Məcburi Köçkünlərin
Sosial İnkişaf Fondu fəaliyyətini genişləndirir
Son vaxtlar öz torpaqlarından didərgin
düşmüş məcburi köçkünlərin həyat
şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində
çox uğurlu layihələr reallaşdırılır.
Ulu öndər Heydər Əliyev bu insanlara xüsusi
qayğı və məhəbbətlə
yanaşırdı. Bu böyük tarixi şəxsiyyətin
siyasətinin ləyaqətli davamçısı Prezident
İlham Əliyevin hakimiyyəti illərində isə məcburi
köçkünlərin sosial vəziyyəti ildən-ilə
yaxşılaşdı və nəticə olaraq onu demək
olar ki, bu gün ölkədə bir dənə də olsun
çadır şəhərciyi qalmamışdır. Bu sahədə
ötən ilin sonlarında yaradılmasının on ili tamam
olmuş Məcburi Köçkünlərin Sosial
İnkişaf Fondunun böyük xidmətləri olmuşdur.
Müsahibimiz MKSİF-in direktoru Ayaz Orucovdur.
— Ayaz müəllim, Məcburi Köçkünlərin Sosial İnkişaf Fondu artıq 10 ildir ki, fəaliyyət göstərir. Fondun bu dövr ərzində fəaliyyətini necə xarakterizə edərdiniz?
— Bu təşkilat ümummilli lider Heydər Əliyevin 6 dekabr 1999-cu il tarixli fərmanı ilə yaradılmışdır. Fondun əsas məqsədi məcburi köçkünlərin mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasını, onlar üçün iş yerlərinin açılmasını təmin edən tədbirlərin həyata keçirilməsini, əsasən sosial infrastrukturun bərpasına yönəldilmiş layihələrin yerinə yetirilməsi üçün vəsait ayrılmasını və bu vəsaitlərdən səmərəli və məqsədyönlü istifadəsini təmin etməkdən ibarətdir.
Fondun yarandığı ilk vaxtlar onun fəaliyyətinə Azərbaycan hökuməti ilə bərabər beynəlxalq donorlar da yardımçı olmuşlar. Belə ki, 2000-ci ildə BMT-nin İnkişaf Proqramının və BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarının Azərbaycandakı nümayəndəlikləri tərəfindən fondun institusional inkişafı məqsədi ilə 40 min ABŞ dolları həcmində vəsait ayrılmışdır.
Əslində fond öz praktiki fəaliyyətinə 2001-ci ildən başlamışdır və əsas maliyyələşmə mənbəyi Dünya Bankının Azərbaycan hökumətinə 10 milyon ABŞ dolları həcmində ayırdığı güzəştli kredit vəsaiti olmuşdur. Bu vəsait hesabına məcburi köçkünlərin müvəqqəti olaraq sıx məskunlaşma obyektlərində infrastrukturun yaxşılaşdırılması, məşğulluğun artırılması məqsədi ilə mikrokreditlərin verilməsi layihələri həyata keçirilmişdir. Sonradan fondun fəaliyyəti genişlənməyə başlamışdır və maliyyələşmə mənbələri artmışdır. MKSİF-in hazırda maliyyələşmə mənbələrinin sırasına dövlət büdcəsindən ayırmalar, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Fondu və Dövlət Neft Şirkəti, Dünya Bankı, İslam İnkişaf Bankı, Yaponiya Sosial İnkişaf Fondu və s. donorlar daxildir.
Ötən müddət ərzində MKSİF-in fəaliyyət dairəsi, istiqamətləri nəzərə çarpaçaq dərəcədə genişlənmiş, maddi-texniki bazası xeyli gücləndirilmiş, strukturu təkmilləşdirilmiş, beynəlxalq təcrübəyə yiyələnmiş işgüzar kollektivi formalaşdırılmışdır.
— Dünya Bankının maliyyələşdirdiyi layihələr hansı sahələrə yönəldilmişdir?
— Dünya Bankı fondun ilk illərdə əsas donoru olmuşdur. Hazırda bu bank fondun ən vacib donorlarından biri olaraq qalır. Qeyd etmək lazımdır ki, məcburi köçkünlərin problemlərinin həll edilməsi üçün fondun müvafiq fəaliyyətini maliyyələşdirmək məqsədilə Dünya Bankı Azərbaycan hökuməti ilə artıq ardıcıl olaraq üç güzəştli kredit sazişi bağlamışdır.
