Azərbaycan dilinin saflığının qorunub saxlanılması və inkişaf etdirilməsi daim dövlətin diqqət mərkəzindədir

Prezident İlham Əliyevin təsdiq etdiyi yeni Dövlət Proqramı bu siyasəti daha da intensivləşdirir

Ana dilimizə hörmət və qayğı daimi olmalıdır. Biz ana dilimizi xarici təsirdən qorumalıyıq. Ana dilimiz bizim toxunulmaz sərvətimizdir. Azərbaycan xalqının formalaşmasında, müstəqil Azərbaycanın formalaşmasında ana dilimiz - Azərbaycan dili müstəsna rol oynamışdır. Biz elə etməliyik ki, dilimizin saflığını daim qoruyaq. Bu məsələyə çox ciddi diqqət göstərilməlidir.

İlham ƏLİYEV,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin tarixi köklərə malikdir. Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm...İnkişaf etmiş zəngin dil mədəniyyətinə sahib olan xalq əyilməzdir, ölməzdir, böyük gələcəyə malikdir. Ona görə də xalqımıza ulu babalardan miras qalan bu ən qiymətli milli sərvəti hər bir Azərbaycan övladı göz bəbəyi kimi qorumalı, daim qayğı ilə əhatə etməlidir.

Heydər ƏLİYEV,

Ümummilli lider

Dil millətin varlığının əsas şərtlərindən, atributlarından və göstəricilərindən biridir. Hər bir xalqın ana dili onun qürur mənbəyi, milli-mənəvi sərvətidir. Xalqımızın varlığını yaşadan, Azərbaycanı müstəqil dövlət kimi tanıdan ana dilimiz hər bir azərbaycanlıya dövlət rəmzlərimiz olan himn, gerb, bayraq kimi müqəddəsdir. Ana dilimiz əsrlərdən bəri milli-mənəvi varlığımızı, xalqımızın mövcudluğunu qoruyub saxlayıb. Tarix boyu başı min bəlalar çəkmiş Azərbaycan xalqı zaman-zaman repressiyalara məruz qalsa da, öz ana dilini qoruyub saxlaya bilmişdir. Müxtəlif dövrlərdə xalqımız ədalətsizliklərlə, təzyiqlərlə, əzab - əziyyətlərlə qarşılaşsa da müqəddəs sərvətimiz olan ana dilimizi qoruyub yaşatmış, daha da inkişaf etdirərək ən mükəmməl dil səviyyəsinə qaldıra bilmişdir.

Böyük tarixi şəxsiyyət Heydər Əliyevin 1969-cu ilin iyulunda respublika rəhbərliyinə gəlişi ilə Azərbaycan dilinə rəsmi münasibət çox sürətlə və əsaslı şəkildə dəyişdi. Respublika rəhbəri həmin çətin dövrdə ana dilinin qorunmasını, onun işlənmə sferasını və fəaliyyət dairəsini genişləndirməkdən başladı. Ulu öndərin Azərbaycana, onun sosial-mədəni, iqtisadi, siyasi inkişafına, milli-mənəvi intibahına həsr olunan, xalqımızın tarixində bütöv mərhələ təşkil edən yorulmaz fəaliyyətində milli dil siyasəti həmişə prioritet təşkil edib. Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətinin bütöv milli mühitini əhatə edən dil siyasəti xalqın tarixi uğurlarına əsaslanaraq böyük perspektivlərə istiqamətləndi. Sovet hakimiyyəti dövründə əhalisinin əksəriyyətinin azərbaycanlılardan ibarət olmasına baxmayaraq, respublikamızda Azərbaycan dili hakim bir dil deyildi. Ana dilimizin inkişaf etdirilməsinə, zənginləşdirilməsinə lazımi diqqət yetirilmirdi. Ümummilli lider ölkəyə rəhbərlik etdiyi dövrdə həyata keçirdiyi tədbirlər hesabına ana dilini dövlət dili səviyyəsinə qaldırdı və xalqımızın milli sərvətini özünə qaytardı. Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərliyi dövründəki fəaliyyətinin nəticəsi olaraq, 1978-ci il Konstitusiyasında Azərbaycan dilinin dövlət dili statusu təsbit edildi. Kommunist ideologiyasının sərt hökmranlığı dövründə, sözün əsl mənasında, qəhrəmanlığa bərabər olan bu qətiyyətli addım gələcəyin müstəqil, yeni Azərbaycanı naminə atılmışdı. Ümumiyyətlə, ana dilimizin dünya dilləri səviyyəsinə qalxaraq dünya azərbaycanlılarının ünsiyyət vasitəsinə çevrilməsi və milli birlik göstəricisi kimi beynəlxalq aləmdə böyük rol oynaması Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin Konstitusiyası qəbul olunarkən dövlət dili öndə olan bir məsələ idi. Ana dilinə nüfuz qazandırmaq, bu məsələnin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu göstərmək üçün ümummilli lider Heydər Əliyev bunun ayrıca müzakirəsini və referendumda səsə qoyulmasını təklif etdi. Çoxlu müzakirələr aparıldı. Müzakirələrdə dilçilər, ədəbiyyatçılar, tarixçilər, yazıçılar, filosoflar - bütün ziyalılar iştirak etdilər və hər kəs o zaman bu məsələ ilə bağlı öz fikrini bildirdi.

