Bütün Azərbaycanı basılmaz qalaya çevirməliyik

“Qala” filmi haqqında bəzi ştrixlər

Bu günlərdə “Lider” televiziyasında kinorejissor Şamil Nəcəfzadənin Ramiz Rövşənlə birgə yazdığı ssenari əsasında çəkdiyi “Qala” bədii filminə böyük maraqla baxdım və təəssüratlarımı oxucularla bölüşmək qərarına gəldim. Bəli, deyəsən biz Qarabağ haqqında bədii kinonun dili ilə həqiqətləri danışmağa başlayırıq. Bu vaxta kimi çəkilmiş müharibə mövzusunda olan filmlərdə elə bil həqiqəti söyləməyə, hətta bədii kinonun dili ilə də, ehtiyat edirdik. Kamil Nəcəfzadə isə birbaşa reallığın bədii ifadə formasını tapa bildi. Biz bu müharibənin sonunda döyüşsüz uduzduq. Qəhrəman oğullarımızın, şəhidlərimizin ruhuna xəyanət etdik.

Filmin adının “Qala” qoyulması mahiyyətin zahiri forması olsa da, “Qala” əslində elə öz semantik mənasında filmin məzmununu tamamlayan addır. Biz film boyu onun hansı tarixi qala olduğunu bilmirik və əslində heç lazım da deyil. Bu, Azərbaycanımızın söykəndiyi, güc, qüvvət aldığı və igid babalarımızdan bizə ərmağan edilən abidələrimizdir. Onları bizə yalnız film çəkmək üçün ucaltmayıblar, qəhrəmanlıq nişanəsi kimi yadigar qoyublar. Elə Şuşamız da belə qalalarımızdan deyildimi? Fəxrlə “Qalalıyam”, deyənlər nə qədər məhrumiyyətlərə məruz qaldılar. Amma Qacar kimi tiran bu qalada məğlubiyyətə uğramışdı.

Sözüm onda deyil. Söhbət “Qala” filmindən gedir. Qarabağın çox mənzərəli guşələrindən birindəki qalanın yaxınlığında yerləşən bir kənddə baş verən əhvalatları əks etdirən bu filmin ekspozisiyasında Cahangir Zülfüqarovun həzin, lakin yanıqlı musiqisi bizə filmin məzmununa yol almaq üçün bələdçilik edir. Bu kənd sakit bir guşədə yerləşir və hər kəs öz işi ilə məşğuldur. Soltan kişi öz oğlundan və qızlarından nigarandır. Ailəsini itirmiş müəllim bacısının oğlundan təskinlik alır, Əsli arvad isə itmiş oğlunun yolunu gözləyir. Və bir də bu kəndə qaçqın gəlmiş yaşlı rus və onun qızı Qala. Bu qəhrəmanların hər biri filmin ümumi süjetinin açılmasına xidmət edən personajlardır.

Kəndə isə kinoçəkənlər gəlirlər. Bu qalanın dekorasiyasını hazırlayıb yaxın vaxtlarda burada kino çəkməlidirlər. Əsərin qəhrəmanlarından biri məktəbli Xanbala valideynlərini itirmiş, amma diribaş uşaqdır. Yaxşı səsi var. Rus qızı Qalaya da eşq elan edir. Qalanın bir bacısı da kəndin ağsaqqalı Soltan kişinin oğlunda ərdədir. Beləcə, bu kənddə hamı bir-birini tanıyır, bir yerdə şənlənir, toy edir, yas mərasimlərində iştirak edirlər.

Kinoçəkənlər işlərini yarımçıq qoyub gedirlər. Çünki qəhrəman atdan yıxılıb xəsarət alır. Dekorasiyalara bir nəfəri qarovulçu qoyurlar.

Filmin bir qəhrəmanı da pərdəarxası gizlədilmiş müharibədir. Əslində filmdə müharibə yoxdur. Ancaq bütün hadisələrin mənbəyində müdhiş müharibənin ab-havası dayanır. Filmdəki qala da vaxtilə müharibələrdən qorunmaq üçün tikilmiş istehkamdır. Çəkilişinə hazırlıq görülən film də müharibə haqqındadır.