Bu beynəlxalq təşkilatın 10 milyon ABŞ dolları həcmində ayırdığı birinci güzəştli kredit sazişi çərçivəsində həyata keçirilən layihə 2001-ci ilin yanvar ayından başlanmış və 2005-ci ilin sentyabr ayında başa çatmışdır. Bu layihə iki əsas komponentdən (icma mikrolayihələri və mikrokredit proqramı) ibarət olmuşdur. 30 sentyabr 2005-ci il tarixə 192 müxtəlif növ icma mikrolayihəsi (mikrolayihələrin ümumi dəyəri 7,1 milyon. ABŞ dolları təşkil etmişdir) həyata keçirilmişdir Bu icma mikrolayihələrindən 168 min nəfərdən artıq məcburi köçkün faydalanmışdır. Mikrolayihələr Azərbaycanın 4 mərkəzi şəhərini və 26 kənd inzibati rayonunu əhatə etmişdir. Fondun mikrokredit fəaliyyəti müsabiqə yolu ilə seçilmiş vasitəçi təşkilatlar, o cümlədən beş beynəlxalq mikrokredit təşkilatı və yeddi yerli kredit birlikləri tərəfindən həyata keçirilmişdir və bu məqsəd üçün 2 milyon ABŞ dolları həcmində vəsait istifadə olunmuşdur. 30 sentyabr 2005-ci il tarixə MKSİF-in vasitəçi təşkilatları xətti ilə 8 624 nəfər məcburi köçkün (fiziki şəxs kimi) kredit almışdır. Kredit almış hüquqi şəxslərin (məcburi köçkünlər tərəfindən yaradılmış kiçik müəssisələrin) sayı 1 255 nəfərdir. Bu müəssisələrdə 5 123 nəfər işləyir.
2008-ci ilin sonunda Dünya Bankı və Azərbaycan hökuməti arasında “Məcburi köçkünlərin iqtisadi inkişafına yardım layihəsi”nin həyata keçirilməsi məqsədilə bağlanmış kredit sazişi başa çatmışdır (kredit sazişinin icrasına 2005-ci ilin noyabr ayında başlanmışdır). Layihənin ümumi həcmi 12,6 milyon ABŞ dolları təşkil edirdi. Bu məbləğin 11,5 milyon ABŞ dolları Dünya Bankı tərəfindən, 1,1 milyon. ABŞ dolları isə Azərbaycan Respublikası tərəfindən maliyyələşdirilmişdir. Dünya Bankının və Azərbaycan hökumətinin birgə maliyyələşdirdiyi bu layihə iki əsas komponentdən (icma mikrolayihələri və mikrokredit proqramı) ibarət olmuşdur.
İcma mikrolayihələri komponenti məcburi köçkün icmaları tərəfindən təklif olunan müxtəlif növ infrastruktur mikrolayihələrinin maliyyələşdirilməsini təmin etmişdir. Bu kredit sazişi çərçivəsində 168 müxtəlif növ icma mikrolayihəsi (mikrolayihələrin ümumi dəyəri 10,64 mln. ABŞ dolları təşkil etmişdir) həyata keçirilmişdir və bu mikrolayihələrdən 110 minə yaxın adam faydalanmışdır ki, onların da 80 faizi məcburi köçkünlərdir. Həmçinin bu kredit sazişi çərçivəsində Bakı, Sumqayıt şəhərləri və Abşeron rayonu ərazisində qeydiyyata düşmüş 4235 nəfər məcburi köçkünə fondun vasitəçi təşkilatları xətti ilə mikrokreditlər verilmişdir. Mikrokreditlər vasitəçi mikromaliyyə təşkilatlarının tətbiq etdiyi şərtlər əsasında və Dünya Bankının maliyyə vasitəçilərinə tətbiq olunan şərtlərə müvafiq olaraq verilmişdir. Bu mikrokredit proqramından 17 mindən artıq adam faydalanmışdır ki, ondarın da 50%-i məcburi köçkünlərdir.