1995-ci il noyabrın 12-də qəbul edilmiş müstəqil dövlətimizin Konstitusiyasında Azərbaycan dili rəsmi dövlət dili elan olundu. Konstitusiyanın 21-ci maddəsində deyilir: "Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını təmin edir".

Heydər Əliyevin Azərbaycan dilinin milli-mənəvi, siyasi-hüquqi haqqının bərpa olunması istiqamətində atdığı zəruri addımlardan biri 2001-ci il iyunun 18-də "Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında" fərmanın imzalanması olmuşdur. Fərmanda Azərbaycan dilinin tarixi inkişaf yolları, habelə müstəqil dövlətçilik atributu kimi rolu və funksiyası göstərilmiş, əvvəlki illərdə tətbiqi vəziyyəti və saflığının qorunması hərtərəfli nəzərdən keçirilmişdir. Eyni zamanda, problem və nöqsanlar müəyyənləşdirilərək onların aradan qaldırılması barədə müvafiq tapşırıqlar verilmiş və qəti olaraq 2001-ci il avqust ayının 1-dən latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçilməsi qərara alınmışdır. Həmin il avqustun 9-da "Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında" Qanun və dil siyasəti haqqında normativ hüquqi aktlar qəbul olunmuşdur. Bununla da ölkəmizdə ana dilinin hüquqi əsasları və dilimizin saflığının qorunması, habelə inkişafının icra mexanizmləri müəyyənləşdirilmişdir. 2001-ci il avqustun 9-da imzalanan sərəncama əsasən 1 avqust ölkəmizdə Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü kimi qeyd edilir. Artıq 11 ildir ki, biz ana dilimizlə bağlı bu qürur doğuracaq günü böyük təntənə ilə qeyd edirik.

Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Bu, ilk növbədə xalqımızın dünya xalqlarının ümumi yazı sisteminə qoşulması üçün yeni perspektivlər açdı. Bundan sonra ana dilimizin saflığının qorunması və daha da inkişafı ilə əlaqədar müvafiq qanunların, eləcə də digər normativ aktların qəbul olunması sürətləndirildi. Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçilməsini yüksək qiymətləndirən ulu öndər deyirdi: "Bilirsiniz ki, mən son vaxtlar Azərbaycanın dövlət dili, ana dili, Azərbaycan dili haqqında bir çox fərmanlar vermişəm. Azərbaycanın latın əlifbasına, latın qrafikasına keçməsi haqqında fərman vermişəm. Bu, artıq avqust ayının 1-dən tətbiq olunubdur. Çox məmnunam ki, mən buna nail oldum. Çünki bəziləri etiraz edirdilər ki, qısa müddətdə buna nail olmaq olmaz. Amma, oldu. Bütün dövlət orqanlarında, hakimiyyət orqanlarında, təkcə dövlət, hakimiyyət orqanlarında yox, təhsildə, biznes sahəsində, hər yerdə Azərbaycanın dövlət dili, ana dili, Azərbaycan dili hakim olmalıdır".

