Ötən illərin
xatirələri.
Xalq
şairi Səməd Vurğunla üç görüş
Çoxdan xoş
xatirəyə dönmüş bu söhbətin tarixi
ötən əsrin ortalarına gedib
çıxır. Qaynar avqust
günləri arxada qalmışdı. Biz tələbə olmuşduq.
Ürəkdən arzuladığımız müəllimlik sənətinə
çatmaq üçün
ilk addımı atmışdıq.
Oktyabr
ayının ikinci yarısı başlanmışdı. Zəng
vuruldu. Hamımızın ilk gündən böyük ehtiram
bəslədiyimiz alim-yazıçı İsmayıl
Şıxlı auditoriyaya daxil oldu. Başqa müəllimlərlə
müqayisədə o, bizə daha yaxın idi: ədəbiyyatdan
yazılı və şifahi imtahanları özü
götürmüşdü. İndi isə xarici ölkələr
ədəbiyyatından mühazirələr oxuyurdu. Ucaboy,
mütənasib bədənli, həmişə təmkinli
görünən alicənab müəllim dərsə
başlamazdan əvvəl bir elan verdi: "Uşaqlar bu gün
yazıçıların Natəvan adına klubunda bədii
yaradıcılıq məsələlərinə həsr
olunmuş müşavirə keçirilir. Davamı sabah
olacaq. Mən öz dərslərimdən icazə verirəm, o
biri dərslər üçün də
nigarançılıq ola bilməz. Kim istəyir durub getsin. Tədbirdə
Səməd Vurğun da iştirak edəcək".
Xəbər
gözlənilməz idi. Təxminən 15-17 tələbə
durub yazıçılar klubuna getdik. Müşavirə təzəcə
başlamışdı. Gözümüz Səməd
Vurğunu axtarırdı. Rəyasət heyətində yox
idi, zalda da görünmürdü. Şairin gəlməməsindən
bərk təəssüf hissi keçirdik. Maraqlı məruzələr
oxundu, çıxışlar oldu.
Müşavirənin ikinci günü vaxtından xeyli əvvəl gəlmişdik. Sədrlik edən ilk natiqə yenicə söz verilmişdi ki, qapı açıldı, Səməd Vurğun salona daxil olub rəyasət heyətində oturdu. Bu an hansı hisslər keçirdiyimi təsvir etməkdə acizəm. Düzü, gözlərimə inana bilmirdim. Hələ uşaqlıqdan şeirlərini sevə-sevə oxuyub əzbərlədiyimiz böyük şair qarşımızda əyləşmişdi. Əynində boz tünd rəngli yaraşıqlı kostyum var idi. Döşünə Stalin mükafatı (sonradan Dövlət mükafatı) laureatının iki medalını vurmuşdu. Heç vaxt xəyala gətirmədiyim belə bir qeyri-adi görüşün həsrətində olduğumdan şairin hər sözünü, hər kəlamını, hər bir hərəkətini diqqətdən yayındırmamağa, hafizəmə həmişəlik həkk etməyə çalışırdım. Aradan keçən bu 56 il ərzində də ölməz şairlə bağlı bir sıra məqamları ən əziz xatirə kimi yaddaşda qoruyub saxlamışam...
Axırda müşavirəni Səməd Vurğun yekunlaşdırdı. Fikir verirdim, son dərəcə obyektiv, təmkinli və ədalətli qaydada.
Böyük şair ədəbiyyatımızın problemləri üzərinə qayıdaraq sərbəst şeir barədə mülahizələrini bildirdi və dedi ki, bu vəzn şeirimiz üçün çox da xarakterik deyil. Doğrudur, mən özüm də vaxtilə bu formaya müraciət etmiş, bəzi nümunələr yaratmışam. Ancaq əminəm ki, bu, bizim şeir ölçümüz, vəznimiz ola bilməz. Əgər Azərbaycan ədəbiyyatında sərbəst şeir ölçüsü deyilən vəzn varsa, bunun ən yaxşı nümunəsi Rəsul Rzanın "Lenin" poemasıdır...
Müşavirə qurtardı. Ancaq
heç kim getməyə
tələsmirdi. Səməd Vurğun Osman Sarıvəlli ilə birlikdə
aşağı enib qarderoba
yaxınlaşdı. O vaxtlar çox dəbdə olan Çin makintoşlarını geyinib, şlyapalarını başlarına qoydular. Osman müəllim
dostunun qoluna girib, küçəyə
çıxdılar. Onlar asta
addımlarla indiki Bülbül
prospektinə tərəf döndülər, biz
isə heyran-heyran onları arxadan "müşayiət edir",
hərəkətlərini izləyirdik. Bu,
1955-ci ilin bir payız
gününün yadda
qalan anlarıdır.
