Lənkəran: Şəhid ruhlarına ehtiram daimidir

Sovet ordusunun hissələri 21 il öncə bu cənub şəhərində də silahsız insanları qətlə yetiriblər

Qanlı yanvar günlərində xalqımızın azadlığı uğrunda mübarizədə şəhidlik zirvəsinə ucalanlardan 11-i Lənkəran torpağının övladlarıdır. Onlardan beşi- Telman Bağırov, Mirsalam Əbülfətov, Asif Əsədullayev, Əflatun Kazımov və Azad Mirzəyev yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Bakı küçələrində sovet ordusunun silahlı təcavüzünün qurbanlarından olublar. Bundan bir neçə gün sonra isə daha altı nəfər- Tariyel Abdullayev, Salman Baxşıyev, Rövşən Bədəlov, Vaqif Məmmədov, Rahim Məmmədov və Şahin Məmmədov rus desantçıları tərəfindən Lənkəranın Haftoni meşəliyində vəhşicəsinə qətlə yetiriliblər.

O zaman təkcə paytaxtda deyil, ölkəmizin hər yerində imperiya əsarətinə qarşı etiraz mitinqləri keçirilirdi. Cənub bölgəsində də gərgin vəziyyət yaranmışdı. Azadlıq, müstəqillik istəyən xalq ayağa qalxmışdı. Cəlilabad və Astarada sərhəd zastavalarının nəzarət-keçid məntəqələri dağıdılmışdı. Neftçala və Lənkəranda idarəetməni itirən dövlət orqanları iflic vəziyyətə düşmüşdü. Sovet qoşunlarının döyüş texnikası burada da qan tökməyə tam hazır idi. Bu mənfur niyyətini Bakıda "uğurla" həyata keçirmiş ordunun cəza dəstələri əvvəlcə Neftçalaya yollanaraq azadlıq mücahidlərini qanlarına boyadılar. Növbə Lənkərana çatdı.

Şahidlərin dediyinə görə, Lənkərana yeridilən rus hərbçiləri xalq hərəkatı nümayəndələrindən guya onlarda olan silahları qeyd-şərtsiz təhvil verməyi tələb edir, dinc əhaliyə divan tutmaqla hədə-qorxu gəlirdilər. Vəziyyətin get-gedə daha dramatik hal aldığını görən fəallar dağlıq meşə zolağına çəkildilər ki, şəhərdəki gərginlik səngisin və əhaliyə heç bir xətər toxunmasın. Amma adamların gözünü qırmaq istəyən "xilaskar" ordunun desantçıları dərhal meşəliyi mühasirəyə alaraq oradakı adamları güllə "yağış"ına tutdular. Nəticədə altı lənkəranlı vətənpərvər şəhid oldu...

İyirmi bir ildir ki, Lənkəran şəhərindəki Şəhidlər Xiyabanı müqəddəs ziyarətgaha çevrilib. Burada şəhidlərin xatirəsi daim əziz tutulur. Ötən illərdə başdan-başa yenidən qurulmuş, parlaq qara mərmərlərlə üzlənmiş abidə kompleksində növbəti ildönümü ərəfəsində geniş abadlıq işləri həyata keçirilib. Şəhid məzarlarının və əbədi məşəl kompleksinin ətrafında nümunəvi səliqə-sahman yaradılıb.

...Yanvarın 20-də sübh tezdən miinlərlə lənkəranlı Şəhidlər Xiyabanına gələrək azadlıq uğrunda mərd mübarizlərin ruhlarına dərin ehtiramını bildirirdi. Hava çiskinli idi. Sanki göylər bir ana-bacı mehri ilə faciə qurbanları üçün göz yaşı axıdır, qırmızı qərənfillər onların qəhrəmanlığına məmnunluqla baş əyirdı. Mənsə düşünürdüm ki, saplağındakı qayçı yeri o gülləri heç ağrıtmır da. Axı, ölkəmizin hər yerində olduğu kimi, Lənkəranda da azadlıq tariximizin şərəfli bir günü qeyd edilirdi.

Mərasimdə şəhər rəhbərliyinin adından Əbədi məşəl kompleksinə əklil qoyuldu. Adamlar axın-axın abidə önündən keçdilər. Anım mərasimi xeyli çəkdi. Şəhid məzarlarını da ziyarət edən şəhər rəhbərliyi buraya toplaşmış şəhid ailələrinin üzvləri ilə görüşdü. Onların qayğıları ilə yaxından maraqlandı.