Müstəqillik illərində Azərbaycan dilçiliyinin uğurları çoxdur. Xüsusən də Azərbaycan ədəbi dil tarixinin tədqiqi geniş vüsət almışdır. Dilimizin praktik məsələlərinin kamilləşməsinə, onun tarixinin, mənşəyinin öyrənilməsinə daha çox diqqət yetirilmişdir. "Millətin milliliyini saxlayan onun dilidir" prinsipi ilə davam etdirilən dil siyasəti ana dilimizin yüksək səviyyədə inkişafını təmin etdi. Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi yaşaması, möhkəmlənməsi, inkişaf etməsi xalqımızın ən böyük nailiyyətlərindən biridir. Bu sahədə qəbul olunan qanunlar və qanunvericilik aktları Azərbaycan dilinin nüfuzunun yüksəlməsinə və türk dilləri arasında mötəbər mövqe qazanmasına xidmət edirdi. Bu təkcə dil məsələsi yox, eyni zamanda azərbaycançılıq məsələsi idi. Bu siyasəti layiqincə davam etdirən möhtərəm Prezident İlham Əliyevin 2004-cü il yanvarın 12-də imzaladığı "Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında", 2004-cü il yanvarın 14-də "Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının nəşri haqqında", eləcə də 2007-ci il dekabrın 30-da "Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin Azərbaycan dilində nəşri nəzərdə tutulan əsərlərinin siyahısının təsdiq edilməsi haqqında" sərəncamları ana dilinin həyatımızın bütün sahələrində tam və müfəssəl tətbiqini gerçəkləşdirdi. Ana dilimizi böyük ictimai-siyasi hadisə kimi dəyərləndirən Prezident İlham Əliyev onun həyatımızın mühüm amili olduğunu diqqətə çatdıraraq bu dilin daha da inkişaf etdirilməsi və beynəlxalq səviyyəyə çatdırılması üçün bir - birinin ardınca sərəncamlar imzaladı və dövlət proqramlarını təsdiqlədi. Dövlət başçısının çıxışlarında dil, ədəbiyyat məsələlərinə daim xüsusi diqqət göstərilir, Azərbaycan dilinin, eyni zamanda, türk dilləri miqyasında mövqeyi get-gedə sürətlə yüksəlir.

Müasir beynəlxalq münasibətlər şəraitində ana dilini inkişaf etdirmək, həm də qorumaq çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu gün Azərbaycan dilinin hərtərəfli inkişafı, diplomatiya aləminə yol açması, dünyanın ən mötəbər tribunalarından eşidilməsi həyata keçirilən siyasətin prioritet vəzifələrindən biridir. Prezident İlham Əliyevin 2012-ci il 23 may tarixli "Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında" sərəncamı da bununla əlaqədar qarşıya çox önəmli və aktual vəzifələr qoyub. Azərbaycan Prezidentinin bu sərəncamı dövlətimizin dil siyasətinin yeni mərhələdə davamıdır. Bu əhəmiyyətli sənədin mühüm cəhətlərindən biri dövlət başçısının ana dilinə, dövlət dilinə münasibəti məsələsidir. Bu münasibət göstərir ki, dövlətimiz həqiqətən xalqın arzuları, idealları ilə yaşayan, bu arzuları reallığa çevirən müstəqil dövlətdir. Prezident İlham Əliyev milli xüsusiyyətlərimizin saxlanmasında ana dili və ədəbiyyatımızın başlıca amillərdən olduğunu dəfələrlə diqqətə çəkərək demişdir: "Bizi millət kimi qoruyub saxlayan məhz dilimiz, ədəbiyyatımız, tariximiz, ənənələrimizdir".

Müasir qloballaşma şəraitində Azərbaycan dünyaya sürətlə inteqrasiya olunur. Ölkəmizin beynəlxalq aləmdəki əlaqələri getdikcə genişlənir, mövqeyi daha da möhkəmlənir.Azərbaycan yalnız regionda deyil, eyni zamanda, dünyada güclü, iqtisadi cəhətdən qüdrətli bir dövlətə çevrilir. Hazırda ölkəmizlə əməkdaşlıq etmək istəyən dövlətlərin sayı durmadan artır. Ona görə də respublikamızın mədəniyyət siyasəti, o cümlədən dil siyasəti də dünya üçün maraqlıdır.

