. Beləliklə, Səma Bərdə rayonunda torpağa tapşırılır.

Sevda Kərimova: "Hərdən çox darıxanda balamla görüşməyə gedirəm. Qəbri ilə dərdləşirəm. Soruşuram ki, yerin rahatdırmı, qızım? Erməni əsirliyində nə əzablar çəkdin. İndi öz torpağında azad yatırsan"

 

Sətirlərə köçən ana həsrəti

 

Balaca Nurlanə sağ qalsa da, əsirlikdə çox dözülməz şəraitdə saxlanıldığından sağlamlığını itirir. Nənə nəvəsini müalicə etdirmək üçün həkimlərə müraciət etsə də, heç bir faydası olmur. Anasını çox erkən yaşda itirən Nurlanənin indi 16 yaşı var. Geridə isə yalnız əsir həyatının acı nəticəsi və itirdiyi anasının ağır həsrəti qalıb. Böyüdükcə qəlbində boy atan ana nisgili Nurlanənin dilindən düşmür. Söylədiyi şeirlərlə nisbətən təskinlik tapan qız bizi də bir parça ana həsrətinə qonaq etdi.

 

Görməmişəm üzünü,

Şirin-şəkər sözünü,

Şəkillərə baxaraq

Sevdim qara gözünü...

 

"Ermənidən bizə heç vaxt dost olmaz!"

 

Sevda Kərimova: "Ölümündən sonra qızımın qoxusunu balası Nurlanədən alıram. Səmanın yeganə yadigarıdır. Böyüdükcə məndən anasını soruşur. İçim yana-yana bütün baş verənləri danışıram. Gözü bağlı böyüməsini istəmirəm. Qoy dostunu-düşmənini tanısın. Bilsin ki, erməni kimdir. Ermənidən bizə heç vaxt dost olmaz! İllərlə qapımızda çörəyimizi yedilər, axırda da fürsət düşən kimi "türksünüz" deyib başımıza müsibətlər açdılar".

Görmə qabiliyyətini itirdiyindən Nurlanə anasının qəbrini yalnız nənəsinin köməyi ilə ziyarət edə bilir. Sevda xanım nəvəsinin hər cür qayğısını çəkərək, ona anasızlığını hiss etdirməməyə çalışır. Amma özünün də söylədiyi kimi, ana məhəbbəti başqadır. Heç kim ana boşluğunu doldura bilməz.

Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasının məlumatına görə, erməni təcavüzü nəticəsində əsir, itkin düşmüş və girov götürülmüş şəxslərin sayı 4166 nəfərdir. İndiyədək əsir və girovluqdan 343 nəfər qadın azad olub. Onlardan bəziləri əsirlikdən azad olunandan sonra intihar ediblər. Onların əksəriyyəti "əsir qadın" adından "təmizlənmək" üçün canlarına qıyıblar. Əslində isə əsir həyatı yaşayan bacılarımızın başı aşağı olmamalıdır. Əksinə, onlar cəmiyyətimiz üçün müqəddəs sayılmalıdır. Çünki həmin qadınlara zor tətbiq edilərək namuslarına təcavüz olunub.

Əsir həyatı yaşamış bacılarımız, istənilən halda siz təmiz ismətli və alnıaçıq insanlarsınız. Heç vaxt əsirlikdə olduğunuza görə xəcalət çəkməyin. Siz yox, hər alçaqlığa və vəhşiliyə əl atan ermənilər utansın!

 

 

Müsahibəni qələmə aldı: Real CƏFƏRLİ  

 

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 24 oktyabr.- S.11.