15 may 2008-ci il tarixdə Bakı şəhərində Dünya Bankı və Azərbaycan Respublikasının Hökuməti arasında “Məcburi Köçkünlərin İqtisadi inkişafına yardım layihəsi üçün əlavə maliyyələşdirmə”ni həyata keçirmək məqsədilə maliyyələşdirmə və layihə sazişləri imzalanmışdır.
Yeni layihə 2008-ci ilin sonunda başa çatmış kredit sazişi çərçivəsində həyata keçirilən “Məcburi köçkünlərin iqtisadi inkişafına yardım layihəsi”nin davamıdır.
Onun əsas komponenti icma
mikrolayihələridir. Bu komponent məcburi köçkün
icmaları tərəfindən təklif olunan müxtəlif
növ infrastruktur mikrolayihələrinin maliyyələşdirilməsini
təmin edəcəkdir. İcra müddəti üç il nəzərdə
tutulmuşdur.
Burada Məcburi
Köçkünlərin Sosial İnkişaf Fondu vasitəsilə
məcburi köçkünlərin sıx müvəqqəti
məskunlaşma yerlərində mövcud olan sosial problemlərinin
həlli, infrastrukturun yaxşılaşdırılması ilə
bağlı müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi
nəzərdə tutulmuşdur.
Azərbaycan hökuməti
iştirak payı kimi yeni layihənin həyata keçirilməsi
üçün 8,69 milyon ABŞ dolları həcmində vəsait
ayrılmasını nəzərdə tutur.
Yeni kredit sazişi çərçivəsində
bu günə hələlik 10 icma mikrolayihəsi həyata
keçirilmişdir. Hazırda daha 26 mikrolayihə üzrə
müqavilə bağlanmışdır, 10 mikrolayihə
üzrə isə satınalma prosedurları aparılır.
Daha 54 icma mikrolayihəsi qiymətləndirmə mərhələsindədir.
— Fondun fəaliyyətində
məcburi köçkünlər üçün yeni qəsəbələrin
salınması başlıca yer tutur. Bu barədə nə
deyərdiniz?
— MKSİF-in əsas fəaliyyəti
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Fondunun maliyyələşdirdiyi
dövlət proqramları ilə bağlıdır.
Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin fərmanları və sərəncamlarına əsasən
2001-ci ildən başlayaraq MKSİF Azərbaycan
Respublikasında çadır düşərgələrində
və digər uzunmüddətli yaşayış
üçün yararlı sayılmayan yerlərdə müvəqqəti
olaraq yerləşdirilmiş məcburi köçkünlər
üçün yeni yaşayış qəsəbələrinin
tikintisinə başlamışdır. Bu işlər son illərdə
daha da genişlənmişdir. Belə ki, Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 1 iyul tarixli sərəncamı
ilə “Qaçqınların və məcburi
köçkünlərin yaşayış şəraitinin
yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun
artırılması üzrə Dövlət Proqramı” təsdiq
edilmişdir. Bu dövlət proqramı ilə məcburi
köçkünlər üçün nəzərdə
tutulmuş yeni qəsəbələrin layihələndirilməsi
və tikintisi Məcburi Köçkünlərin Sosial
İnkişaf Fonduna həvalə edilmişdir. Dövlət
Proqramına əsasən fond tərəfindən 2005-2007-ci
illərdə Ağdam, Ağcabədi, Biləsuvar, Füzuli və
Sabirabad rayonlarının ərazilərində 26 qəsəbə
salınmış və bu qəsəbələrdə 8 mindən
artıq ev tikilmişdir. Fondun apardığı işlər
nəticəsində 2007-ci ilin sonunda ölkəmizdə son
çadır düşərgələri tamamilə ləğv
olundu və beləliklə, Dövlət Proqramı ilə nəzərdə
tutulmuş məqsədlər həyata keçirildi.