Prezident İlham Əliyevin 2012-ci il 23 may tarixli "Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında" sərəncamı qarşıya bir sıra vəzifələr qoymuşdur. Ölkə başçısının sərəncamı qloballaşma şəraitində Azərbaycan dili ilə bağlı bir sıra mühüm prinsipləri əhatə edir. Bu sənədin Azərbaycan dilinin inkişafında çox önəmli rolu olacaq. Açıq etiraf edək ki, bu gün ölkəmizdə Azərbaycan dilinin saflığının qorunması istənilən səviyyədə deyil. Paytaxt küçələrindəki reklamlarda, xüsusilə restoran və ticarət şəbəkələrinin önündəki bildirişlərin xarici dillərdə yazılması ana dilimizin saflığının qorunmasına etinasız yanaşmadan xəbər verir. Hazırda bir sıra dövlət idarələrində işləyənlər hələ də əhali ilə rus dilində danışırlar. Bu da həmin şəxslərin ana dilini öyrənməsinə bir o qədər də maraqlı olmadıqlarının nəticəsidir. Görünür, belələri ana dilinin qorunması və işlədilməsi haqqında qəbul olunan qanun və digər sənədlərə əməl etmək istəmirlər. Ancaq unudurlar ki, Azərbaycanda yaşayan və işləyən hər bir şəxs ölkə qanunlarına qeyd - şərtsiz əməl etməlidir. Xalqımızın milli sərvəti sayılan ana dilimizin inkişafı, işlənməsi və qorunması ilə əlaqədar qəbul edilən qərarların icrasına nəzarət hər birimizin vətəndaşlıq borcumuzdur. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən hər bir xarici şirkətə əlverişli şərait yaradılması ölkəmizdə demokratik prinsiplərin inkişafına xüsusi önəm verilməsinin və müstəqil dövlətimizin beynəlxalq aləmə inteqrasiyasının təzahürüdür. Ancaq həmin şirkətlərin ana dilimizə sayqısızlığının qarşısının qanunla alınmaması dilimizin inkişafına vurulan zərbədir.

Bu gün kütləvi informasiya vasitələrində, xüsusilə hər gün insanlarla təmasda olan televiziya və radio verilişlərində də ana dilimizin işlədilməsinə və saflığının qorunmasına biganəlik hiss olunur. Bu da ilk növbədə ondan irəli gəlir ki, həmin sahədə çalışanların əksəriyyəti qeyri - peşəkarlardır. Təəssüf ki, bəzi televiziya kanalları özlərinə işçi axtararkən ilk növbədə üstünlüyü xarici görünüşə verirlər. Ancaq belələri işə qəbul etdikləri şəxslərin Azərbaycan dilini mükəmməl bilmələrini önəmli hesab etmirlər. Bu da ana dilimizin inkişafına öz mənfi təsirini göstərməkdədir. Acınacaqlı haldır ki, son vaxtlar əksər televiziya ekranlarında və radio verilişlərində belə hallarla çox tez - tez qarşılaşırıq. Bu məsələ dövlət səviyyəsində keçirilən tədbirlərdə də dəfələrlə xüsusi vurğulanıb. Dövlətimizin başçısı çıxışlarının birində bəzi mətbuat orqanlarında, radio və televiziya kanallarında ədəbi dil normalarının pozulmasının adi hal aldığını diqqətə çatdırmış və ana dilimizin işlədilməsinə göstərilən biganəliyi kəskin tənqid edərək demişdir:"Biz dilimizi qorumalıyıq. Kim bunu qorumalıdır? İlk növbədə ziyalılar, ədiblər, şairlər, eyni zamanda nüfuzlu insanlar, söz sahibləri, bizim televiziya kanalları. Mən də baxıram bizim kanallara. Başqa qüsurlarla yanaşı, bax, bu, məni çox incidir. Bizim dilimizə aid olmayan kəlmələr işlədilir. Nə üçün? Axı bizim eyni məna daşıyan bir neçə kəlməmiz vardır. Sən Azərbaycan sözündən istifadə et. Başqa dil bilmək lazımdır. Mən hesab edirəm ki, bizim vətəndaşlarımız nə qədər çox dil bilsə, o qədər yaxşıdır. Xüsusilə gənclərimiz həm rus dilini, ingilis dilini, həm türk dilini bilməlidirlər. Ancaq biz dilimizi qorumalıyıq. Ona görə ki, bu, çox ciddi məsələdir".

Yaddan çıxarmamalıyıq ki, dil sadəcə ünsiyyət vasitəsi deyil, eyni zamanda ədəbiyyatdır, tarixdir, mahnıdır, musiqidir, millətin taleyidir. Azərbaycan dili xalqımızın mənəvi sərvəti, dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyinin sarsılmaz təməlidir. Bu səbəbdən də onun qorunması, işlədilməsi və qayğı ilə əhatə olunması müstəqil Azərbaycanın hər bir vətəndaşının müqəddəs borcudur.

Ümid edirik ki, ölkə başçısının 2012-ci il 23 may tarixli "Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında" sərəncamı ana dilimizin işlədilməsi və qorunması sahəsində qarşıya çıxan nöqsanları birdəfəlik aradan qaldıracaq. Əgər Azərbaycan dili dövlətçiliyimizin başlıca rəmzlərindən sayılırsa, onun tətbiqində də qarşıya qoyulan vəzifələrə ciddi riayət olunmalıdır.

Əliqismət BƏDƏLOV

Xalq qəzeti.- 2012.- 29 avqust.- S. 4.