* * *
Şairlə ikinci görüş, tanışlıq bir növ qiyabi xarakter daşıyır. Həmin ilin noyabr ayında SSRİ parlament nümayəndə qrupu ilə Vyetnama gedən Səməd Vurğunun Pekində xəstələnməsi, müalicə olunması xəbəri ölkəyə yayıldı. Bizə bu informasiya nisbətən tez çatmışdı. Tələbə yoldaşımız Tamella Əliyeva şairin qızı Aybənizin rəfiqəsi idi, onlara vaxtaşırı gediş-gəlişi var idi. Bir gün o, həyəcanla dedi: "Uşaqlar, Səməd əmi xəstələnib, Pekində yatır".
Şairin Moskvada, Bakıda aparılan müalicələri yaxşı bir şey vəd etmirdi.
Bu arada Səməd Vurğunun anadan olmasının 50 illik yubileyini keçirmək barədə hökumət qərarı elan olundu, komissiya yaradıldı. Bakıda, digər şəhər və rayonlarda çoxlu tədbirlər oldu. Bizim Pedaqoji İnstitutda, Elmlər Akademiyasında, digər institutlarda, klub və mədəniyyət saraylarında keçirilən bir sıra mərasimləri xoş təəssüratı ilə indi də xatirimdə yaşayır.
Bir cəhəti ayrıca qeyd etmək istərdim: Bu yubiley tədbirlərinə qatılmaqla, sovet ədəbiyyatını yaradan böyük şəxsiyyətlərin, yazıçı və şairlərin, dövlət xadimlərinin, demək olar ki, böyük əksəriyyətini görmüş, çoxlarının çıxışlarına qulaq asmışam. Nikolay Tixonov, Konstantin Simonov, Pavlo Tıçina, Muxtar Auezov, Qafur Qulam, Qumer Bəşirov, Qalaktion Tabidze, Georgi Lebanidze, Pavel Antakolski, Aleksandr Tvardovski... və onlarla başqaları yubiley çıxışlarında Azərbaycan ədəbiyyatı, xüsusilə də Səməd Vurğun haqqında ürək sözlərini deyir, öz səmimi duyğularını bildirirdilər. Bütün bunları görüb-duymaq, gələcək ədəbiyyat müəllimi üçün, şübhəsiz, önəmli idi.
Bizim Pedaqoji İnstitutda, Elmlər Akademiyasında keçirilən yubiley tədbirləri daha maraqlı, yaddaqalan idi. Səməd Vurğun xəstə olduğundan onların heç birində iştirak etmədi. Təntənəli yığıncaqlardan birində şairin müfəssəl tərcümeyi-halını qardaşı, tarixçi alim, rektorumuz Mehdixan Vəkilovun dilindən eşitdik. O, bəzən təfərrüatlara varır, xüsusilə də şairin uşaqlıq, gənclik dövrünün ayrı-ayrı məqamlarını xronoloji ardıcıllıqla açıqladı. Bu epizodların hər birində S.Vurğun şəxsiyyəti, S.Vurğun cəsarəti, S.Vurğun səxavəti, S.Vurğun ucalığı, alicənablığı, onun kamilliyi xarakterik nümunələrlə ifadə olundu.
Mirzə
İbrahimov bildirdi ki, 1937-ci il
davam edirdi. Hər səhər bir qanqaralıq, faciə ilə rastlaşırdıq.
Repressiya
tüğyan edirdi.
Hamımız Səməd üçün
nigaran idik. Səhər tezdən biri-birimizlə şərti işarələrlə
vəziyyətdən xəbər
tuturduq. "Salamatlıqdır,
çox şükür"
sözlərini eşidəndə
rahat nəfəs alırdıq...
Mehdi Hüseyn
xatırlatdı ki, atası Əlibəy (Firudin Köçərli öldürüldükdən sonra
Qazax Müəllimlər
Seminariyasının rəhbəri
idi) Səmədin əla oxumasından tez-tez danışarmış. Tədris planından
əlavə keçilən
fənlərdən də
(musiqi, nəğmə,
rəsmxət) o, ən
yüksək bilik, bacarıq göstərərmiş.
Yubiley təntənələri 1956-cı il may ayının
12-də M.F.Axundov adına
Azərbaycan Dövlət
Opera və Balet Teatrında tamamlandı. Ora düşmək mümkün
deyildi. Veriliş Azərbaycan radiosu
ilə yayımlanırdı,
biz də onun başına yığışmışdıq.
