Rənglərin poeziyasını yaradan sənətkar

Rəssamlıq çox mürəkkəb, fitri istedad tələb edən sənətdir. Bu gün dünyanın məşhur rəssamlarının yüz illər əvvəl çəkdikləri əsərlərə tamaşa edərkən bu sənətin aliliyinə bir daha inanırsan. Azərbaycanda rəssamlığın dəqiq yaranma tarixini demək çətin olsa da xalqımız bu gün bu sənəti yaradanları böyük hörmət və məhəbbətlə yad edir. Onların adlarını sadalamaq fikrimizcə, o qədər də vacib deyil. Amma müasirimiz olan, ancaq bu gün aramızda olmayan rəssamlarımızı xatırlamaq, onların yaradıcılığı ilə gənc nəsli tanış etmək çox vacibdir. Bəhruz Kəngərli, Əzim Əzimzadə, Səttar Bəhlulzadə və digər rəssamlarımızın yaradıcılıq yolu əsl məktəbdir. Elə haqqında söhbət açacağımız Mikayıl Abdullayevin də.

Onun əsərləri bütövlükdə milli ruhda köklənmişdi. SSRİ və Azərbaycanın xalq rəssamı, SSRİ Dövlət mükafatı və Beynəlxalq Cəvahirləl Nehru mükafatı laureatı Mikayıl Abdullayev bütün yaradıcı həyatını Azərbaycan təbiətinin, onun qəhrəman insanlarının, tarixinin şanlı səhifələrinin vəsfinə həsr etmişdir. Təsviri sənətimizin inkişafında mühüm xidmətləri olan bu böyük sənətkarın boyakarlıq və qrafika janrında yaratdığı əsərlər incəsənətimizin çox qiymətli səhifələrini təşkil edir. Dünyanın bir çox ölkələrinin muzeylərində dəyərli eksponat kimi saxlanılan Mikayıl Abdullayev yaradıcılığının nümunələri milli mədəniyyətimizin əsl təbliğatçılarıdır. Bu əsərlərdə Azərbaycanın əsrarəngiz təbiəti var, milli-mənəvi dəyərlərimiz sənətkarlıqla bu tablolarda qorunub saxlanmışdır.

Mikayıl Abdullayev sənətinin qüdrəti bir də onda idi ki, o, Azərbaycanımızın rəssamlıq ənənələrini böyük ustalıqla inkişaf etdirmiş, ona yeni çalarlar gətirmişdi.

Mikayıl müəllim bütün əsərlərinə öz qəlbinin hərarətini əlavə edirdi, ona görə də bu əsərlər əbədiyaşardır, xalqımızın tarixinin rənglərdən bəhrələnən səhifələridir. O, Vətən laləzarının vurğunu idi.

Mikayıl Abdullayev 1921-ci ildə Bakıda doğulmuşdu. Təhsilini də elə Bakı Rəssamlıq Məktəbində, sonra Moskvada almışdı.

Bu böyük sənətkarın yaradıcılığı o qədər zəngin və rəngarəngdir ki, bir məqalədə onu bütövlükdə əks etdirmək qeyri-mümkündür. Burada biz bu böyük yaradıcılığın bəzi məqamları barədə məlumat verəcəyik.

40-cı illər M. Abdullayev yaradıcılığında ilkin dövrü təşkil edir. Bu dövrdə yaratdığı tablolardan ikisinin adını qeyd etmək istərdim. Onlardan biri 1944-cü ildə çəkilmiş “Axşam”, ikincisi isə 1947-ci ildə yaradılmış “Mingəçevir işıqları” tablolarıdır. Hər iki əsər yüksək professional səviyyədə yaradılmış sənət nümunələridir və onlar bu gün də əvvəlkitək qiymətlidir və təsviri sənətimizin tarixində əhəmiyyətli əsərlər kimi dəyərləndirilir. “Axşam” tablosu, rəssamın özünün də etiraf etdiyi kimi, ən əlamətdar və məzmunlu lövhələrdən biridir. Bu əsəri yaradarkən, rəssamın cəmi 26 yaşı var idi. Burada Qarabağ milli geyimlərində təsvir edilən Azərbaycan qadınlarının surəti mənalı və gözəldir.

Mikayıl Abdullayev kənd adamlarının həyatını və məişətini böyük ustalıqla öz əsərlərinə gətirirdi. Elə “Masallı silsiləsi”ndən olan “Körpəsinin ardınca”, “Manqabaşçısı Rəxşəndə” tabloları bu mövzuda ən qiymətli əsərlərdəndir.

Bu istedadlı sənətkarın yaradıcılığında nikbin bir ruh yaşayır. O, yaratdığı əsərlərdə həmişə bu nikbinliyi qorumağa çalışır. “Tarlada”, “Lənkəranlı kolxozçu qadın”, “Abşeronda”, “Astarada çay yığımı”, “Çəltikçi qızlar” və s. əsərlərinə tamaşa edənlər bunu aydın hiss edirlər.

