Xatırlama

O, səhnədə bəzən "mərmər abidə" kimi donub qalırdı

Hökümə xanım Qurbanova haqqında çox yazılıb. Onun sənəti, şəxsiyyəti barədə həmişə xoş sözlər deyilib. Məsələn, yazırlar ki, Hökumə xanım səhnədə özünü oynayırdı. Hansı səpkili rollar desən, ona yaraşırdı. Səhnəyə çıxanda bütün tamaşa zalını özünə tabe etmək qabiliyyəti var idi. Güclü, emosional xarakterə malik idi.

Mən onun "Onu bağışlamaq olarmı?" filmindəki həkim Laçın roluna heyran olmuşam. Nə qədər səmimi, nə qədər təbii bir ifadır. Bütün rollarına bu cür əlamətlər xasdır. Bu keyfiyyətlər ona özgə bir cazibə bəxş edirdi.

Əslində Hökümə xanımın bütün nailiyyətləri hədsiz zəhmətkeşliyi ilə güclü istedadının vəhdətində idi. Bu vəhdət onu sevdirmiş, onu xalqın artisti etmişdi. Azərbaycanda XX əsrin ortalarından başlanan güclü teatr intibahını formalaşdıranlar arasında onun adı xüsusilə qeyd olunmalıdır. O, teatr aktrisası idi. Kinoya da çəkilirdi. Əfsus ki, onun geniş aktyor ampluasından milli kinomuz kifayət qədər bəhrələnə bilməmişdir.Hökümə xanımın sənətində klassik aktiyor sənətinin ənənələri güclü şəkildə özünü biruzə verirdi. O, milli səhnəmizin misilsiz faciə aktrisası olub. Tükənməz ehtiraslı, səngiməz temperamentli, coşğun emosiyalı, lirik-dramatik səsli sənətkar idi. Romantik aktyor məktəbinin görkəmli nümayəndəsi olmaqla bərabər, realist üslubda da möhtəşəm sənət nailiyyətləri qazanıb.

Hökümə Abbasəli qızı Qurbanova 1913-cü il iyun ayının 22-də Bakıda ziyalı ailəsində doğulub. Teatrda ilk illər aktyor Ələsgər Ələkbərovun arvadı olduğu üçün "Ələkbərova" soyadıyla çıxış edib. Hökümə xanım Bakı Pedaqoji Texnikumunu bitirib (1931). Elə həmin il Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına daxil olaraq iki il fortepiano sinfində təhsil alıb. Güclü musiqi yaddaşı vardı. Konservatoriyada təhsil alarkən dramaturq və teatr xadimi Cəfər Cabbarlının təşəbbüsü ilə "Almaz" filmində Yaxşı roluna çəkilib. Ancaq film ekranlara ədibin ölümündən sonra, 1936-cı ildə buraxılıb.

Milli Dram Teatrının tamaşalarında əvvəllər ara-sıra çıxış edən Hökümə Qurbanova 1938-ci ildən ömrünün sonunadək bu kollektivin əvəzolunmaz aktrisası kimi şöhrətlənib.

Hökümə xanımın xırda-para epizod rollarını nəzərə almasaq, o, 1940-cı ildən əsas rolların ifaçısına çevrilib. Teatr tariximizdə Hökümə Qurbanova kimi gözəl və məlahətli səs variasiyaları ilə oynaya bilən ikinci qadın sənətkar olmayıb. Tamaşaçı salonunun arxa sıralarında əyləşən sənətsevərlər də onun məşəl kimi yanan, alovlu və ağıllı gözlərindəki mənaları aydınca görür, duyur və dərk edirdilər. Aktrisa lazım gələndə səhnədə dəqiqələrlə mərmər abidə kimi "donub" qala bilirdi (məsələn, Şekspirin "Qış nağılı"nda Hermiona rolunda). Pauzaları baxış və hərəkətləri ilə ustalıqla "doldururdu".

Hökümə Qurbanova romantik aktyor məktəbinin poetika göstəricilərini lirik-psixoloji aktyor məktəbinin ifadə vasitələri ilə qovuşduran, onları harmonik ayrılmazlıqda təqdim edən aktrisadır.