Şair özü də təntənəli yığıncağın
gedişinə xəstə
çarpayısında radiodan
qulaq asırdı.
Yubilyarın adından yenə
qardaşı Mehdixan Vəkilov çıxış
etdi. Təntənəli yığıncağın iştirakçılarına şairin
məktubunu oxudu.
Məktubun son sözlərini deyərkən onu qəhər boğdu, həyəcanını saxlaya
bilmədi. Bu sözlər
hamını kövrəltdi,
çoxlarımızın gözü yaşardı:
"Sizə dünyanın
ən şirin neməti olan cansağlığı arzulayıram!"
... Bakıxanov küçəsindəki geniş
tələbə yataqxanasında
riyaziyyatçı Vaqif
Yolçiyevin otağı
"məşhur" idi.
Mənim
şagird dostum Əziz Həsənov da bu otaqda
qalırdı. Boş vaxtlarda
çoxlarımız ora
toplaşar, söhbət
edər, bəzən nərd də oynayardıq. May ayının 27-si idi.
Yenə bura toplaşmışdıq.
Radioda şən musiqi gedirdi. Saat 20-yə təxminən 15 dəqiqə qalırdı.
Qəfildən musiqi kəsildi,
diktorun hüznlü səsi eşidildi. O
xəbər verdi
ki, uzun sürən ağır xəstəlikdən sonra xalq şairi Səməd Vurğunun gözləri əbədi
qapandı...
* * *
Səhəri günü bütün Bakı Səməd Vurğunla vidalaşmağa
axışırdı. Cənazə
M.Maqomayev adına
Azərbaycan Dövlət
Filarmoniyasında qoyulmuşdu.
Bakı Şəhər Sovetindən
başlayaraq səki boyunca adamlar aramsız buraya axışırdı. Tabutun ətrafı
böyük gül-çiçək
dənizini xatırladırdı.
Elə bil bütün Bakı küçələrə
çıxmış, şairlə
vidalaşmağa gəlmişdi.
Dəfn Fəxri Xiyabanda oldu. Onda xiyabanın ətrafına
hələ hasar da çəkilməmişdi.
Böyük insan dənizi
Fəxri Xiyabana yerləşmədi. Burada böyük
mitinq oldu. Sovet İttifaqının hər
yerindən gəlmiş
adamlar Səməd Vurğun poeziyasının
qüdrətindən danışır,
respublika hökumətinə,
mərhumun ailəsinə,
yaxınlarına başsağlığı
verirdilər. Beləcə,
Bakı, ölkə ictimaiyyəti unudulmaz xalq şairi ilə vidalaşdı. Bu, həm də
bizim şairlə son görüşümüz idi.
* * *
Xatirə-qeydlərə buradaca nöqtə qoymaq olardı. Əgər bir
məqamı nəzərə
almasaydıq. Bu, şairin anadan olmasının Moskvada 70 illik yubiley tədbirlərindən
aldığım təəssürat
idi. 29 noyabr
1976-cı ildə Böyük
Teatrda bu münasibətlə təntənəli
yığıncaq keçirildi.
Tədbirdə Sov. İKP MK Siyasi Bürosu
üzvlüyünə namizədlərdən
Azərbaycan rəhbəri
Heydər Əliyev, ölkənin mədəniyyət
naziri P.Demiçev də iştirak edirdilər. Yazıçılar İttifaqının sədri
N.Tixonov giriş sözü söylədi.
Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı idarə heyətinin sədri İmran Qasımov Səməd Vurğun haqqında dolğun məruzə etdi, çıxışlar oldu.
Rəngarəng konsert proqramı tərtib edilmişdi. Söz Ağdamın
"Qarabağ bülbülləri"
ansamblına verildi.
Onların ifasında
"Qarabağ şikəstəsi"
musiqimizin ölməzliyini
bütün əzəməti
ilə dünyaşöhrətli
teatrın tağları
arasından hər yana yaydı.
Vətənin yeniyetmə
bülbüllərinin çıxışını
dinlədikcə düşündüm:
Bu təntənə, coşğu
bir tərəfdən,
Səməd Vurğun
şəxsiyyətinin etirafıdırsa,
digər tərəfdən,
Azərbaycan musiqisinin,
muğamlarımızın əzəmətindən, onun
ecazkar polifoniyasından
doğan böyük əzəmətdir.
Ruhu şad olsun ölməz şairin!
Əsgər ƏSGƏROV,
ATU "Təbib"
nəşriyyatının
baş redaktoru, respublika
Jurnalistlər Birliyinin üzvü
Xalq qəzeti.- 2011.-
11 sentyabr.- S. 4.