Məlumdur ki, mənzil-məişət
şəraitinin yaxşılaşdırılmasına
ehtiyacı olan yüz minlərlə məcburi
köçkün vardır. Bununla əlaqədar olaraq məcburi
köçkünlərin yaşayış şəraitinin
yaxşılaşdırılması ilə bağlı Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 31 oktyabr tarixli sərəncamı
ilə “Qaçqınların və məcburi
köçkünlərin yaşayış şəraitinin
yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun
artırılması üzrə Dövlət Proqramı”na əlavələr
təsdiq edilmişdir. Dövlət Proqramına edilmiş əlavələr
üzrə əsasən sifarişçi funksiyaları Nazirlər
Kabinetinin sərəncamı ilə MKSİF-ə həvalə
edilmişdir.
2008-ci ildə MKSİF Xocavənd
rayonundan olan məcburi köçkünlər
üçün Beyləqan rayonunun ərazisində 500 ailəlik
bir, Xocalı rayonundan olan məcburi köçkünlər
üçün isə Goranboy rayonunun ərazisində 500 ailəlik
4 yeni yaşayış qəsəbəsinin tikintisinə
başlamışdır. Artıq bu qəsəbələrin
tikintisi başa çatmış və burada məcburi
köçkünlər yerləşdirilmişdir. Goranboy
rayonunun Yuxarı Ağcakənd kəndinin ərazisində
tikilən 120 ailəlik yeni qəsəbənin tikintisi 2009-cu
ildə başa çatmışdır. Bütün yeni
salınan qəsəbələrdə zəruri sosial-texniki
infrastrukturlar nəzərdə tutulmuşdur.
2008-ci ilin sonunda MKSİF məcburi
köçkünlər üçün Qəbələ
rayonunda 155 mənzillik 2 ədəd 5 mərtəbəli,
Bakı şəhərində 369 mənzillik 6 ədəd 9 mərtəbəli
yaşayış binalarının, Göygöl rayonunda isə
həyətyanı sahələri olan 26 ədəd fərdi
evin tikintisinə başlamışdır və artıq bu
işlər başa çatmışdır. 2009-cu ilin
yayında Goranboy rayonunda fin tipli evlərdən ibarət
düşərgədə müvəqqəti məskunlaşmış
596 məcburi köçkün ailəsi üçün həmin
rayonunun ərazisində yeni qəsəbə
salınmışdır.
— Fondun ötənilki fəaliyyəti
barədə nələri demək istərdiniz?
— 2009-cu ildə fond tərəfindən
intensiv olaraq tikinti-quraşdırma işləri davam
etmişdir və noyabr ayında fond tərəfindən
Bakı şəhərində və Goranboy rayonunda iki layihə
uğurla həyata keçirilmişdir.
Belə ki, 2009-cu ilin noyabr
ayının 18-də Binəqədi rayonu ərazisində
dövlət əhəmiyyətli ərazidən
köçürülmüş 369 məcburi
köçkün ailəsi üçün 9 mərtəbəli
yaşayış binalarından ibarət yeni
salınmış məhəllənin açılış
mərasimi olmuşdur. Məhəllənin ərazisində 5 ədəd
63 mənzilli və 1 ədəd 54 mənzilli 9 mərtəbəli
yaşayış binaları, 260 şagird yerlik məktəb
binası tikilmişdir.
Yeni tikilmiş məhəllə
şəhər kommunikasiyalarına qoşulmuşdur. Məhəllənin
ərazisi müasir üslubda
abadlaşdırılmışdır.
Ötən ilin noyabr
ayının 20-də Goranboy rayonunda fin tipli evlərdən
ibarət düşərgədə müvəqqəti məskunlaşmış
əsasən Kəlbəcər rayonundan olan 596 məcburi
köçkün ailəsinə Goranboy rayonu ərazisində
zəruri sosial-texniki infrastrukturu olan yeni salınmış qəsəbənin
açılış mərasimi olmuşdur. Qəsəbədə
zəruri kommunikasiyalarla bərabər bir sıra sosial-mədəni-məişət
xidməti obyektləri, o cümlədən məktəb,
uşaq bağçası, inzibati bina, ambulatoriya, klub-icma mərkəzi,
poçt şöbəsi, ikiçıxışlı
yanğınsöndürmə deposu tikilmiş və məcburi
köçkünlərin istifadəsinə verilmişdir.
Hər iki
açılış mərasimində Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev iştirak
etmiş və görülən işlərə yüksək
qiymət vermişdir.
— Son illər fond digər
donorlarla da işləyibmi?