Ehtirası, fikirləri, məhəbbəti, həyat kredosu müxtəlif müstəvi kəsiklərində çarpazlaşan Kleopatra səpkili mürəkkəb faciə obrazlarının ən dramatik səhnələrində də aktrisa səslə daxili ehtirasını paralel işlətməkdə, onları obrazın mürəkkəb, psixoloji, ziddiyyətli mənəvi aləminin açılmasma istiqamətləndirməkdə mahir ustad idi. Psixoloji rollarda obrazın ovqatını tamamlamaq üçün səsləndirilən musiqinin ritm və ahəngini, təranə düzümünü Hökümə xanım səsinin cingiltili, titrəyişli musiqisi ilə eyni kökdə, not dəqiqliyi ilə qururdu. Komediya rollarında (Bənövşə, Xanıma...) səhnəyə çıxan Hökümə Qurbanovanın məlahətli yumoru, sərrast və dürüst istiqamətli satirası, sanki, səhnəyə sığmırdı, vəziyyətin ovqatı bütün salona sirayət edirdi. Onun yumorlu ifası əsərin məhvərinə çevrilir, tamaşadakı bütün personajları öz gülüşünün oxu ətrafında fırlanmaq cazibəsinə salırdı.

Mənalı, zərif və cazibəli plastikası vardı. Hərəkətlərini personajın ictimai-sosial mənsubiyyətinə, mənəvi-əxlaqi xüsusiyyətlərinə, hadisələrin psixoloji dramatizmə ahəngdar həssaslıqla bağlayıb əlaqələndirirdi. Hökümə Qurbanovanın çöhrəsində Cakondanın sirli təbəssümü vardı. Aktrisa o təbəssümün sehrindən və hüsnündən dramatik rollarda məharətlə istifadə edirdi. O dramatik rollarda ki, onların həyat amalları insanpərvərliklə, xeyirxah əməllərlə yoğrulub.

Janr-üslub və oyun-forma baxımından Hökümə Qurbanovanın yaradıcılığı rəngarəngdir. Hökümə xanımın romantik faciə rollarından Hüseyn Cavidin "Şeyx Sənan" (Xumar), "Səyavuş" (Südabə), Vilyam Şekspirin "Antoni və Kleopatra" (Kleopatra), "Qış nağılı" (Hermiona), Fridrix Şillerin "Orlean qızı" (Janna d'Ark), Səməd Vurğunun "Fərhad və Şirin" (Şirin və Məryəm), Cəfər Cabbarlının "Od gəlini" (Solmaz) faciələrində oynadığı mürəkkəb obrazlar xüsusilə diqqətəlayiqdir. Realist faciə rollarıından Süleyman Sani Axundovun "Eşq və intiqam"ında Zöhrə, Səməd Vurğunun "İnsan"ında Səhər, Qeybulla Rəsulovun "Qarabağ əfsanəsi"ndə Günəş, Anatoli Boryanovun "O tayda"sında Valentina Nikolayevnanı qeyd etmək olar.

Onun romantik-dramatik rollarına Gülbahar ("Müsibəti-Fəxrəddin", Nəcəf bəy Vəzirov), Xuraman ("Vaqif", Səməd Vurğun), Afaq ("Nizami", Mehdi Hüseyn), Oliviya ("On ikinci gecə", Vilyam Şekspir), Cenevrə ("Dərin köklər", Ceyms Qou və Arno D'Nyusso), Nataşa ("Şərqin səhəri", Ənvər Məmmədxanlı), Reyhan ("Cavanşir", Mehdi Hüseyn) və s. misal göstərmək olar. Bundan başqa, realist-dramatik, psixoloji-dramatik rolları da çox olub.

Aktrisa "Azərbaycanfilm"in istehsal etdiyi "Bir ailə"də Leyla, "Onu bağışlamaq olarmı?", "Mən rəqs edəcəyəm"də Laçın, Mahmudun anası, "İnsan məskən salır"da Ana rollarına çəkilib.

Onun kino rollarında qəribə bir səmimiyyət var idi.

Qızı Vəfa Fətullayeva Akademik Dram Teatrın tanınmış aktrisalarından olub və 42 yaşında dünyasını dəyişib. Hökümə Qurbanova iki çağırış Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı olub. 17 iyun 1943- cü ildə Respublikanın əməkdar artisti, 24 may 1960-cı ildə Azərbaycan xalq artisti, 2 mart 1965-ci ildə SSRİ xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb. 1988-ci il noyabr ayının 2-də Bakıda vəfat edib. Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

M. MÜKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 2010.- 20 iyun.- S. 6.