İnsanların əhval-ruhiyyəsində də bunu aydın görmək olur. Əslində Şamil müəllim müharibəsiz müharibə haqqında film yaradıb.

Biz öz torpaqlarından didərgin salınan insanların karvanını qıraqdan görürük, amma, doğrudan da, təsirli səhnədir. Soltan kişinin rus qızı ilə evlənmiş oğlu da qaçqındır. Onun qaçqın həyatında rastlaşdığı müsibətlər sonda ölümü ilə nəticələnir. Və nəhayət Soltan kişinin yaşadığı kənd də köçürülür. Amma necə? Bunlar olmuş hadisələr deyilmi? Bir vaxtlar Qubadlını, Zəngilanı özümüzünkülər yük maşınları göndərib köçürmək istəmirdilərmi? Elə filmdə də bu kəndi özümüzünkülər köçürürlər. Özü də “yuxarıların qərarıdır”, deyirlər. Soltan kişi, müəllim, Əsli arvad və bir də rus kişi öz qızı ilə kəndi tərk etmirlər. Doğma kəndə qarovul çəkmək üçün Qalaya sığınıb, qalırlar.

Kənd köçürülür, torpaqlar da düşmən tərəfindən işğal olunur.

Bəs, bu müsibətlərdən qurtarmaq üçün çıxış yolu varmı? Filmdə bu yol göstərilir. Vətən uğrunda ölmək üçün onu alınmaz qalaya çevirmək lazımdır. Bu qalalar Vətənimizi qorumaqda babalarımız üçün əsil sipərə çevrilib. Onlar burada Vətən uğrunda şəhid olsalar belə torpağı qoruyublar, Vətənin müdafiəsindən bir an belə geri çəkilməyiblər. Bəli, bu gün qalalarımızın üstündə qarğalar fırlanır. Nə üçün? Çünki qarğalar uzunömürlü olur. Onlar uzun illər burada düşmən cəsədlərinin iyinə toplaşıblar. İndi də onlara düşmən cəsədi lazımdır. Onu isə qəhrəman xalqımız onlara yem etməlidir. Özü də Azərbaycan adlı basılmaz qalaya sığınaraq.

Aktrisa Sona Mikayılovanın oğlunu itirmiş qəhrəmanı Əsli arvadın dediyi bu sözlərə diqqət yetirin: “Biz qaçdıqca, bizi qovacaqlar”. Necə də yerində deyilmiş ifadədir.

Filmdə bir “ağ at” obrazı da var. Kinoçəkənlər onu özləri ilə buraya gətirmişlər və elə ilk çəkilişdə bu at qəhrəmanı yerə vurur. Bununla da çəkiliş dayanır. Onlar şəhərə qayıdır, ağ at isə qalada qalır. Bizə “ağ atlar” döyüş üçün lazımdır. Kino çəkmək üçün yox. Bəli, biz döyüşçü ağ atlı oğlanı gözləyirik. O, bizim içimizdən çıxmalı və bu xalqı öz ardınca döyüşə aparmalıdır.

Bir sözlə, film təsirli kino əsəridir. Söz yox ki, biz burada qüsur axtarmaq fikrindən uzağıq. Bizə belə gəlir ki, film qusurlardan da xali deyil. Ancaq bizi sevindirən odur ki, bu xalqın müsibətlərini və ondan çıxış yolunu göstərən maraqlı bir film yaranıb.

Filmdə Rasim Balayev, Məbud Məhərrəmov, Vidadi Həsənov, Firəngiz Mütəllimova, Qorxmaz Əlili, Sona Mikayılova kimi məşhur aktyorlarla yanaşı, gənclər də çəkiliblər.

Amma operator işinə söz ola bilməz. Bir daha Kənan Məmmədovu belə güclü panoram çəkilişlərinin müəllifi kimi gördüm.

M.MÜKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 2010.- 24 yanvar.- S. 8.