1957-ci ildə fırça ustası üç aylıq Hindistana yaradıcılıq ezamiyyətinə getmişdi. Vətənə qayıdarkən öz təəssüratlarını, özü ilə gətirdiyi saysız-hesabsız etüdlər, eskizlər, portretlər, mənzərələr və ayrı-ayrı həyat səhnələrinini çox qiymətli rəsm əsərlərinə çevirdi. M.Abdullayev bu silsilə üzərində on beş il məhsuldar işləmişdir. “Racastan qadınları”, “İşdən qayıdarkən”, “Benqal qızları” və başqa əsərləri bu silsilədəndir. Təsadüfi deyildir ki, o, Hindistanın Cavahirləl Nehru mükafatına layiq görülmüşdür.

Sənətşünaslardan biri yazırdı: “M.Abdullayevin sənəti bəşəriyyətin qurub-yaratmağa mənəvi əzmini ifadə etdiyi üçün, məhz bu baxımdan hər hansı əsl sənət əsəri kimi elmi kəşflərlə bərabər tutula bilər”.

M.Abdullayev tematik tablolar ustası idi. Onun yaratdığı portretlər qalereyasında məşhur sənət adamlarının çox qiymətli portretləri var. “M. Qorki 1928-ci ildə Bakıda”, “Üzeyir Hacıbəyov” , “Səməd Vurğun”, “M.F.Axundov”, “M.P.Vaqif”, “İmadəddin Nəsimi”, “Pianoçu F. Bədəlbəyli” və s. əsərlər rəssamın böyük portret ustası olduğunu bir daha təsdiq edir. Eyni zamanda, unudulmaz rəssam qrafika əsərlərinin - illüstrasiya və kitab tərtibatı nümunələrinin müəllifi kimi də tanınırdı. Onun “Kitabi Dədə Qorqud” dastanına, Füzulinin “Leyli və Məcnun” poemasına, Bəxtiyar Vahabzadənin “Şəbi-hicran” mənzum əsərinə, Süleyman Rəhimovun və bir çox başqa qələm sahiblərinin yaradıcılıqlarına çəkdiyi təsvir nümunələri oxucular tərəfindən maraqla qarşılanmışdı. Rəssamın kətan üzərində yaratdığı obrazlar - “Yüz yaşlı usta”, “Şair Süleyman Rüstəm”, “Ornament ustası Lətif Kərimov”, “Yazıçı Həsən Seyidbəyli” bu gün də tamaşaçıların zövqünü oxşayır. Ustad sənətkarı həmkarlarından fərqləndirən bir cəhəti heç unutmaq olmur. Onun zəngin biliyi, bənzərsiz müşahidələri vardı. Deyərdi: “Hər gün ən azı 4 saat mütaliə edirəm, 2 saat yazıram, 8 saat molbert önündə dayanıram”. Bakının küçələrini gəzər, Dənizkənarı parka çıxardı. 1970-80-ci illərdə onun “Kommunist”, “Ədəbiyyat və incəsənət”, “İzvestiya”, “Literaturnaya qazeta” qəzetlərində, “Azərbaycan”, “Qobustan” jurnallarında sənət haqqında dəyərli məqalələri dərc olunmuşdu. Mərhum kinorejissor Həsən Seyidbəyli deyirdi ki, “Nəsimi” bədii filmində Nəsimi rolunu oynayacaq aktyoru seçməyimdə Mikayıl Abdullayevin eyniadlı məşhur tablosu imdadıma çatdı.

Yeri gəlmişkən, fırça ustasının fantaziya və təfəkkürünün vəhdətindən yaranmış həmin portret milli təsviri sənətimizin qızıl fonduna daxil olmuş boyakarlıq nümunələrindən biridir. Azərbaycanın iftixarı Üzeyir bəy Hacıbəyovun naturadan portretini çəkməsindən qürur hissi ilə danışardı: 1943-cü ildə dünya şöhrətli bəstəkarın yağlı boya ilə obrazını yaratmışdım. Əsər Üzeyir bəyin çox xoşuna gəlmişdi. Onu muzeyə verməyib, evində saxladı. Məni görüşünə çağırıb pul təklif etdi. Götürmədim. Çünki Moskvada Ali Rəssamlıq Məktəbində təhsil alanda, bir çox tələbələr kimi, mənə də qayğı, yardım göstərmişdi”.

M.Abdullayevin yaradıcılığında Bakı metrosunun “Nizami” stansiyasının interyerinin tərtibatı da xüsusi yer tutur. Oradakı təsvirlər mozaika sənətinin ən gözəl nümunələri kimi zövq oxşayır. Metronun bu stansiyasını yeraltı muzey də adlandırmaq olar. Rəssamın teatrımızın inkişafında da xidməti çox olmuşdur. O, “Leyli və Məcnun”, “Koroğlu” operalarına, Niyazinin “Çitra” baletinə bədii tərtibat vermişdi. Görkəmli bəstəkar Fikrət Əmirov onu “Bəstəkar ürəkli rəssam” adlandırmışdı. Qədirbilən tamaşaçılarla rənglərin diliylə danışan mahir fırça ustası tez-tez onların görüşünə gedər, ölkəmizi oba-oba gəzərdi. Ürəkaçan nə görərdisə, min bir həvəslə kağız-kətan üzərində əbədiləşdirərdi.

Onun yaratdığı məktəbin yetirmələri olan onlarca sənətkar bu gün milli rəssamlıq sənətimizin inkişafına xidmət etməkdədir.

M.MÜKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 2010.- 29 aprel.- S. 8.