Sonra Nəcəf bəy Vəzirov adına Lənkəran Dövlət Dram Teatrında şəhidlərə həsr olunmuş bədii kompozisiya nümayiş etdirildi. Şəhər ictimaiyyətinin nümayəndələri peşəkar aktyorların səhnədə canlandırdığı faciə anlarını, qəhrəmanlıq salnaməsinin səhifələrini maraqla izlədilər.

Saat 12-də bütün ölkədə, o cümlədən də Lənkəranda şəhidlərin xatirəsi sükutla yad edildi. Küçə və meydanlarda hərəkət bir dəqiqəlik dayandı. Yalnız avtomobillərin aramsız siqnal səsləri eşidilirdi...

Bir qədər sonra isə mən qələm dostlarımla yenidən Lənkəranın Şəhidlər Xiyabanına qayıtdım. Ziyarətçilər yenə də az deyildi. Qara mərmərli lövhələrin birinin önündə ayaq saxladıq. Bu, Asif Kamil oğlu Əsədullayevə aid lövhə idi. Jurnalist dostum Ağaddin Babayev kövrək halda köks ötürərək dedi:

-Asif bizim Şağlaser kəndində çoxuşaqlı ailənin övladı idi. Məndən bir yaş böyük idi. Dostluq edirdik. O, Neft Akademiyasını bitirdikdən sonra Bakıda qalıb işləyirdi. Ölümündən az öncə paytaxtda yeni mənzil də almışdı, amma orada bir gün belə yaşamaq Asifə nəsib olmadı. Aeroport yolunda gülləbarana düşərək yerindəcə həlak oldu. Səkkiz yaşlı qızını və dörd yaşlı oğlunu atasız qoydu. Asif kəndimizin qəbristanlığında uyuyur. Bakının Sabunçu qəsəbəsindəki bir küçə və Şağlaser kənd orta məktəbi onun adını daşıyır. Sadə, zəhmətkeş, ailəcanlı, təmkinli bir insan idi. Onun adıyla bütün kəndimiz fəxr edir. Allah rəhmət eləsin!

Digər jurnalist dostum, tələbəlik yoldaşım Sərraf Talıblı hekayətdən kövrəldiyini gizlətməyə çalışsa da, mümkün olmadı. Axı, şəhid Asif Əsədullayev onun da həmkəndlisi, yaşıdı və dostu olub. Qanlı yanvar hadisələri zamanı Sərraf Talıblı Lənkəran radiosunun məsul redaktoru vəzifəsində çalışırdı.

-Yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Bakıda faciə törədildikdən sonra ölkədə komendant saatı tətbiq edilmişdi,-deyə o bildirdi. -Elektron kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyəti dayandırılmışdı. Təkcə bizim radiomuz susmamışdı və sovet qoşunlarının Bakıda törətdiyi qətliam barədə həqiqəti yaya bilirdi. Özü də dörd dildə. Lənkərana gəlib qanlı cinayətlərini həyata keçirən rus hərbçiləri bundan duyuq düşəndə artıq biz təhlükəsizlik tədbirlərimizi görmüş, veriliş qovluqlarımızı və sairəni gizlədə bilmişdik. Yoxlayıcılara dedik ki, bu, adi bir qovşaqdır, bizim şəhərdən kənar efirə çıxışımız yoxdur. Onlar hər yeri ələk-vələk elədilər, hərəkat fəallarında silah tapa bilmədikləri kimi, bizim redaksiyanın damında və zirzəmisində radiostansiya axtarışları da nəticəsiz qaldı... Demək istəyirəm ki, hər bir azərbaycanlı kimi, biz də imkanımız daxilində imperiya cəlladlarına barışmaz münasibətimizi göstərirdik.

Qarabağ uğrunda döyüşlərdə həlak olmuş neçə-neçə lənkəranlı şəhid də bu xiyabanda uyuyur. Bura bütün şəhid ruhlarının əbədi rahatlıq tapdığı bir məkandır. Ziyarətçilər onların xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq məzarları önündə baş əyir, hər birini sükutla yad edirdilər.

Xiyabanda balaca, qəşəng bir qız diqqətimi cəlb elədi. Babasının əlindən tutaraq şəhid məzarlarının önündən keçən bu qız lövhələrə yazılmış adları höccələyə-höccələyə oxuyurdu. Yaxınlaşıb onunla tanış oldum.