— Cari ildə ağır
şəraitdə olan məcburi köçkünlərin
yaşayış şəraitinin və rifahının
yaxşılaşdırılması məqsədilə
müəyyən tədbirlər dövlət büdcəsindən
maliyyələşdirilmişdir. Belə ki, 2009-cu ildə
büdcə vəsaiti hesabına Bakı şəhəri,
Sabunçu rayonu, Pirşağı qəsəbəsində
Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun yardımçı
binalarında müvəqqəti məskunlaşmış, əsasən
Zəngilan rayonundan olan 31 məcburi köçkün ailəsinin
mənzil-məişət şəraitinin
yaxşılaşdırılması məqsədi ilə
Abşeron rayonunda fərdi evlərdən ibarət yeni
yaşayış məhəlləsi salınmış və
istifadəyə verilmişdir.
Azərbaycan
Respublikasının Dövlət Neft Şirkətinin vəsaiti
hesabına 2008-ci ilin sonunda məcburi köçkünlərin
məskunlaşdığı Abşeron rayonu, Bakı və
Sumqayıt şəhərlərindəki 50 yataqxana
binasının təmirinə başlanmışdır və
2009-cu ilin əvvəlində bu proqram başa
çatmışdır.
Fond tərəfindən məcburi
köçkünlərin mənzil-məişət şəraitinin
yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlər
2010-cu ildə də davam etdirilir. Belə ki, cari ildə Qəbələ
rayonunun “Qafqaz” turist bazasında və “Lalə”
sağlamlıq düşərgəsindəki 152 məcburi
köçkün ailəsi üçün həmin rayonun
Zarağan bələdiyyəsi ərazisində beşmərtəbəli
yaşayış binalarından ibarət məhəllənin
tikintisi başa çatdırılmışdır və
2010-cu ilin fevral ayının 27-də Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin
iştirakı ilə yeni salınmış məhəllənin
açılış mərasimi olmuşdur. Məhəllənin
ərazisində 1 ədəd 80 mənzilli və 1 ədəd
75 mənzilli 5 mərtəbəli yaşayış
binaları, 188 şagirdyerlik məktəb binası
tikilmişdir. Həmçinin cari ildə Abşeron rayonunun
idarəçiliyində olan ərazidə (Ramanı qəsəbəsi
yaxınlığında) Bakı şəhərində
“Azadlıq Prospekti” metro stansiyası ərazisində və digər
yerlərdə müvəqqəti məskunlaşmış məcburi
köçkünlər üçün 70 mənzilli
beşmərtəbəli yaşayış binasının
tikintisi başa çatmışdır və hazırda məcburi
köçkünlərin bu binaya köçürülməsi
prosesi başlanmışdır.
Ötən il Naftalan şəhərində
Naftalan Sanatoriya-Kurort birliyinə məxsus sanatoriyalarda müvəqqəti
məskunlaşmış 688 məcburi köçkün ailəsinin
köçürülməsi üçün Goranboy şəhərinin
ərazisində beşmərtəbəli yaşayış
binalarının tikintisi başlanmışdır və cari
ildə də bu işlər intensiv olaraq davam etdirilir. Qeyd etmək
lazımdır ki, birinci növbədə Naftalan şəhərindəki
“Qarabağ” sanatoriyasında məskunlaşmış 164 məcburi
köçkün ailəsinin köçürülməsi nəzərdə
tutulmuşdur.
Cari ildə fond tərəfindən
Yevlax şəhəri ərazisində 612 məcburi
köçkün ailəsi üçün beşmərtəbəli
yaşayış binalarından ibarət məhəllənin
tikintisinə başlanmışdır və tikintinin bu il
başa çatdırılması
planlaşdırılmışdır.
Qarşıda isə
görüləsi işlər çoxdur. Cənab Prezident məcburi
köçkünlərin daha yaxşı şəraitdə
yaşamasına xüsusi qayğı göstərir. Biz də
çalışırıq ki, bu insanlar rahat evlərdə
yaşasınlar, hər cür şəraitləri olsun.
Müsahibəni yazdı: Mehdi MÜKƏRRƏMOĞLU
Xalq qəzeti.- 2010.- 18 aprel.- S. 4.