-Adım Zəhra, soyadım Kərimlidir. Lənkərandakı 7 saylı məktəbin 1-ci sinfində oxuyuram. -Buraya nə üçün gəlmisən?

-Babam dedi ki, hamı şəhidləri ziyarət edir, gəl, səni də aparım. Mən də gəldim. Axı, onlar bizim azadlığımız üçün canlarını veriblər. Babam deyir ki, biz şəhidlərin hamısını tanımalıyıq. Elə tanımağa gəlmişəm də!..

Mən iki gün Lənkəranda oldum. Qəhrəmanlıq ənənələrinin uca tutulduğunu, şanlı tariximizə hədsiz hörmət bəsləndiyini gördüm. 1918-ci ilin Mart soyqırımı qurbanlarının və Xocalı faciəsində həlak olanların xatirə memorialı yüksək vətənpərvərliklə yaradılıb, elə o cür də qorunub-saxlanır. Buradakı Ana abidəsinin önü hər zaman güllərlə bəzədilmiş olur.

Ertəsi gün isə lənkəranlılar tank qoşunları general-mayoru, iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Həzi Aslanovun anadan olmasının 101-ci ildönümünü qeyd etdilər. İgid həmyerlimizin şəhərin mərkəzindəki möhtəşəm abidəsi kütləvi ziyarət edildi. Tədbirlər Həzi Aslanovun ev-muzeyində davamını tapdı.

...Mənə bu barədə kimsə bir söz deməsə də, bilirəm ki, yanvarın 26-da da lənkəranlılar mütləq Şəhidlər Xiyabanına gedəcəklər. Çünki, 21 il öncə, məhz həmin gün qaniçən sovet ordusunun hissələri Lənkərana gələrək Haftoni meşəliyində adamları qətlə yetiriblər. O zaman daha altı nəfər lənkəranlı şəhidlik zirvəsinə ucalıb.

Lənkəranda düzənlənən tədbirlər gənclərin hərbi-vətənpərvərlik ruhunun daha da yüksəldilməsi baxımından müstəsna önəm daşıyır.

Sovet ordusunun hissələri 21 il öncə bu cənub şəhərində də silahsız insanları qətlə yetiriblər

Qanlı yanvar günlərində xalqımızın azadlığı uğrunda mübarizədə şəhidlik zirvəsinə ucalanlardan 11-i Lənkəran torpağının övladlarıdır. Onlardan beşi- Telman Bağırov, Mirsalam Əbülfətov, Asif Əsədullayev, Əflatun Kazımov və Azad Mirzəyev yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Bakı küçələrində sovet ordusunun silahlı təcavüzünün qurbanlarından olublar. Bundan bir neçə gün sonra isə daha altı nəfər- Tariyel Abdullayev, Salman Baxşıyev, Rövşən Bədəlov, Vaqif Məmmədov, Rahim Məmmədov və Şahin Məmmədov rus desantçıları tərəfindən Lənkəranın Haftoni meşəliyində vəhşicəsinə qətlə yetiriliblər.

O zaman təkcə paytaxtda deyil, ölkəmizin hər yerində imperiya əsarətinə qarşı etiraz mitinqləri keçirilirdi. Cənub bölgəsində də gərgin vəziyyət yaranmışdı. Azadlıq, müstəqillik istəyən xalq ayağa qalxmışdı. Cəlilabad və Astarada sərhəd zastavalarının nəzarət-keçid məntəqələri dağıdılmışdı. Neftçala və Lənkəranda idarəetməni itirən dövlət orqanları iflic vəziyyətə düşmüşdü. Sovet qoşunlarının döyüş texnikası burada da qan tökməyə tam hazır idi. Bu mənfur niyyətini Bakıda "uğurla" həyata keçirmiş ordunun cəza dəstələri əvvəlcə Neftçalaya yollanaraq azadlıq mücahidlərini qanlarına boyadılar. Növbə Lənkərana çatdı.

Şahidlərin dediyinə görə, Lənkərana yeridilən rus hərbçiləri xalq hərəkatı nümayəndələrindən guya onlarda olan silahları qeyd-şərtsiz təhvil verməyi tələb edir, dinc əhaliyə divan tutmaqla hədə-qorxu gəlirdilər. Vəziyyətin get-gedə daha dramatik hal aldığını görən fəallar dağlıq meşə zolağına çəkildilər ki, şəhərdəki gərginlik səngisin və əhaliyə heç bir xətər toxunmasın. Amma adamların gözünü qırmaq istəyən "xilaskar" ordunun desantçıları dərhal meşəliyi mühasirəyə alaraq oradakı adamları güllə "yağış"ına tutdular. Nəticədə altı lənkəranlı vətənpərvər şəhid oldu...

İyirmi bir ildir ki, Lənkəran şəhərindəki Şəhidlər Xiyabanı müqəddəs ziyarətgaha çevrilib. Burada şəhidlərin xatirəsi daim əziz tutulur. Ötən illərdə başdan-başa yenidən qurulmuş, parlaq qara mərmərlərlə üzlənmiş abidə kompleksində növbəti ildönümü ərəfəsində geniş abadlıq işləri həyata keçirilib. Şəhid məzarlarının və əbədi məşəl kompleksinin ətrafında nümunəvi səliqə-sahman yaradılıb.

...Yanvarın 20-də sübh tezdən miinlərlə lənkəranlı Şəhidlər Xiyabanına gələrək azadlıq uğrunda mərd mübarizlərin ruhlarına dərin ehtiramını bildirirdi. Hava çiskinli idi. Sanki göylər bir ana-bacı mehri ilə faciə qurbanları üçün göz yaşı axıdır, qırmızı qərənfillər onların qəhrəmanlığına məmnunluqla baş əyirdı. Mənsə düşünürdüm ki, saplağındakı qayçı yeri o gülləri heç ağrıtmır da. Axı, ölkəmizin hər yerində olduğu kimi, Lənkəranda da azadlıq tariximizin şərəfli bir günü qeyd edilirdi.

Mərasimdə şəhər rəhbərliyinin adından Əbədi məşəl kompleksinə əklil qoyuldu. Adamlar axın-axın abidə önündən keçdilər. Anım mərasimi xeyli çəkdi. Şəhid məzarlarını da ziyarət edən şəhər rəhbərliyi buraya toplaşmış şəhid ailələrinin üzvləri ilə görüşdü. Onların qayğıları ilə yaxından maraqlandı.

Sonra Nəcəf bəy Vəzirov adına Lənkəran Dövlət Dram Teatrında şəhidlərə həsr olunmuş bədii kompozisiya nümayiş etdirildi. Şəhər ictimaiyyətinin nümayəndələri peşəkar aktyorların səhnədə canlandırdığı faciə anlarını, qəhrəmanlıq salnaməsinin səhifələrini maraqla izlədilər.

Saat 12-də bütün ölkədə, o cümlədən də Lənkəranda şəhidlərin xatirəsi sükutla yad edildi. Küçə və meydanlarda hərəkət bir dəqiqəlik dayandı. Yalnız avtomobillərin aramsız siqnal səsləri eşidilirdi...

Bir qədər sonra isə mən qələm dostlarımla yenidən Lənkəranın Şəhidlər Xiyabanına qayıtdım. Ziyarətçilər yenə də az deyildi. Qara mərmərli lövhələrin birinin önündə ayaq saxladıq. Bu, Asif Kamil oğlu Əsədullayevə aid lövhə idi. Jurnalist dostum Ağaddin Babayev kövrək halda köks ötürərək dedi:

-Asif bizim Şağlaser kəndində çoxuşaqlı ailənin övladı idi. Məndən bir yaş böyük idi. Dostluq edirdik. O, Neft Akademiyasını bitirdikdən sonra Bakıda qalıb işləyirdi. Ölümündən az öncə paytaxtda yeni mənzil də almışdı, amma orada bir gün belə yaşamaq Asifə nəsib olmadı. Aeroport yolunda gülləbarana düşərək yerindəcə həlak oldu. Səkkiz yaşlı qızını və dörd yaşlı oğlunu atasız qoydu. Asif kəndimizin qəbristanlığında uyuyur. Bakının Sabunçu qəsəbəsindəki bir küçə və Şağlaser kənd orta məktəbi onun adını daşıyır. Sadə, zəhmətkeş, ailəcanlı, təmkinli bir insan idi. Onun adıyla bütün kəndimiz fəxr edir. Allah rəhmət eləsin!

Digər jurnalist dostum, tələbəlik yoldaşım Sərraf Talıblı hekayətdən kövrəldiyini gizlətməyə çalışsa da, mümkün olmadı. Axı, şəhid Asif Əsədullayev onun da həmkəndlisi, yaşıdı və dostu olub. Qanlı yanvar hadisələri zamanı Sərraf Talıblı Lənkəran radiosunun məsul redaktoru vəzifəsində çalışırdı.

-Yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Bakıda faciə törədildikdən sonra ölkədə komendant saatı tətbiq edilmişdi,-deyə o bildirdi. -Elektron kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyəti dayandırılmışdı. Təkcə bizim radiomuz susmamışdı və sovet qoşunlarının Bakıda törətdiyi qətliam barədə həqiqəti yaya bilirdi. Özü də dörd dildə. Lənkərana gəlib qanlı cinayətlərini həyata keçirən rus hərbçiləri bundan duyuq düşəndə artıq biz təhlükəsizlik tədbirlərimizi görmüş, veriliş qovluqlarımızı və sairəni gizlədə bilmişdik. Yoxlayıcılara dedik ki, bu, adi bir qovşaqdır, bizim şəhərdən kənar efirə çıxışımız yoxdur. Onlar hər yeri ələk-vələk elədilər, hərəkat fəallarında silah tapa bilmədikləri kimi, bizim redaksiyanın damında və zirzəmisində radiostansiya axtarışları da nəticəsiz qaldı... Demək istəyirəm ki, hər bir azərbaycanlı kimi, biz də imkanımız daxilində imperiya cəlladlarına barışmaz münasibətimizi göstərirdik.

Qarabağ uğrunda döyüşlərdə həlak olmuş neçə-neçə lənkəranlı şəhid də bu xiyabanda uyuyur. Bura bütün şəhid ruhlarının əbədi rahatlıq tapdığı bir məkandır. Ziyarətçilər onların xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq məzarları önündə baş əyir, hər birini sükutla yad edirdilər.

Xiyabanda balaca, qəşəng bir qız diqqətimi cəlb elədi. Babasının əlindən tutaraq şəhid məzarlarının önündən keçən bu qız lövhələrə yazılmış adları höccələyə-höccələyə oxuyurdu. Yaxınlaşıb onunla tanış oldum.

-Adım Zəhra, soyadım Kərimlidir. Lənkərandakı 7 saylı məktəbin 1-ci sinfində oxuyuram. -Buraya nə üçün gəlmisən?

-Babam dedi ki, hamı şəhidləri ziyarət edir, gəl, səni də aparım. Mən də gəldim. Axı, onlar bizim azadlığımız üçün canlarını veriblər. Babam deyir ki, biz şəhidlərin hamısını tanımalıyıq. Elə tanımağa gəlmişəm də!..

Mən iki gün Lənkəranda oldum. Qəhrəmanlıq ənənələrinin uca tutulduğunu, şanlı tariximizə hədsiz hörmət bəsləndiyini gördüm. 1918-ci ilin Mart soyqırımı qurbanlarının və Xocalı faciəsində həlak olanların xatirə memorialı yüksək vətənpərvərliklə yaradılıb, elə o cür də qorunub-saxlanır. Buradakı Ana abidəsinin önü hər zaman güllərlə bəzədilmiş olur.

Ertəsi gün isə lənkəranlılar tank qoşunları general-mayoru, iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Həzi Aslanovun anadan olmasının 101-ci ildönümünü qeyd etdilər. İgid həmyerlimizin şəhərin mərkəzindəki möhtəşəm abidəsi kütləvi ziyarət edildi. Tədbirlər Həzi Aslanovun ev-muzeyində davamını tapdı.

...Mənə bu barədə kimsə bir söz deməsə də, bilirəm ki, yanvarın 26-da da lənkəranlılar mütləq Şəhidlər Xiyabanına gedəcəklər. Çünki, 21 il öncə, məhz həmin gün qaniçən sovet ordusunun hissələri Lənkərana gələrək Haftoni meşəliyində adamları qətlə yetiriblər. O zaman daha altı nəfər lənkəranlı şəhidlik zirvəsinə ucalıb.

Lənkəranda düzənlənən tədbirlər gənclərin hərbi-vətənpərvərlik ruhunun daha da yüksəldilməsi baxımından müstəsna önəm daşıyır.

Əli NƏCƏFXANLI

Xalq qəzeti.- 2011.- 25 yanvar.- S. 7.